De Nieuwe Gids. Jaargang 35

[p. 430]

Binnenlandsche staatkundige kroniek door Frans Netscher.

Het centrum der politieke belangstelling in ons land ligt op 't oogenblik niet in ons Parlement.

De Tweede-Kamer is met vakantie naar huis.

Haar leden moeten wat uitblazen van het vele en harde werken wat zij de laatste maanden gedaan hebben en dat eindigde met de aanneming vani de onnoodige anti-revolutiewet en met de wijziging der onderwijswet, die den doodsteek aan ons openbaar lager onderwijs zal toebrengen.

Toen was de Eerste-Kamer aan de beurt.

Maar even als altijd werd van haar werk weinig notitie genomen.

Men weet wel zoo'n beetje vooraf wat onze Senatoren zeggen en doen zullen. Het lot der wetten, die daar in behandeling komen, is gewoonlijk al bekend. Verrassingen zijn er niet mogelijk. Wat de Senatoren zeggen, is van ouds bekend. En voor de rest gelooft men 't wel.

Aan de wet op het Lager Onderwijs is men nog niet toegekomen; die wordt voor het najaar bewaard. Men vond, dat daar zoo'n haast niet bij was.

Maar men vond de anti-revolutiewet veel urgenter. Die moest nog vlug even worden afgedaan. Want als er plotseling eens revolutie kwam....! Je, kan die Troelstra en die Wijnkoop toch nooit vertrouwen, niet waar?.... En in het morphine-paleis, wat het gebouw van onze Eerste-Kamer is, waar iedereen in den politieken slaap valt, is men toen gauw aan 't herkauwen gegaan van wat men aan de overzijde van het Binnenhof heel wat frisscher al gezegd had. Zelfs sociaal-demokraten als Vliegen en Mendels, die, toen zij nog leden der Tweede-Kamer waren, dikwijls vol temperament uit den hoek konden komen, praatten ook als in een politieken droomtoestand wat algemeenheden over dit wetje na.

En nu kan Nederland gerust wezen: - nu dit wetje er is, zal en kan er geen revolutie meer in ons land komen.

Maar wij zeiden 't al: het centrum der politieke belangstelling ligt op 't oogenblik niet in ons Parlement.

Als er in deze zomermaanden van belangstelling in de politiek nog sprake kan zijn, dan is dit geweest in de rede, waarmee Treub de vergadering van zijn Economischen Bond heeft geopend, en waarin hij zijn volgelingen een voor velen onaangename verrassing heeft bereid.

[p. 431]

Toen in 1917 deze bond werd gesticht - zoo redeneerde hij - hadden de oprichters de hoop, dat er ook onder de streng-godsdienstigen in Nederland een betrekkelijk groot aantal zou zijn, die zonder ook maar eenigszins tekort te doen aan hun godsdienstige overtuiging, zouden erkennen, dat thans ter wille van het behoud, ook van dat hoogere goed, samenwerking ook met niet-dogmatisch geloovigen en zelfs met niet-geloovigen door de omstandigheden geboden was.

Maar - zoo zouden wij willen vragen - hoe is het mogelijk, dat een man als Treub, die toch geacht mag worden de kaart van het land te kennen, zoo naïf kon zijn als mogelijk te veronderstellen en in ernst te gelooven, dat een volgeling van Rome of van Dordt met zijn kettersche volgelingen in de politiek mee zouden willen gaan? Op zulk een averechtsche veronderstelling moest toch immers een ontgoocheling volgen.

Nu, die is dan ook gekomen, en Treub heeft dit in zijn openingsrede, ofschoon wel wat laat, moeten erkennen. De geloovigen zijn er niet ingeloo-pen en hebben niet gebeten in het lokaas, dat de Economische Bond ze zoo smakelijk had voorgezet.

En op een eenigszins zuur-zoeten toon verklaarde de leider van dien bond dan ook: ‘Het feit is niet te miskennen, dat de groote meerderheid zoowel van onze orthodoxe protestanten als van onze geloovige katholieken zoozeer verpolitiekt is, dat zij voor samenwerking met landgenooten, die, al zijn zij minder dogmatisch, niet minder religieus behoeven te zijn aangelegd, niet is te vinden. Daardoor is de Economische Bond tegen wil en dank en tegen de bedoeling zijner oprichters naar den politiek-vrijzinnigen kant gedrongen.’

