De Nieuwe Gids. Jaargang 35

[p. 105]

Binnenlandsche staatkundige kroniek door Frans Netscher.

't Is roerig in onze arbeiderskringen.

Zoowel op ekonomisch als op politiek gebied.

En hoe kan dit ook haast anders?

Wat in het buitenland gebeurt, spiegelt zich natuurlijk ook in òns land af.

In het begin van dit jaar is 't al begonnen met een grootsch op touw gezette staking der transportarbeiders in onze havenplaatsen - een staking, die zelfs met de hulp van het buitenland gevoerd werd, daar de transportarbeiders in Engeland en Frankrijk de aktie van hun Hollandsche kameraden steunden door te weigeren voor ons land bestemde schepen te laden en de uit ons land komende schepen te lossen.

Deze staking had dus een internationaal tintje.

Toch werd zij verloren.

Tegenover een sterke organisatie der werknemers kwam ditmaal een zeer hechte organisatie der werkgevers te staan, die besloten had ‘'t er op aan te laten komen’, het te laten ‘springen of barsten’, in geen geval toe te geven en 't nu eens te zullen uitvechten. En dat kon zij doen. Want vele reederijen en vele betrokkenen bij de scheepvaart hebben groote winsten gemaakt in de oorlogsjaren, en konden 't dus eens aanzien. Bovendien liep het gerucht, dat de weerstandskassen der havenarbeiders goed waren voorzien, terwijl de buitenlandsche werkliedenorganisaties dadelijk met geldzendingen kwamen bijspringen.

't Liet zich in het begin dan ook aanzien, dat 't een lange en koppige strijd zou worden.

Maar tegen veler verwachting liep deze staking toch vrij vlug af. En verschillende oorzaken werkten daartoe mee. In de eerste plaats de rotsvaste onverzettelijkheid der werkgevers, aan wier houding niet te wrikken of te bewegen was; dan de houding der kerkelijke werkliedenorganisaties, wier leden voor een deel uit vrees wel meestaakten, maar 't niet van harte deden en op sprong bleven staan om waar mogelijk weer aan 't werk te gaan; vervolgens de hulpkrachten, die uit de provincie toevloeiden en 't mogelijk maakten hier en daar het werk gaande te houden; en ten slotte de onderlinge verdeeldheid in de kringen der stakers, wier organisaties, verdeeld in modernen en syndikalisten, niet één lijn trokken, maar door querulanlisme en naijver bewogen elkander meer tegen dan in de hand werkten.

[p. 106]

Zoo moest de aktie wel verloopen en de staking verloren gaan.

Deze staking heeft dan ook alleen tengevolge gehad, dat de betrokken werkgevers, die best tegen een stootje konden, sterker uit den strijd zijn gekomen; dat de weerstandskassen der werknemers een geduchte aderlating hebben ondergaan; en dat er een tijdlang een stagnatie in den aanvoer van levensmiddelen en grondstoffen voor verschillende bedrijven heeft plaats gehad, die, zooals van zelf spreekt, hier en daar reflex-stakingen, wegens gebrek aan grondstoffen in onderscheiden industrieën, in het leven riep, zonder eenigen baat te brengen.

Deze stakingsbeweging, die dus voor de arbeiders op een mislukking uitliep, heeft alleen geleerd, dat de arbeidersbeweging zich meer en meer begint te internationaliseeren, waarvan de juist dezer dagen uitgesproken arbeidersboycot tegenover Hongarije onder leiding van het Internationaal Verbond van Vakvereenigingen, als protest tegen het in dat land heerschende ‘witte terreur’, een nieuw en sprekend verschijnsel is.

De roerigheid in arbeiderskringen heeft zich eenige maanden later, dus juist dezer dagen, herhaald.

Weer is een staking uitgebroken.

Maar met hetzelfde resultaat.

Ook déze is mislukt.

Deze staking had echter een politiek karakter. 't Was een protest-staking tegen de behandeling der anti-revolutiewet in de Tweede-Kamer. Men had besloten, dat in het heele land alle arbeiders voor 24 uur het werk zouden neerleggen, om verzet tegen die wet aan te teekenen. Maar daar is niets van gekomen.

Van het plan om de staking over het gehééle land uit te breiden, heeft men evenwel later afgezien en heeft men er zich toen toe bepaald haar te beperken tot de drie grootste steden van ons land. En toen die beperking nog niet voldoende bleek, omdat men het avontuur op groote schaal toch niet aandurfde, werden onderscheiden kategorieën van arbeiders van meedoen vrijgesteld.

Maar zelfs deze protest-staking met een politiek karakter, beperkt tot drie steden en tot bepaalde kategorieën van arbeiders, mislukte.

Zij liep op een fiasco uit.

Op den dag, dat zij zou plaats hebben, heeft men nauwelijks iets van de gebeurtenis kunnen merken; 't was bijna een dag als elke andere gebleven; en van een protest van het georganiseerd proletariaat is niets aan 't licht gekomen.

