De Nieuwe Gids. Jaargang 43

[p. 233]

Bibliographie.

Dr. J.W. Marmelstein. Figuren uit de Fransche Letterkunde. - Uitg. Mpij. Holland, Amsterdam.

Dit boek bevat eenige studies over Fransche dichters en proza-schrijvers. De meesten van hen hebben nog geleefd in onzen tijd, zooals Verlaine, Loti, Rimbaud. Ook een man, die aan de geschiedenis behoort en die in Frankrijk een bloedig spoor heeft achtergelaten, de ‘Sfynx van de Terreur’, een der zoogenaamde titanen der revolutie, Saint-Just, wordt door dezen auteur behandeld. Dr. Marmelstein geeft geen indringende studie van den vreemdsoortigen revolutie-held, maar hij vertelt van hem op een boeiende manier. Hij citeert het woord de Histoire Générale van Lavisse, waar in wordt gezegd dat de Terreur geen système was, maar een êtat de choses. Geweldig is de tragedie, die zich omstreeks den 9den Thermidor in Parijs heeft afgespeeld en tot op den huidigen dag klinken de namen van Robespierre en Saint-Just als een verschrikking. Vooral deze laatste is een persoonlijkheid, die aantrekt door hare geheimzinnigheid, zoo zeer, dat Marie Lenéru, een blinde en doove schrijfster, hem als een soort heilige heeft geschilderd. Maurice Barrès heeft voor haar boek een voorrede geschreven en daarin ook verhaald van Georges Laguerre, den advocaat, lid van de Chambre des Députés, die Saint-Just tot zijn model had gekozen. Ik herinner mij ook uit mijn Parijschen tijd dien toen vijf-en-twintigjarigen advocaat Laguerre, klein van gestalte, met een kinderlijk arrogant gezicht; hij was medewerker van den Intransigeant. Barrès vertelt in de inleiding, hoe Laguerre zijn hoofd een arrogante houding deed aannemen, wanneer hij sprak en van zijn dagelijks weerkeerende vermetelheid. Ik heb dit opstel over Saint-Just met belangstelling gelezen, omdat het aangenaam praat over een man, die juist niet een aangename persoonlijkheid was.

Het uitvoerigst artikel van dit boek is dat over Arthur Rimbaud, dat enfant-terrible der litteratuur. Iedereen weet

[p. 234]

tegenwoordig wel ongeveer welk soort mensch hij is geweest. Zijn avonturen zijn nagenoeg bekend. Maar wat men niet weet en toch zou willen weten, dat is de reden waarom hij plotseling aan de litteratuur den rug heeft toegedraaid. Er heeft daarvoor een reden bestaan en nu kan men wel daar om heen praten en vage aanwijzingen geven, waarom Rimbaud op eens niet meer van de dichtkunst heeft willen weten. De zaak blijft een mysterie. Ik herinner mij nog, dat ik aan de dichteres Marie Krysinska vroeg: ‘Waar is Rimbaud toch gebleven?’ Zij antwoordde: ‘Hij verkoopt huiden in Arabië.’

Ik vermoed dat de reden van zijn litteratuur-verzaking wel nooit voor den dag zal komen. Zij die iets naders wisten, hebben gezwegen. Maar wanneer wij ook nooit zullen vernemen, hoe de omkeer zich precies heeft toegedragen, dan moeten wij bedenken, dat zoo iets aanhoudend om ons heen gebeurt; dat wij eigenlijk weinig afweten, zelfs van onze vrienden en bekenden. En gelukkig! Zoo lang iedere menschelijke ziel op zich zelf blijft, kan zij zich verheugen in een innerlijke onafhankelijkheid. In dit geval moeten wij ook bedenken, dat het toch alleen gaat om des dichters werk. Het voornaamste bij Rimbaud is zijn unieke positie als dichter. Hij heeft iets, dat hem van alle andere onderscheidt. Hij wierp met litteraire bommen om zich heen. Hij is meer een intens dan een groot dichter. Zijn vers is als een vuurwerk, als een vallende ster.

Hij was een sterke, sterker dan Verlaine indien men wil, doch hij heeft niet gegeven aan schoonheid, wat deze ons heeft geschonken. Hij blijft niettemin een van de geniale figuren der nieuwere Fransche litteratuur om zijn visionaire kracht.

Op boeiende wijze heeft dr. Marmelstein Rimbaud's leven verhaald en zijn opstel geeft een duidelijk beeld van den dichter. Over diens litteraire waarde laat hij zich weinig uit. Wij kunnen hem dit niet kwalijk nemen, omdat een uitvoerige kritiek veel bezwaren zou hebben. Rimbaud is een van die schrijvers, over wiens werk men niet te veel moet lezen, maar dat men zelf moet lezen.

