De Nieuwe Gids. Jaargang 35

[p. 928]

Binnenlandsche staatkundige kroniek door Frans Netscher.

De bekende teekenaar van de ‘Groene’, de heer Braakensiek, had in de afgeloopen maand een plaat, die den toestand, welken hij in beeld wilde brengen, zeer juist typeerde.

Op die plaat zag men een troonzetel, terwijl een man bezig was geweest om het Hollandsche wapen op den rug van dien zetel wat bij te schilderen. Die man zei zoo iets als: ‘Ziezoo, nu kan hij weer een tijdje mee!’

Wat was het geval?

De Liberale Unie had een algemeene vergadering gehouden, waartoe zij door de omstandigheden genoodzaakt was geworden.

Bij de laatste Kamerverkiezingen was deze partij zeer gehavend uit den strijd gekomen. Slechts enkele zetels waren haar gelaten. En er waren zelfs stemmen opgegaan die de vraag hadden gesteld, of het maar niet betar was het restantje van de partij te ontbinden en de laatste der Mohikanen aan te raden zich bij andere linksche groepen aan te sluiten: - de meer konservatieve elementen (en die vormden wel de meerderheid) konden zich dan doen inlijven bij de oud-liberalen (bij wie zij ook eigenlijk thuis hoorden), en de meer demokratische elementen zouden dan naar de vrijzinnig-demokraten kunnen overgaan. Op die manier zou dan de splitsing in de vrijzinnige gelederen, volgens de scheidingslijn der demokratie een begin van uitvoering krijgen.

Maar dat was te veel gevergd van sommige steunpilaren der Liberale Unie. Mannen als Rink, Lely en Van Raalte konden daar zoo-maar niet toe overgaan.

Vooral voor een man als Mr. E.E. van Raalte zou dit een zware dobber zijn geweest. Hij toch is een overlooper van de Vrijzinnig-Demokratische Partij, bij welke zijn politieken vlieger niet opging, en die zich toen met huid en haar door de Liberale Unie liet inslikken. En daar ging 't hem beter naar den vleeze. Die bracht hem een Kamerzetel en een ministersportefeuille. En deze man zou opnieuw aan de deur van de Vrijzinnig-Demokratische Partij moeten gaan aankloppen om toegelaten te worden! Dat was zielkundig niet te verwachten. En zoo waren er meer, die niet veel voor een politieke harakiri voelden.

Daarom werd er besloten 't liever nog maar wat met die oude Liberale

[p. 929]

Unie te probeeren. Maar men zou haar dan wat opkallefateren, haar - wat men met een mooi woord aanduidde - wat ‘demokratiseeren’.

En er werd een kommissie benoemd, die tot taak kreeg om haar beginselen eens aandachtig na te gaan en te zien wat daar nog aan opgelapt kon worden. Zij moest zien hoe zij de restjes der schoonheid van de oude dame nog wat zou kunnen bijwerken: - hoe zij wat rouge op haar gerimpelde wangen zou kunnen aanbrengen en hoe zij haar grijze haren wat rood zou kunnen bijverven. Men hoopte, dat zij er dan wat demokratischer en appetijtelijker zou uitzien.

Zoo toegetakeld verscheen het oude mensch deze maand voor de algemeene ledenvergadering.

Maar het rouge werd haar gauw van het gelaat afgeveegd.

In de wijziging van het beginselprogram was o.a. ook een verandering in de toekomst van de troonsopvolging opgenomen, die in den loop der jaren misschien tot een.... republiek zou kunnen leiden.

Het ondeugende toeval wilde, dat de ex-vrijzinnig-demokraat E. van Raalte, die een demokratische bevlieging had gekregen, als voorzitter der kommissie van advies der Liberale Unie, zich met de verdediging van deze wereldschokkende, vuurroode wijziging belast zag. ‘Wij wenschen de Koningin en Prinses Juliana een lang leven toe’, zoo zei hij (en het is geruststellend die verzekering uit den mond van den roode heer Van Raalte te hooren!): Maar wij allen zijn menschen van een dag en weten niet wat morgen geschieden zal. En als het anders loopt, moet er voorzien worden in het bestaande stelsel. De rol van den monarch van onzen tijd is een geheel andere geworden dan die vroeger was, en is geworden van een autokratische een demokratische. Dit maakt het systeem van keuze reeds verkieselijker.’ En als 't eens gebeurde, u weet wel, dan zou volgens de bestaande grondwet de troon door een prins van Reus of een anderen vreemdeling worden bezet. En dat nooit! Geen Duitscher hier op de troon, terwijl wij nu een vorstin van onverdacht Hollandsche bloedmenging hebben. Neen, liever een verandering in de Grondwet dan zulk een gevaar!