Een feit, een niet te ontkennen feit is 't, dat het Nederlandsche volk - en onder ‘volk’ hier te verstaan de massa's der arbeiders - niet warm is te krijgen geweest tegen die anti-revolutiewet; de massa heeft 't indienen en 't gebeuren met die wet apathisch aangezien; noch opgewonden artikelen in de kranten, noch fulminante redevoeringen in volksvergaderingen hebben kunnen bewerken, dat ze in beweging is gekomen, van een unanieme verontwaardiging heeft doen blijken.

[p. 107]

Het protest heeft zich in hoofdzaak beperkt tot de leiders der massa - laten we 't zoo eens mogen uitdrukken, tot de intellektueele kringen.

En hoe zou dat komen?

Zou dit niet hieraan zijn toe te schrijven, dat de man uit de massa bij intuïtie wel begrijpt, dat hij persoonlijk weinig kans loopt met de wet in botsing te zullen komen en er dus weinig last van te zullen hebben? Zij, die de leiders dier massa zijn, de woordvoerders op vergaderingen, de schrijvers van artikelen, de bestuursleden van vakvereenigingen, die dagelijks aan het gevaar bloot staan een onvoorzichtig woord te gebruiken, zich te verspreken of te verschrijven, en daardoor in konflikt te komen met de noodeloos strenge bepalingen dezer zoogenaamde ‘worgwet’ - deze kategorie van personen ('t ligt voor de hand) is 't eerst en uitsluitend op het gevaar attent geworden, dat hen van de zijde der nieuwe wet dreigt, omdat zij 't aan den lijve zullen kunnen ondervinden. En dan zijn er nog die intellektueelen, die, van een abstrakt standpunt beschouwd, zich uit den aard der zaak onmiddellijk verzetten tegen elke beperking van het vrije woord, die zich evenzeer in hun en in algemeene belangen door deze wet bedreigd achten en met de mannen van de politiek en van de vakbeweging samengaan in een protest tegen elke poging om de vrije ontplooiïng van gedachte en woord te fnuiken.

Maar ook zij vormen slechts tamelijk kleine kringen in onze samenleving en zijn niet talrijk genoeg om met de politieke leiders en de voormannen uit de vakbeweging een werkelijk volksverzet tegen een wet, waarvan de man uit het volk het gevaar niet zoo onmiddellijk voelt, in het leven te roepen en gaande te houden.

Dit zou gemakkelijker gaan bijv. met een nieuwe belastingwet of met een wet tot verzwaring van den dienstplicht, waarvan ieder individu uit de massa zelf in aanraking zou kunnen komen en er de nadeelige gevolgen meer onmiddellijk aan den lijve van zou ondervinden - dus met een wet, die een minder abstrakte maar een meer stoffelijke materie behandelt.

Een poging om een algemeen volksverzet tegen de anti-revolutiewet in 't leven te roepen, was dan ook vooruit tot een mislukking voorbestemd.

Maar niet alleen het verzet buiten de Kamer, ook de oppositie die in de Kamer tegen die wet gevoerd is, is op niets uitgeloopen.

De partijen van Troelstra en van Wijnkoop gingen voor deze gelegenheid samen om door middel van obstruktie de behandeling der wet in de Kamer zooveel mogelijk moeilijkheden in den weg te leggen.

En in 't begin leek 't dan ook werkelijk, dat het Kamerpresidium en de regeering hun handen vol zouden hebben om de zaak tot een goed einde te brengen.

Maar de oppositie hield haar obstruktie slechts een paar dagen vol.

Toen zakte ze als bomijs ineen.

Men had spoedig ingezien, dat een obstruktie, die tot niets anders in staat was dan het rekken der debatten, het maken van interrupties, het veroorzaken van leven en scheldpartijen op den duur toch niets kon uitwerken en ten slotte de aanneming der wet toch niet zou kunnen beletten.

[p. 108]

Daarom zag men er maar weer van af.

Bovendien begreep men - wat ook bleek werkelijk zoo te zijn -, dat men tegenover een aaneengesloten meerderheid stond, die 't zich in 't hoofd had gesteld om de regeering door dik en dun te steunen en er met alle geweld de wet wilde doordrijven. Wat men ook probeerde, alle wijzigingen werden zonder veel omhaal afgestemd en de rechtsche partijen gingen recht op hun doel af.

En toen eenmaal besloten was de obstruktie op te geven, verdween bij de socialisten en de kommunisten verder alle belangstelling in de behandeling van de wet, en toen de eindstemming kwam, was er nog maar één socialist in de Kamer achter gebleven!

Hierdoor wilden de uiterste linkerpartijen te kennen geven, dat zij verder maling aan de zaak hadden, dat zij de wet nu aan hun laars lapten en 't de moeite niet meer waard achtten er nog een woord aan te verspillen, maar wij hadden 't mannenwerk gevonden, dat die partijen, ofschoon zeker van hun nederlaag, trouw tot 't laatst toe op haar post waren gebleven.

