De Nieuwe Gids. Jaargang 35

[p. 769]

Binnenlandsche staatkundige kroniek door Frans Netscher.

Het gerucht is dan toch bewaarheid!

We krijgen een nieuwen Gouverneur-Generaal, en wel in den persoon van iemand, die al jarenlang een voorname rol in de Nederlandsche politiek heeft gespeeld.

De voorzitter van onze Tweede-Kamer, de heer Fock, zal binnenkort den Buitenzorgschen zetel gaan bekleeden.

Deze nieuwe funktionaris is vroeger al jarenlang in onze Oost-Indische koloniën geweest en heeft daar zijn fortuin gemaakt; en wel in hoofdzaak door middel van Chineesche zaken.

Maar of dit nu wel een goede vooroefening voor het Gouverneur-Generaalschap is, willen we hier in 't midden laten; een tweede aangelegenheid, waarmee men rekening heeft te houden, betreft een andere zaak.

En dit slaat op het volgende.

Is men in onze koloniën den naam vergeten, dien men zich daar verwerft indien men daar zijn fortuin gemaakt heeft met de behandeling van zoogenaamde Chineezen-zaken?

Wij zullen 't moeten afwachten en zullen zien wat de Indische pers ons daaromtrent te lezen zal geven.

Maar een andere aangelegenheid, die hierbij toch ook niet geheel buiten rekening mag gelaten worden, is, wie 's heeren Focks opvolger als voorzitter der Tweede-Kamer is geworden. Heeft de Kamer zich hierbij laten leiden door de overtuiging, dat nu de heer Fock tusschentijds aftreedt, diens opvolger tot dezelfde partij als hij moet behooren? Hebben de partijen, die de meerderheid in ons Lagerhuis vormen, zich laten leiden door de gedachte, dat, onder het heden ten dage geldende systeem, ook zijn opvolger tot dezelfde partij als de heer Fock dient te behooren?

Neen, in 't geheel niet.

Gekozen tot zijn opvolger als voorzitter der Tweede-Kamer is de heer Koolen van Utrecht, de tegenwoordige ondervoorzitter.

Waarom is dat gebeurd? Is dit een bewijs van de verdraagzaamheid van de tegenwoordige meerderheid der Tweede-Kamer? Of is 't een bewijs, dat men aan de rechterzijde gebrek had aan goede kandidaten voor het presidentschap?

Wie zal 't zeggen?

[p. 770]

Maar een feit is 't, dat een man van rechts thans den presidenteelen hamer in de Tweede-Kamer voert, en of dit een verbetering zal wezen, is nog niet met zekerheid te zeggen. Wij zullen 't moeten aanzien en afwachten hoe 't loopen zal. In allen geval is 't zeker, dat reeds den tweeden of derden dag, dat de heer Koolen met het presidium belast was, er zich met Troelstra en Duys een incident heeft voorgedaan, waaruit dadelijk de kracht en het gezag van den nieuwen voorzitter hadden kunnen blijken. Maar een niet te ontkennen feit is 't in allen geval geweest, dat de nieuwe voorzitter 't alleen heeft kunnen winnen, niet door zijn tusschenbeiden treden alleen, maar dat hij slechts door zich op de bepalingen van het reglement te beroepen tenslotte het pleidooi tegen de opstandige leden gewonnen heeft.

Hoe dit in de toekomst verder gaan zal, is nu nog niet uit te maken, maar 't lijkt wel alsof de Tweede-Kamer 't maar eens probeeren wil hoever zij onder haar nieuwen leider gaan kan, wat haar bij deze eerste poging niet zal zijn meegevallen. 't Laat zich dan ook aanzien, dat als de heer Van Koolen wat langer zitting heeft op den zetel van den president der Kamer, en dus wat meer ervaring heeft opgedaan, 't met hem zoo kwaad nog niet loopen zal en 't hem wellicht nog wel gelukken zal met dat sukses op te treden als men algemeen - en niet ten onrechte - verwachten mag van iemand, die, hoewel aan de plichten van dat ambt slechts gewend in zijn kwaliteit van ondervoorzitter, toch nog wel de kapaciteiten schijnt te verbergen, wier aanwezigheid noodig blijkt, om dit moeilijke ambt naar behooren te vervullen.