Nu de truc dus niet gelukt is en nu geloovige protestanten en geloovige katholieken er niet ingeloopen zijn om zich als hulptroepen van den Econo-mischen Bond te laten gebruiken, nu wil de heer Treub in dien bond de politiek maar over boord gooien en meent hij, dat ‘de tijd gekomen is om met ernst te overwegen of men niet hetzij tot een fusie, hetzij althans tot een zeer nauwe samenwerking kan komen’.

Hij wil de Economische Bond dus als politieke partij opheffen.

De heer Treub heeft altijd als een man van invallende gedachten en alst een wispelturig politicus gegolden. Lang heeft hij 't nooit bij een-en-dezelfde partij uitgehouden. Hij is begonnen als een der groote mannen van de radicale partij en heeft als zoodanig zijn naam gemaakt. Heeft hij vervolgens geen deel uitgemaakt van de Liberale Unie? Is hij later niet naar de Vrijzin-nig-Demokratische Partij overgegaan, in welke hij een tijd lang een leidende rol heeft gespeeld? Heeft hij deze wederom niet verlaten, om onder den naam van den Economischen Bond een eigen partij te stichten?

En wil hij nu zijn laatste, politieke geesteskind weer om hals brengen?

Neen, niet volgens zijn beweren.

't Schijnt er hem alleen om te doen te zijn, om de politiek uit den Economischen Bond te bannen.

Wat hem daarbij bezielt, wat hem daarbij voor oogen speelt, is in een man als Treub, wiens heele leven in politiek is opgegaan, die gansch ver-

[p. 432]

politiekt is en dien men zich zonder of buiten de politiek niet kan voorstellen, niet recht duidelijk en tot nu toe een zielkundig raadsel.

Maar hoe dan ook, hij wil, in zijn bond, de politiek, die hij er zich niet in gedacht had, en er ter kwader ure ingekomen is, weer uit hebben. En is zij er eenmaal weer uit, is de E.C. gezuiverd, dan wil hij dien in de toekomst gebruiken om - zooals hij met den naam heeft willen aanduiden - de ekonomische vraagstukken van den dag te gaan bestudeeren.

Die bond zal dan overblijven als een soort van volksuniversiteit van Treub, waar kollege's zullen worden gegeven over zijn artikelen in de ‘Vragen des Tijds’, en waar men onder elkaar de ekonomische waarheden onder zijn leiding en voorlichting zal trachten uit te vorschen.

Dat een man als Treub zich op den duur niet in de politiek in den Econo-mischen Bond, die hem in de Kamer noopt om samenwerking te zoeken met plattelanders, met middenstanders en met iemand uit het amusementsbedrijf als Henri ter Hall, op zijn plaats kan blijven gevoelen, zou niet behoeven te verwonderen. Dat is geen politiek milieu voor hem; in dat gezelschap hoort hij niet thuis. En dat hij dit alles zou willen afschudden, zou men zich best kunnen voorstellen.

Maar wat zou er dan van den Economischen Bond overblijven?

Wanneer die bond een dispuutkollege voor ekonomische vraagstukken werd, zou het ledental snel slinken. Als men den aard en het gehalte van zijn leden kent, dan weet men ook, dat de overgroote meerderheid van die leden zich voor die vraagstukken slechts zeer oppervlakkig interesseeren. Daarvoor zijn zij ook geen lid van den E.B. geworden. Zij wilden en willen politiek. En in den Economischen Bond zagen zij een nieuwe politieke partij. Vandaar dat zij toetraden.

Maar er is nog meer.

Als men ook eens die leden hoofd voor hoofd monstert, dan zal men gauw tot de ontdekking komen, dat er vele deserteurs van andere partijen onder voorkomen, die hun vorig partijverband hoofdzakelijk om redenen van persoonlijken aard verlaten hebben: - uit gekrenkte ijdelheid; uit teleurstelling dat de verdiensten, die zij in eigen oogen bezitten, niet genoeg gewaardeerd werden; of dat zij te lang naar hun zin op een kandidatuur voor een of ander kollege moesten wachten.

