De Nieuwe Gids. Jaargang 35

[p. 769]

Binnenlandsche staatkundige kroniek door Frans Netscher.

Noodwetgeving!

Noodwetgeving und kein Ende!

Wij leven in een wetgevende periode, waarin de regeering telkens het parlement komt opschrikken met de indiening van allerlei wetten, die tijdelijke voorzieningen moeten regelen van minder gewenschte toestanden, die een gevolg zijn van de nog steeds heerschende krisis in vele bedrijven.

En dan moet er maar met grooten spoed aan het werk getrokken worden, want er is altijd haast bij die noodwetten.

Er worden dus op 't oogenblik in een geforceerd tempo allerlei wetten in elkaar getimmerd.

Geen wonder, dat die wetsontwerpen het stempel dragen van den grooten spoed, waarmede zij zijn gefabriceerd.

't Is revolutiebouw op wetgevend gebied.

Meestal is de stof, die verwerkt moest worden, niet goed overzien; zijn de maatregelen in hun gevolgen niet goed overdacht; draagt de redaktie de kenmerken van haastwerk te zijn; zit alles slordig in elkaar.

En door dit een en ander komt de Kamer dan met een stroom van amendementen, om de wet zoogenaamd te verbeteren en de redaktie te korrigeeren, maar die gemeenlijk slechts tengevolge hebben, dat de zaak nog maar ingewikkelder wordt en men er ten slotte niet meer uit wijs weet te worden.

Een zeer frappant voorbeeld van dit soort van wetgeving is de Duurtewet geweest.

Toen wij de vorige maand ons Overzicht schreven, was die wet juist bij de Tweede Kamer in behandeling; de beslissing was echter nog niet gevallen.

Dit heeft echter inmiddels plaats gehad.

De Duurtewet is afgestemd.

En wat zullen nu de gevolgen van dit votum wezen?

Bekend is dit nog niet.

Zeker is 't echter, dat deze afstemming geen politieke gevolgen zal hebben, want de regeering heeft in dit votum geen aanleiding gevonden om heen te gaan; zij heeft dit besluit langs haar koude kleeren laten afglijden en is rustig blijven zitten alsof er niets gebeurd was.

Maar nu verder?

[p. 770]

Wat zal er nu gebeuren?

Zal de regeering zich nu aan 't werk zetten om een nieuwe Duurtewet te ontwerpen en daarbij dan rekening houden met de uitspraak der Kamer?

Maar met welke uitspraak dan? Er is door de Kamer geen bepaalde uitspraak gedaan. De bezwaren tegen de wet, die haar ten slotte ten val hebben gebracht, waren van zoo uiteenloopenden aard, sproten voort uit zoo uiteenloopende overwegingen; de ingediende amendementen beoogden zulke heterogene wijzigingen, dat de regeering daarin geen leiddraad zou kunnen vinden voor de samenstelling van een nieuwe wet.

Zal de regeering dus verder afzien van een wettelijke regeling der bestrijding van de duurte? Zal zij, na de afstemming van deze eerste wet, geen tweede meer indienen? Wenscht zij de zaak nu maar op haar beloop te laten? En zal zij nu de partij kiezen om de bestrijding van de duurte aan het publiek zelf over te laten?

Wie weet of dit nog niet ten slotte 't beste en dus 't verstandigste zou zijn, gezien de weinig afdoende resultaten, die men in het buitenland, met name in Frankrijk en Engeland, met de bestrijding van de duurte door middel van de wet heeft bereikt.

Nu komen wij tot een andere Noodwet, ook een gevolg van den krisistoestand, en wel speciaal op het gebied van den woningnood.

De Huurkommissiewet en de Huuropzeggingswet, die sinds een paar jaar al op dit terrein ingrijpen, staan op het punt al weer gewijzigd te worden. De regeering is al van de noodzakelijkheid overtuigd, dat de omstandigheden in dien korten tijd reeds zoo veranderd zijn, dat zij hier en daar up-to-date bijgewerkt dienen te worden.