Ongelukkig voor den heer Van Raalte wilde de vergadering dezen gedachtegang niet volgen en durfde zij den zoo gevaarlijken weg, die in de toekomst naar een republiek kan voeren, niet op. Er zal dan ook niets van komen. Deze demokratiseeringspoging van de Liberale Unie is dan ook mislukt. En zooals Braakensiek 't aangaf, typeert, zooals wij reeds zeiden, zijn plaat dan ook zeer juist den toestand: - het wapen op den troonzetel is wat opgeschilderd en alles blijft bij 't oude.

Maar dit was toch nog niet alles.

De vergadering bepaalde zich niet alleen tot dit negatieve resultaat. Wel sprak zij zich ook uit tegen het instituut van het Referendum als ‘in werkelijkheid ondemokratisch’, maar zij verrichtte ook meer positieven arbeid. Zoo nam zij een konklusie aan, die bepaalt, dat ten aanzien van de Buitenlandsche betrekkingen de instelling eener kommissie door en uit de Staten-Generaal in de Grondwet gebiedend moet worden voorgeschreven; bepaalt, dat oorlog niet wordt verklaard en vrede niet wordt gesloten dan krachtens

[p. 930]

besluit van de Staten-Generaal en dat geen enkel traktaat met eenige buitenlandsche mogendheid wordt bekrachtigd dan na goedkeuring van de Staten-Generaal, zonder welker goedkeuring zoodanig traktaat noch voor den Staat, noch voor zijne onderdanen bindend is; ten opzichte der defensie bepaalt, dat er een weerkracht zal zijn, maar de regeling van al het overige opgedragen zal worden aan de gewone wet;

in de bepalingen omtrent de Justitie zoodanige wijziging moet worden gebracht, dat de wet ook anderen dan de rechterlijke macht (het leeken-element) tot de berechting van sommige in artikel 53 bedoelde gedingen kan roepen;

en wat de koloniën, meer bepaald Ned. Oost-Indië betreft, terwijl in de Grondwet niet langer sprake mag zijn van ‘bezittingen’, voor het overige, op dit moment waarop voor een radikale wijziging der grondwettelijke verhouding tusschen moederland en kolonie de bouwstof nog niet aanwezig is, het aanbrengen van zulk een wijziging aan een volgende herziening zal worden voorbehouden.

En ten slotte werd ook nog een konklusie aangenomen, die als volgt luidde:

‘Ter juistere kenschetsing der verhouding tusschen Kroon en Parlement, worde uitdrukkelijk in de Grondwet opgenomen, dat de ministers door den koning slechts worden benoemd uit hen, die geacht moeten worden het vertrouwen te genieten van de Staten-Generaal en dat zij aftreden zoodra hun dat vertrouwen wordt ontzegd; bepaald, dat de Staten-Generaal uit eigen recht samen komen en hun zitting, in stede van jaarlijks te worden geopend en gesloten, voortduurt gedurende het geheele vierjarig tijdperk (behoudens ontbinding); bepaalt voorts, dat de door de Staten-Generaal aangenomen wetsvoorstellen door die aanneming kracht van wet verkrijgen, zoodat de koninklijke bewilliging (tenzij ten aanzien van initiatief-voorstellen) niet langer wordt vereischt en het veto uit onze staatsinstellingen verdwijnt; en het formulier van afkondiging, waaruit het subjektief element behoort te vervallen, uit de Grondwet verwijderd.

Dit is zoo wat het voornaamste wat op deze vergadering is behandeld en besloten.

Maar kan men nu zeggen, dat de Liberale Unie haar politieke winter-kleeren heeft uitgetrokken en dat zij in een nieuw, frisch voorjaarskostuum voor den dag is gekomen? Is er eenige reden om aan te nemen, dat deze partij nu in haar ziel en wezen is veranderd, verjongd en gedemokratiseerd?

Wij gelooven van niet.

Maar wij willen aannemen, dat zij zelf meent van wèl en dat zij denkt 't er vooreerst wel weer mee te kunnen doen.