In allen geval zullen we nog wat wachten voordat wij ons definitieve oordeel uitspreken; die tijd komt nog wel.

We hebben in afwachting daarvan nog wel wat anders te doen.

Zoo wenschen wij nog even de aandacht te vestigen op hetgeen door eenige Kamerleden buiten het gebouw van de Tweede-Kamer in den laatsten tijd is gedaan.

In dit verband zouden wij o.m. de aandacht willen vestigen op een rede, juist dezer dagen door den voorzitter der vrijzinnig-demokatische Kamerfraktie gehouden. Dit had plaats te Purmerend voor de Federatie van den Vrijzinnig-demokratischen Bond in den kieskring Den Helder. De spreker was Mr. Marchant, de voorzitter van de Kamerfraktie, die o.m. de bekende fusieplannen van links behandelde.

De Vrijzinnig-demokraten hebben altijd gevoeld, niet daaraan te moeten meedoen, hetgeen hij uitvoerig uiteenzette. Zij zouden dan vele malen in botsing komen met de konservatieve elementen. Hij heeft wel altijd veel gevoeld voor het standpunt van Tydeman, n.l. om de Liberale Unie door te snijden, ten einde te komen tot een zuivere groepeering van de politieke partijen. Doch zoo iets moet niet gebeuren door de Kamerclubs of hoofdbesturen, maar door de kiezers zèlf. In dit verband wees hij op de moeilijkheden, als verschillende groepen kunstmatig in een partij zijn gebracht.

De anti-revolutiewet werd door hem bestreden en ook de houding van de liberalen, die er vóór gestemd hebben. Dat vloekt met het liberale beginsel, dat immers geheel gebaseerd was op de vrijheid en het vertrouwen

[p. 771]

in het volk. De liberalen hebben nu weer gezegd: het liberale beginsel is mooi, maar.... niet nu!

Hiermee raakte de heer Marchant een belangrijk onderwerp van den dag aan, nml. de fusie onder de partijen van links.

Wat daarmee te doen?

Men weet, hoe de zaak eigenlijk op 't oogenblik staat?

Onder verschillende partijen van links is in den laatsten tijd de vraag naar voren gebracht, of 't niet wenschelijk ware, om tot een aaneensluiting te geraken en te trachten een gemeenschappelijk programma te vinden waarmee allen zich zouden kunnen vereenigen. De Liberale Unie, de Vrijzinnigen van oude kleur, en de fraktie, die onder leiding van Mr. Treub staat, kwamen in een partikuliere samenkomst bijeen, om eens van gedachten te wisselen over de kansen en de mogelijkheid, die er toe zou kunnen leiden, dat deze drie partijen zich onder een gezamenlijk programma - niet ieder der drie programma's - bij de verder te voeren propaganda zouden kunnen vereenigen.

Maar - daar wilden wij hier de aandacht even juist op vestigen - een andere partij van links heeft aan deze besprekingen geen deel genomen.

Wij bedoelen die der vrijzinnig-demokraten.

Men heeft gezegd, dat zij wel een uitnoodiging tot deelneming aan deze besprekingen heeft ontvangen, maar dat zij daar geen gebruik van heeft gemaakt, geen gebruik van heeft willen maken.

Maar hoe dan ook, de vrijzinnig-demokraten hebben bij deze aangelegenheid van hun belangstelling niet doen blijken; bij de gehouden gedachtenwisseling hebben zij van hun interesse geen blijk gegeven.

De overige aanwezige partijen hebben op deze bijeenkomst rustig van gedachten kunnen wisselen en hebben zich in den breede over de verschillende kwesties, die ter sprake werden gebracht, kunnen bedenken. En met dit resultaat, dat elk der aanwezige partijen geen onmiddellijken beslissing heeft genomen, maar gelegenheid heeft gekregen er in eigen partij eerst eens over van gedachten te wisselen.

Wij hooren er dus nog meer van.

't Schijnt evenwel bij de deelnemers aan deze konferentie als een paal boven water te staan, dat hun partijen, gelijk die nu bestaan geen goede reden van bestaan hebben, en dat deze op de een of andere wijze, kunstmatig of niet, steun moeten hebben.