Al die teleurgestelden zijn naar den E B. overgeloopen in de hoop, bij die nieuwe partij spoediger bevrediging hunner persoonlijke verlangens te zullen vinden.

En als men nu ziet wie sinds de laatste verkiezingen voor den Economischen Bond in Gemeenteraden, Staten, enz. zitting hebben gekregen, dan is 't duidelijk, dat zij in die verwachting niet bedrogen zijn uitgekomen.

Maar neemt men dezen personen de politiek nu weer af, dan is voor hen het doel van hun lidmaatschap van den E.B. er af en zullen zij zijn gelederen weer verlaten. Hun blijft dan niets anders over dan met hangende pootjes terug te keeren tot een der partijen, die zij ter kwader ure verlaten hebben.

En wij meenden dus in den aanvang gerust te mogen zeggen, dat het centrum der belangstelling in de politiek dezer dagen niet ligt in wat in de

[p. 433]

Kamer is behandeld, maar wèl in de plannen van den heer Treub om tot een fusie of nauwere samenwerking van de partijen van links te komen.

Is die fusie noodig? Is die samenwerking in de huidige omstandigheden gewenscht? En wordt zij door de partijen van links gevraagd?

De courant ‘Het Vaderland’, een der organen van de Liberale Unie, die bij de laatste Kamerverkiezingen er heel slecht is afgekomen, heeft reeds een beschouwing aan de zaak gewijd en er op gewezen, hoe verdeeld men links is en hoe zwak de vier partijen der vrijzinnigen zijn. Aan de hand der cijfers der laatste Kamerverkiezingen heeft dit blad een berekening gemaakt, dat ¼ van het kiezerscorps rood stemt; het is bewezen, dat de Roomsch-Katholieke Partij op bijna 1/3 van alle stemmen beslag legt; het is eindelijk óók gebleken, dat alles wat tusschen rood en zwart begrepen is, niets uitgezonderd, alle stemmen bij elkaar geteld, te samen nog niet ¼, zegge één vierde part van het kiezerscorps omvat.

En hoe is het plan van den heer Treub nu ter linkerzijde ontvangen?

De heer Rink, de leider der Unie-Liberale Kamerfraktie, heeft 't eerst zijn stem doen hooren en hij verklaarde er sympathiek tegenover te staan; hij voelde er veel voor. Maar er waren z.i. ook bezwaren.

‘Het denkbeeld van verbroedering met sommige bestanddeelen van de rechtsche partijen, een voorloopig geheel onuitvoerbaar denkbeeld, gelijk honderdmaal tevergeefs betoogd is, - zoo schreef hij in zijn orgaan - wordt nu toch eindelijk ook door de meeste aanhangers er van prijs gegeven. Wil men zich versterken, wil men den geoorloofden wensch bevredigd zien, om niet alleen invloed zijner beginselen in wetgeving en staatsbestuur te verspelen, dan is men aangewezen op de naaste geestverwanten van vrij-zinnigen huize.

Dat het hier, om redenen die niet uiteen gezet behoeven te worden, een uiterst moeilijke, bizonder delicate zaak geldt, waarbij offers van verschillenden aard gevraagd zullen worden, waarbij de eischen, die men tot dusver aan samenwerking stelde, misschien zullen moeten worden herzien en waarbij wellicht ten deele afstand zal moeten gedaan worden van gedurende langen tijd geliefkoosde inzichten, schijnt ons niet twijfelachtig.’

De opinie van dezen leider van de Liberale Unie komt dus eigenlijk hier op neer: ‘Er zijn wel bezwaren, maar, enfin, laten wij 't er maar op wagen’.

De ‘N.R.Ct.’, een orgaan der Oud-Liberalen, werd blijkbaar door het plan van den heer Treub overvallen en wist zoo gauw niet wat het zeggen zou. Daar zij de zaak toch niet kon doodzwijgen en haar lezers verwachtten, dat zij ze eenige voorlichting zou geven, liet zij zich, als altijd haar gewoonte is, zeer voorzichtig uit en hield zij een slag om den arm.