Voor hoe lang echter?

Wij zijn benieuwd wat er uit dit alles groeien zal.

En wij zijn dat ook ten aanzien van een besluit door een andere politieke partij genomen.

Want behalve de Liberale Unie heeft ook de S.D.A.P. dezer dagen haar jaarvergadering gehouden.

[p. 931]

Zij had evenwel haar statuten niet te wijzigen; die heeft zij onaangetast gelaten; dat is te begrijpen.

Maar zij had wat àanders te doen.

Deze partij had zich te oriënteeren, haar weg uit te bakenen in de nieuwe politieke en ekonomische omstandigheden en uit te maken welke positie zij zou aannemen tegenover enkele vraagstukken, die zich in den laatsten tijd op den voorgrond hebben gedrongen.

En daartoe behoort de wetgeving van deze regeering en de socialisatie-kwestie.

Dat in de eerste plaats de door dit rechtsche ministerie ingediende wetsontwerp tot bestraffing van revolutionaire woelingen, dat, als het in November 1918 al van kracht ware geweest, aan Troelstra eenige jaren gevangenis zou hebben bezorgd, een punt van bespreking uitmaakte, ligt voor de hand, en dat er met kracht tegen te keer werd getrokken, laat zich begrijpen. Dat het binnenkort in de Tweede Kamer dan ook een heftige bestrijding van de zijde der socialisten zal ondervinden, ligt in den aard van de zaak. Dat de vrijzinnig-demokraten er evenmin hun steun aan geven zullen, is bekend. Maar wij zijn benieuwd wat de leden der Liberale Unie na hun ‘demokratiseering’ zullen doen. Wij vreezen, dat zij deze knevelwet steunen zullen en dat deze er glansrijk door zal gaan, dank zij de rechterzijde plus de oud-Liberalen, de Liberale Unie-mannen en nog wat van die neutralen en Economische Bonders.

Maar om nu op het Kongres der S.D.A.P. terug te komen -, dat de okwestie der socialisatie een zeer groot deel van den tijd in beslag nam, is niet meer dan begrijpelijk en was door de belangrijkheid van de zaak volkomen gewettigd.

De voorzitter der kommissie, die het bekende socialisatie-rapport had uitgebracht, de Amsterdamsche wethouder Wibaut, heeft op het Kongres in korte woorden nog eens geformuleerd wat men onder socialisatie heeft te verstaan, en hij noemde 't de doelbewuste vermaatschappelijking van de voortbrenging, de onttrekking van de voortbrenging aan de partikuliere ondernemingswinst en de voortbrenging te richten op het maatschappelijk nut.

Ten slotte, op het einde van de uitvoerige diskussies, werd door het Kongres besloten:

1.	De konklusies van het rapport der socialisatiekommissie te aanvaarden, en ze met al de middelen waarover de partij beschikt, ter kennis te brengen van heel het Nederlandsche proletariaat, ten einde dit te bewegen deel te nemen aan den strijd voor hun verwezenlijking;
2.	het N.V.V., dat mede den strijd voor de socialisatie heeft aanvaard, voor te stellen, de propaganda voor dit gemeenschappelijk doel met gemeenschappelijk overleg te voeren;
3.	de vertegenwoordigers der partij in de vertegenwoordigende lichamen op te dragen, ieder voor zoover hun terrein betreft de konklusies bovenvermeld, te gelegener tijd in voorstellen te belichamen en de doorvoering met alle kracht te bevorderen;

[p. 932]

4.

door en krachtige aktie van aanval en verweer het Nederlandsche proletariaat mobiel te maken om het proces der socialisatie zich zóódanig te doen ontwikkelen, dat de omvorming der bestaande maatschappij in een op socialistischen grondslag in den kortst mogelijken tijd zich voltooie. Hiertoe dient geheel de verkregen macht en invloed der proletarische klasseorganisatie te worden aangewend en de nog ontbrekende macht en doorzettingsvermogen door een energieke propaganda te worden aangevuld.