Jammer alleen, dat zij dit zoo in het publiek toonen en reden geven er van te denken wat men wil.

Neen, dan staan de vrijzinnig-demokraten scherper en zuiverder in deze zaak. Dat zij niets van een samengaan met andere partijen, van wier beginselen zij vóór de laatste verkiezingen nooit iets hebben willen weten, nu ook geen sympathie vertoonen, valt slechts in hen te looven, en toont aan, dat zij niet voor een of ander doel zich laten vinden, om meer of minder toe te geven aan eischen, die hen mogelijk eenig onmiddellijk voordeel kunnen brengen, maar waarmee de zuiverheid van eigen overtuiging in gevaar kan komen.

[p. 772]

Liever sneuvelen voor eigen beginselen dan een schijnoverwinning te behalen met te strijden voor overtuigingen, die wel eenig onmiddellijk voordeel kunnen opleveren, maar geen kracht bijzetten aan de zuiverheid van overtuigingen krachtens welke men heeft.

Een andere aangelegenheid, waarbij de vrijzinnig-demokraten getoond hebben een eigen en zelfstandig politiek bestaan te voeren, is de kwestie der poststaking geweest.

Toch was 't een vrij eenvoudige zaak.

De loonen, die bij dezen tak van dienst gegeven worden, zijn menigmaal te laag om behoorlijk als jongmensch alleen van te kunnen leven; dat vele gezinnen dan ook geen kans zien om er van rond te komen, ligt voor de hand. Dat de ontevredenheid onder de belanghebbenden met den dag toeneemt, valt dan ook licht te begrijpen. En dat er weinig noodig was, om onder die soort van lieden de heerschende ontevredenheid tot een soort van daadzakelijk verzet te doen overslaan, ligt voor de hand.

Dit laatste is dan ook aan den dag gekomen.

Toen allerlei pogingen, om verandering in den bestaanden toestand te brengen, niets geholpen hadden, is men eindelijk tot daden van geweld overgegaan.

De staking is onder de postmenschen te Amsterdam uitgebroken, zoodat de eigenlijke dienst onder hen tot stilstand werd gebracht.

Maar had deze staking eenigen invloed op den ganschen loop van zaken bij de post? Dreigde zij zich uit te breiden tot andere plaatsen in ons land? Nam zij uitbreidingen aan, die aan deze staking een meer algemeen karakter zou hebben kunnen geven? En liep men in ons land gevaar, dat deze weigering om voor de post werk te verrichten, een algemeen karakter zou kunnen krijgen?

Zeker, eenige andere plaatsen trachtten in meerdere of mindere mate aan de beweging van de Hoofdstad mee te doen, en er dreigde zelfs een uitbreiding der staking op ernstige wijze te zullen volgen, waardoor al het werk aan de post zou worden neergelegd.

Maar zóóver is 't gelukkig niet gekomen.

De autoriteiten in Den Haag verzetten zich met alle macht tegen 't voortwoekeren van deze stakingsbacil, en eischten, dat er eerst weer gewerkt zou worden voordat men bereid was over de voorwaarden van de staking nader te onderhandelen. En toen de leiders der staking deze houding van de regeering inzagen, en begrepen, dat 't nu toch heusch ernst werd, toen werd aan de volgelingen den order gegeven het werk maar weer ter hand te nemen, en te zien wat er dan nog te halen zou zijn, want inmiddels waren al eenige lastige voormannen op stal gezet.

Zoo ging men weer zoetjes aan 't werk.

Maar de Tweede-Kamer vergaderde toevallig ook, en hetgeen bij de posterijen was voorgevallen, was voor enkele leden aanleiding om tot de regeering eenige vragen dienaangaande te richten.

De socialist Van den Tempel was 't eerst aan het bod en de interpellatie kwam op zijn naam te staan.