En krijgt de regeering haar zin, dan zullen binnen het kader der wet de huurprijzen verhoogd mogen worden en meer de grens gaan naderen, die deze bij nieuwbouw en met 't oog op de steeds stijgende onderhoudskosten vanzelf zouden naderen, terwijl de Huurkommissies een beschikkingsrecht zullen krijgen over de leegstaande huizen, die de eigenaars niet willen verhuren, maar die zij met spekulatieve doeleinden alleen ten verkoop aanbieden.

Het is natuurlijk moeilijk te voorspellen, hoe 't met de wijziging van deze noodwet zal afloopen, maar in de pers en in verschillende kolleges en vereenigingen, die zich met de toepassing en de werking van bovengenoemde wet bezig houden, blijkt reeds zooveel verschil van meening over de ingediende wijziging en over wenschelijke veranderingen te bestaan - meeningen, die ook in de kringen der Kamerleden doordringen -, dat er veel kans bestaat, dat de wijziging dezer noodwet en na de behandeling in de Kamer heel anders zal uitzien dan zij door de regeering is gedacht en ontworpen.

En nu de derde noodwet.

Nauwelijks was de Duurtewet verworpen, of de regeering kwam met een nieuwe krisiswet aan, n.m.l.: die tot bestrijding der revolutionaire woelingen.

De titel dezer wet zegt voldoende wat haar inhoud beoogt te bereiken.

[p. 771]

Het is echter niet alleen een noodwet maar ook een angstwet.

Wat op 't oogenblik in het buitenland zich aan 't voltrekken is, de revolutionaire woelingen die over onze grenzen steeds in omvang en kracht toenemen, de kommunistische vloedgolf die uit het Oosten ons land meer en meer nadert en de lage landen aan de Noordzee ook zal trachten te overstroomen - dit alles heeft aan onze regeering zeer zeker voor den geest gestaan bij 't uitdenken der bepalingen van deze wet.

Maar dit waarschijnlijk niet alleen.

Ook nog meer.

De Novemberdagen van 1918, de uitlatingen van Troelstra en Heijkoop uit die dagen, de historie der Russische diamanten van Wijnkoop en meer gebeurtenissen van dien aard hebben ons Kabinet blijkbaar de overtuiging geschonken, dat een deel - en wie weet welk een groot deel - van het publiek toegankelijk is voor revolutionaire denkbeelden, die gansch Europa beginnen te vergiftigen.

Zoo is een wetsontwerp ingediend, dat o.m. beoogt het ‘voorbereiden, bevorderen en teweegbrengen van omwenteling’ te bestrijden en strafbaar te stellen. En ziehier wie o.a. in deze wet met gevangenisstraf (van ten hoogste vijf jaar) bedreigd wordt:

‘hij, die met een in het buitenland gevestigd persoon of lichaam in verstandhouding treedt, met het oogmerk:

om een zoodanig persoon of lichaam tot het verschaffen van steun aan het voorbereiden, bevorderen of teweegbrengen van omwenteling binnen het Rijk in Europa te bewegen,

om een zoodanig persoon of lichaam in het daartoe opgevatte voornemen te versterken, of aan een zoodanig persoon of lichaam daarbij hulp toe te zeggen of te verleenen,

of om omwenteling binnen het Rijk in Europa voor te bereiden, te bevorderen of teweeg te brengen.’

Maar dit niet alleen. Er staat nòg meer in. Er is nog veel meer in strafbaar gesteld. Te veel om 't hier allemaal op te sommen. Zoo kan men - om nu nog maar iets te noemen - in de gevangenis dwalen als men een voorwerp onder zich heeft of tot onderwerp van een overeenkomst maakt, indien hij ernstige reden heeft om te vermoeden, dat een ander voorwerp, waarvoor het voorwerp in de plaats is getreden, vanwege een in het buitenland gevestigd persoon, is bestemd, of dat het bestemd kan zijn tot het verschaffen van stoffelijken steun aan het voorbereiden van omwenteling binnen het Rijk in Europa!