Het was een goede gedachte speciaal over de Bijbelsche stukken van Racine te schrijven; zij bekleeden in diens werk een aparte plaats. Esther en Athalie, wie kent ze niet? Dr. Mar-

[p. 235]

melstein geeft van deze twee treurspelen niet een grondige kritiek, maar hij vertelt den loop der handeling op zeer onderhoudende manier en zijn woorden verlichten den weg van hem, die zich met deze twee drama's wil bezig houden. Beiden zijn stukken van groote schoonheid. Van Deyssel heeft beweerd, dat Esther het zou winnen van Athalie. Of deze meening inderdaad juist is? Op die vraag durf ik geen antwoord geven. Athalie is een treurspel van grootscher allure, van gewichtiger gebeurtenissen; Esther is fijner van beweging, heeft iets innigers. De declamatie is minder sonoor van klank, maar spreekt meer onmiddellijk tot het gevoel. Doch het meer intieme van Esther reikt niet aan het grootsche, aan het breede geluid van Racine's laatste tragedie.

Ik verwijt hier aan den auteur, dat hij naar aanleiding van de twee vrome drama's van Racine niet een meer ingaande karakteristiek van dezen heros der Fransche litteratuur heeft gegeven. Hij had die gelegenheid kunnen aangrijpen om iets te zeggen, dat doorslaat en blijk geven van een fijn inzicht in de fijne kunst van Racine. Want bij het hooren van dien naam zijn wij verplicht ons een duidelijke voorstelling te maken van het karakter en de waarde van dezen dichter, dien wij sinds onze jeugd honderden malen hebben hooren noemen en mij dunkt, dat iedereen ten slotte verlangt diens waarde te weten te komen. Wij hebben zoo veel van hem gehoord, wij hebben hem zoo dikwijls zelf genoemd, maar weinigen onder ons hebben zich de moeite gegeven eens na te denken welk soort mensch achter dien naam schuilt. Dat is het wat ik den schrijver van dit boek verwijt.

Con amore wordt door den auteur een vrij lang opstel gewijd aan Pierre Loti, wiens graf hij op het eiland Oléron heeft bezocht. Het is voornamelijk de mensch Loti, die hier wordt geteekend. Over zijn verschillende werken wordt slechts vluchtig gesproken. Vele en lange uittreksels uit zijn dagboeken worden hier gegeven.

Ruim dertig jaar geleden werd door verschillende litteratuurkenners of liefhebbers met eenige geringschatting over den auteur van Pêcheurs d'Islande gesproken. Men vond hem wat zoetelijk, men vond hem te gewoon. Neen, men verlangde naar

[p. 236]

een sterkeren auteur. Sterk, sterk dat was het parool. Loti, dat was een auteur goed voor vrouwen. Zola moest je hebben of Camille Lemonier met zijn Happe Chair. Dat waren pas schrijvers, die fut hadden. En toch, Loti behoeft voor deze zoogenaamde sterken niet onder te doen. Zijn proza is van een intensieve welluidendheid, zijn volzin is van een superieure bekoring. Ook heden nog is hij leesbaarder dan Zola om het sentiment, dat hij in zijn aanschouwing van de wereld legt. De durf daarvan bij zijn meestal streelenden klank is hoog te apprecieeren. Wij voelen ons heden nog dicht bij hem. Ontroerd sluit dr. Marmelmelstein zijn opstel met de volgende woorden:

‘O Loti, gij hebt altijd moeten spreken over uw twijfel en uw angsten; geen woord der overwinning is ooit over uw lippen gekomen. Christus is u een wederpartijder geweest. Maar in de worsteling met Hem hebt gij u slechts menschelijk en niet vorstelijk gedragen. Gij hebt hem niet bij de polsen gegrepen en gezegd in den duisteren nacht, aan den rand der steilte: ‘ik laat U niet los, tenzij Gij mij zegent.’ Daarom is uw werk voor veler zielen zoo gevaarlijk, daarom behoort het bijna geheel tot ‘le règne de la chair’, en zal het de loutering van het vuur niet doorstaan. O, dat uw ziel, die ik liefheb, die ik ken, waarmee ik de mijne verwant weet en die kostbaarder nog is dan de werken, die uw naam beroemd hebben gemaakt, gered mag geweest zijn en dat onze eenige hoop, die gij nimmer ten volle hebt durven uitspreken, in het diepst van uw hart ook de uwe, de uwe mag geweest zijn: Ave crux, spes unica.

F. Erens.