[p. 773]

Verschillende leden kwamen bij deze aangelegenheid aan 't woord en allen spanden zich in, om door middel van een motie de stemming van de Kamer op hun hand te krijgen. De aanvrager van de interpellatie, de heer Van den Tempel, en een paar der sprekers der vrijzinnig-demokraten, de heeren Oud en Teenstra, stonden met uitspraken gereed om de meening van de geheele Kamer onder woorden te brengen. De eerste, die door de vergadering wilde doen uitspreken, dat een verhooging der salarissen van het postpersoneel met 5 pct. wenschelijk was, kon de meerderheid niet verkrijgen, en de twee vrijzinnig-demokraten, om den kinderbijslag te handhaven met verhooging van f 50 op f 75 en 't doen vervallen van de salarisgrens van f 5000, met verhooging van alle salarissen met 5 pct. van af 1 Januari 1920, waren al niet gelukkiger.

Beide moties behaalden evenveel stemmen, te weten 33 tegen 55, zoodat zij beiden werden verworpen.

Maar een andere motie, afkomstig van den heer Van Rijsewijk, zoodat men de zekerheid kon hebben, dat zij geen onvriendelijk karakter voor de regeering kon dragen, werd echter wel aangenomen.

De motie-Van Rijsewijk, betreffende terugwerkende kracht van den kindertoeslag tot 10 Januari 1920 en wijziging van de samenstelling van de kommissie voor georganiseerd overleg, is zonder hoofdelijke stemming aangenomen.

Zoo staat 't er dus op 't oogenblik voor. Een vreedzame afloop dus! Maar 't was zoo bijna wel te voorzien geweest!

Hoe waren de stemmen over de twee verworpen moties verdeeld? Op welke wijze waren de stemmen gegroepeerd?

De motie-Oud en Teenstra, om den kinderbijslag te handhaven met verhooging van f 50 op f 75 en vervallen van de salarisgrens van f 5000, en met verhooging van alle salarissen met 5 pct. vanaf 1 Januari 1920, is verworpen met 55 tegen 33 stemmen. De motie-Otto, den wensch uitsprekende, dat laatstelijk en behalve de door de regeering voorgenomen verbetering van de regeling van de salarissen van de rijksambtenaren en werklieden, spoedige verdere herziening en verhooging van de salarissen noodig is, werd eveneens verworpen.

Uit de getallen van de voorstemmers der moties blijkt, dat de minderheden verschillend waren: - bij de motie van de vrijzinnig-demokraten waren 't de sociaal-demokraten en één man van rechts, die vóór stemden, en bij de tweede motie - (die van den heer Otto) - waren de stemmen van de vrijzinnig-demokraten en die der sociaal-demokraten versterkt met die der Unie-liberalen.

Dat was alles.

En wat leeren deze cijfers ons?

In de eerste plaats, dat de meerderheid voor beide moties vrij groot was - zóó groot als bij een zuivere groepeering van links tegen rechts maar denkbaar was, indien wij de groep der oud-liberalen bij rechts1 indeelen.

[p. 774]

Bij een dergelijke groepeering der frakties was dan ook niet anders te verwachten.

Maar hoe zou 't bij de andere stemming gaan? In dat geval, waar 't nog sterker tegen de leiding van rechts zou gaan, zou 't uit het aantal uitgebrachte stemmen voor of tegen het voorstel kunnen blijken, hoeveel leden dapper genoeg waren, door hun stem al dan niet aan de motie der vrijzinnig-demokraten te geven, om van een eigen en zelfstandig oordeel te doen blijken.

Nu, dit bleken er niet velen te zijn.

Niet alleen, dat alles wat den naam had van bij de rechtsche partijen te behooren, zijn stem uitbracht ten gunste van de zienswijze van de regeering - en dat waren natuurlijk de meerderheid der uitgebrachte stemmen -, maar op die wijze verschaften zij ook een meerderheid aan de regeeringspartijen; verscheiden der stemmen, die er telkens in het openbaar trotsch op gaan, bij links te behooren, voegden zich in dit geval bij rechts, om haar een zeer groote meerderheid te verschaffen.

Zóó zat de overwinning van rechts in elkaar.

Gelukkig met zulk een soort van overwinning, voelde de regeering nu de volle vrijheid om naar believen te handelen. En wat zij in die omstandigheden toen gedaan heeft, behoeft nauwelijks gezegd te worden. De aangenomen motie illustreert dit in voldoende mate.

Een schoone overwinning was dit - in allen gevalle een regeerings-overwinning!