Dan hadden zij met eere verloren.

Het op den loop gaan, is altijd een bewijs van zwakte, waarbij men nooit iets wint, maar dat twijfel opwekt in de oprechtheid van een gevoerde oppositie en het vertrouwen in de taktiek van een partij voor de toekomst moet schokken. Want als later deze partijen weer eens een heftige oppositie tegen een wet op touw zetten en het gansche land in beroering trachten te brengen, zal men dan niet de schouders ophalen en zeggen: wat zullen wij ons druk maken; 't loopt toch op niets uit!

Toch is o.i. de mentaliteit der oppositie in de gegeven omstandigheden wel te begrijpen en te verklaren geweest, vooral bij een oppositie met een cholerisch temperament als de huidige, die bovendien in den laatsten tijd menige déceptie te boeken heeft gehad.

Eenzelfde lot als de anti-revolutiewet is ook te beurt gevallen aan de wijziging der Lager Onderwijswet van Minister-De Visser.

Ook die is er glad doorgegaan.

Aan de eene zijde had men een minister, die wilde doorzetten, gesteund door een volgzame meerderheid, die weer door dik en dun meeging, en met welke de regeering kon doen wat zij wilde. En aan den anderen kant stond een minderheid, van haar onmacht bewust en door dit gevoel reeds zwak.

Maar deze minderheid is niet op den loop gegaan.

Zij is op haar post gebleven tot 't laatste toe.

Geen oogenblik heeft zij den strijd opgegeven.

En nimmer gaf zij blijk van ontmoediging.

Telkens wanneer bij de linkerpartijen een afwijkende meening bestond, telkens als zij meenden dat 't de verkeerde richting opging, stonden zij op de bres, tot het laatste moment en het laatste artikel toe, om te trachten door middel van amendemenen een onheil te voorkomen, een verbetering aan te brengen.

[p. 109]

Zeker, wij geven toe, 't hielp wel niet veel; de amendementen sneuvelden; maar nauwelijks was er een afgestemd, of zij kwamen met een nieuw.

Zij gaven geen kamp.

En al leverde hun strijd niet veel resultaten op, zij deden mannenwerk, vechtend voor hun beginselen.

Zoo iets dwingt meer eerbied af.

Zal de nieuwe wet op het Lager Onderwijs echter de vruchten afwerpen, die men er van verwacht?

Zal zij niet een partijbelang, maar het onderwijs ten goede komen?

Wie zal 't nu reeds durven en kunnen zeggen?

Niet weg te cijferen is 't in alle geval, dat het een stuk partijwerk is, en nog wel rechtsch partijwerk, ontworpen door een rechtschen minister en doorgedreven door een rechtsche meerderheid. En evenmin weg te cijferen valt 't, dat deze wetswijziging het doel heeft gehad om de positie van het bizonder onderwijs te versterken.

Dit doel zal buiten twijfel worden bereikt.

Hiertegen zou geen bezwaar bestaan indien dit alles maar niet onder een valsche leus geschiedde. Dat de rechtsche partijen, nu zij de meerderheid hebben, daarvan willen profiteeren en het lager onderwijs nu zooveel mogelijk naar hun hand zetten, is begrijpelijk. Alle meerderheidspartijen maken op hun beurt wel eens misbruik van hun machtspositie; maar dat zij dit doen terwijl zij links toeroepen, dat zij daarbij moet helpen omdat zij daartoe moreel verplicht zou zijn, dàt is toch wel het comble van politieke huichelarij.

En er schuilt bovendien eenige waarheid in.

Want - en niet geheel ten onrechte - wordt door rechts deze wijziging der Lager-Onderwijswet als een uitvloeisel beschouwd van de overeen gekomen pacifikatie op onderwijsgebied. Als men over den hond gaat, komt men ook over de staart, zoo wordt er van rechts gezegd. En nu de financieele gelijkstelling tusschen openbaar en bizonder onderwijs er eenmaal is, kon de wetswijziging niet achterwege blijven.

Toch hadden wij Dr. Bos, een der groote mannen van deze pacifikatie, als hij nog in leven ware geweest, wel eens over deze wijzigingen van de wet op het Lager Onderwijs hebben willen hooren en hebben willen zien welke amendementen hij nog zou hebben voorgesteld. Jammer dat hij dit moment ih de geschiedenis van ons Lager Onderwijs niet meer heeft mogen beleven.

Een ander pacifist op onderwijsgebied, die echter de behandeling dezer wetswijziging nog wel heeft meegemaakt, maar binnenkort de politieke arena voor goed denkt te verlaten, is de leider der christelijk-historische partij, de heer de Savornin Lohman, een man die een streep, een lijn, een verleden in de politiek achter laat. Bij het einde der behandeling der Lager Onderwijswet heeft Minister de Visser hem dan ook een eerbiedig eeresaluut gebracht.

Zijn opvolger is reeds aangewezen: - het zal Dr. Slotemaker de Bruïne zijn.

Le roi est mort, vive le roi!