Voor een amalgama van de vrijzinnigen, gelijk de Liberale Unie sinds jaar en dag nagestreefd heeft, lijkt haar de tijd nog niet rijp.

Toch meent zij, dat de heer Treub er goed aan heeft gedaan zijn gedachten op het oogenblik uit te spreken. Want, zegt zij, zoo er iets van zal komen, is het nu de tijd, nu nog een voldoend lang tijdperk ons van de nieuwe verkiezingen scheidt, en dus de gelegenheid tot overleg en publieke beraadsla-

[p. 434]

ging ruim open staat, het vraagstuk aanhangig te maken. Men staat op het oogenblik ook nog vrijier voor eene beslissing, dan wanneer eene stembus te zeer in het zicht komt.’

Dit orgaan durft zich dus nog niet uitspreken; het durft nog geen leiding aan de publieke opinie te geven; het wil eerst de kat eens uit den boom kijken en sust zich in slaap met de overweging, dat er nog geen haast bij is, want de Kamerverkiezingen zullen eerst over een paar jaar plaats hebben.

Een ander orgaan der Oud-Liberale Partij, de ‘Nieuwe Crt.’, stemt op menig punt met de door den heer Treub ontwikkelde gedachten in, maar voor samensmelting met de liberale partijen is aanvaarding van derzelver beginselen onmisbaar.

Mr. Treub's oproep beschouwt het blad meer als een spontane kreet van den leider persoonlijk, dan wel als een bewijs voor een zorgvuldig voorbereide aktie. De Economische Bond zal zelf later over het denkbeeld een beslissing nemen.

Zoo staan de zaken er voor, tenminste bij twee der bij de fusie of samenwerking betrokken partijen.

En hoe denken de vrijzinnig-demokraten er over?

Als partij heeft zijn zich nog niet kunnen uiten; daartoe heeft de tijd ontbroken.

Maar kan deze zaak voor haar wel een kwestie zijn?

Kan er voor haar iets aanlokkelijks schuilen in het vooruitzicht, dat bij een fusie in de toekomst een horde oud-liberalen, plattelanders, middenstanders, unie-liberalen en menschen uit de amusements-bedrijven haar gelederen komt binnenstormen?

't Zijn gasten, waarop zij nooit gesteld is geweest.

En wat is er voor haar voor samenwerking te zeggen? Op welke punten zou zij met de vreemde elementen, waar allerlei konservatisme, benepen vakbelangen en dubbeltjesangst onder schuilt, moeten samenwerken?

Trouwens, de kwestie om een vrijzinnig blok te vormen, is al meer aan de orde geweest, o.a. nog bij de laatste Kamerverkiezingen, toen de Liberale Unie, evenals nu, er erg warm voor was geloopen.

Maar de vrijzinnig-demokraten hielden zich offside; zij voelden er niets voor; zij houdt niet van een opportunisme, waarbij de zuiverheid der beginselen in het gedrang kan komen.

En hun standpunt van vroeger is bekend.

Zij zegt: wij vormen een demokratische partij, en de scheidingslijn onder de vrijzinnigen loopt langs het konservatisme en de demokratie. Al wie de-mokratisch van aanleg en temperament is, kan tot ons komen en zich bij ons aansluiten. Wie 't niet is, kan aan de andere zijde van de scheidingslijn blijven.

Nu moet ieder maar weten wat hij doet. Maar wij zijn geen politieke mestvaalt, waar de andere partijen hun afval op kunnen gooien. Wij zijn heusch niet gesteld op een hutspot van alles wat met zich zelf in de politiek geen weg weet; wij zijn geen toevluchtsoord voor politiek onbehuisden. Onder-

[p. 435]

schrijft gij onze beginselen volkomen, komt dan tot ons; zoo niet, zoekt dan uw troost elders.

Maar wij zitten niet op het vinkentouw om alles wat er rondvliegt, op te vangen of te verschalken.

Wij hebben den trots van onze beginselen.

En er is geen reden, waarom zij nu, tegenover het fusieplan van den heer Treub, een ander standpunt zou gaan innemen.