De S.D.A.P. heeft zich dus met het rapport der socialisatie-kommissie vereenigd. Zij heeft de socialisatie uit het terrein der theorieën naar voren gehaald en zal nu gaan probeeren of en in hoeverre de socialisatie in de huidige ekonomische samenstelling der maatschappij toepassing zal kunnen vinden. En weldra zullen dus in de Kamer, in de Staten en in de Gemeenteraden voorstellen door socialistische leden worden gedaan, die ten doel zullen hebben om meer of min bescheiden stappen in de richting van de socialisatie te doen. Over die voorstellen zullen de leden der andere partijen ook hun stem moeten uitbrengen.

En wat zal hun houding daartegenover wezen?

Er zonder meer tegen stemmen, zullen zij toch niet kunnen doen.

't Zal dan ook dringend noodig wezen, dat die andere partijen op hun jaarvergaderingen deze kwestie ook eens aan de orde stellen, om hun principieel standpunt daarover te bepalen.

En in denzelfden tijd, dat de Liberale Unie en de S.D.A.P. vergaderingen hielden, zat de Tweede-Kamer druk in de behandeling der Lager-Onderwijswet.

Op 't oogenblik, dat wij dit schrijven, is zij er trouwens nog niet klaar mee.

Dat die behandeling niet vlug zou afloopen, was te voorzien, want men wist, dat er pogingen zouden worden gedaan - vooral van linksche zijde - om door middel van amendementen er nog een hoeveelheid wijzigingen in aan te brengen.

Maar 't heeft weinig mogen baten.

Tot nu toe heeft de Minister zijn ontwerp er met weinig wijzigingen - tenminste in de principes en in vitale deelen - door weten te halen.

Toch zijn eenige leden er in mogen slagen enkele amendementen door de regeering overgenomen, of door de Kamer aangenomen te krijgen.

Wij zullen er enkele noemen.

Zoo slaagde de heer Otto er in om iets te doen in het belang van de openbare school, door er in de wet voor te waken, dat deze niet al te gauw kan worden opgeruimd of al te moeilijk worden opgericht. Hij had nml. een amendement voorgesteld, dat voorschrijft, dat een openbare school zal moeten worden opgericht zoodra er twaalf kinderen voor die school zijn, en dat een eenmaal bestaande openbare school niet zal mogen worden opgeheven zoolang nog tenminste acht kinderen die school bezoeken. En de Kamer heeft dit amendement aanvaard. Zoo is 't ook aan zijn initiatief te danken, dat huisonderwijs zal gegeven mogen worden aan kinderen uit

[p. 933]

meer dan drie gezinnen, mits het totaal aantal kinderen niet meer dan acht is.

De heer Ketelaar had succes met een voorstel tot het in 't leven roepen van zoogenaamde ouderkommissies, die het gevolg zullen kunnen hebben de belangstelling van de ouders in de school te verhoogen. Aan iedere school zou dan zoo'n komimissie van minstens vijf ouders of verzorgers van leerlingen kunnen worden ingesteld, die haar wenschen aan het personeel en aan het Gemeentebestuur zou kenbaar kunnen maken. Wel werd het voorstel van den heer Ketelaar in zooverre gewijzigd, dat het niet verplichtend is voor iedere school zoo'n ouderkommissie in te stellen en dat de samenstelling en de bevoegdheid van die kommissies bij algemeenen maatregel van bestuur, gehoord den Onderwijsraad, zal worden geregeld, maar dit nieuwe instituut komt er toch.

Een gelukkig gevolg van de nieuwe wet zal ook zijn, dat het ambulantisme zal worden afgeschaft, en dat slechts in bijzondere gevallen - alweer nadat de Onderwijsraad zal zijn gehoord - van deze bepaling afwijking zal mogen worden verleend, terwijl ook de schoolvergaderingen voortaan een ander karakter zullen krijgen. De besluiten van die schoolvergaderingen behoeft het hoofd nu niet uit te voeren en kan hij naast zich neerleggen.

Maar dit zal anders worden.

Voortaan zal hij geen voorstellen over onderwerpen in art. 21 der L.O.-wet genoemd, mogen ontwerpen dan na overleg met het personeel; en mocht hij 't met zijn personeel niet eens kunnen worden, dan zal de afwijkende meening van dit personeel ook ter kennis van B. en W. en den Inspekteur worden gebracht, en zullen deze autoriteiten dan een keuze kunnen doen.

Hierbij zullen wij 't nu laten.

De wet is door de Tweede-Kamer nog niet geheel afgehandeld, maar 't laat zich aanzien, dat er geen principieele wijzigingen meer in zullen worden aangebracht.