Hier zullen wij 't maar bij laten.

De heer Marchant heeft deze wet dan ook niet ten onrechte een uitvloeisel van bolsjewikofobie genoemd, van een ziekteverschijnsel, dat bij sommige onzer regeerders bedenkelijke afmetingen is gaan aannemen. Het is geen openbaring van regeerkracht doch van regeeringszwakte. Het is een overschatting van het gevaar onzer kommunisten en van hun gezag onder de arbeiders. Hij noemde het een onverdiende hulde aan den heer Wijnkoop en de zijnen.

[p. 772]

Buiten twijfel is het een produkt van angst.

Van angst voor revolutie.

Maar, 't is bekend, dat angst een slechte raadgeefster is.

En angst is op haar beurt menigmaal een gevolg van een slecht geweten.

Om nu tot den oorsprong van dit alles door te dringen, zou men goed doen deze vraag te stellen: is er wellicht reden, dat deze regeering een slecht geweten heeft?

Wij leven in een geheel nieuwen tijd, met nieuwe behoeften, nieuwe eischen. Hieraan moet van de regeeringsorganen gepaard gaan het inzicht, de wil om zich aan te passen aan dien nieuwe tijd, te voorzien in die nieuwe behoeften. Er wordt van de regeering een nieuwe oriënteering geëischt en zij dient dus te zorgen, dat de wetgeving gelijken tred houdt met die nieuwe behoeften van het volk. Doet zij dit dan houdt zij de veiligheidsklep open en dan kan zij gerust zijn. Doet zij dit echter niet dan overbelast zij den heksenketel; de gevaarlijke gassen komen onder te sterke spanning en er ontstaat gevaar voor ontploffing. De revolutie is niet meer te houden.

En wat heeft deze regeering nu gedaan toen de oorlog was afgeloopen en er een nieuwe oriënteering gevraagd werd?

Heeft zij voldaan aan de nieuwe eischen, die door den nieuwen tijd werden gesteld?

Neen.

Zij werd door angst bevangen.

En zelfs in die mate, dat toen de bekende Novemberdagen van 1918 kwamen, zij onder den indruk van dien angst, dadelijk allerlei beloften deed, die niet eens in de lijn van haar politiek verlede lagen.

Ineens was zij door een demokratische bui bevangen; zij holde van stal; plotseling scheen er geen demokratischer regeering dan het Kabinet-Ruys te bestaan.

Dit was geen bewijs van haar kracht, noch van haar zelfvertrouwen, maar juist van haar zwakte en gebrek aan ruggegraat, wat uitkwam toen het gevaar over scheen en zij al haar beloften niet nakwam, en tot heden nog niet gedaan heeft.

En dit nieuwe wetsontwerp tot bestrijding van revolutionnaire woelingen is een nieuw bewijs van die zwakte.

Een regeering, die met haar beleid en wetgeving op de hoogte van haar tijd blijft, meeleeft met de behoeften die om vervulling roepen, en die niet met haar voorzieningen achteraan komt, behoeft niet in angst te leven, maar kan met een gerust geweten de komende dingen afwachten, want zij zal in moeilijke oogenblikken het grootste en beste deel van het volk achter zich vinden.

En hiermede nemen wij afscheid van de noodwetten.

Thans nog iets over een ander onderwerp, dat deze maand de aandacht van de Tweede Kamer is komen vragen.

Wij bedoelen de behandeling van de wijziging der wet op het Lager Onderwijs.

Nadat men er zich een paar dagen mee had bezig gehouden, werd die

[p. 773]

behandeling weer onderbroken om den Kamerleden gelegenheid te geven om nog eenige amendementen, die in de lucht hangen, op hun gemak te kunnen redigeeren.

Intusschen zijn in dien korten tijd de algemeene beschouwingen tot een einde gebracht en is het vonnis geveld over een tweetal moties van veel belang.

De Minister had niet meer dan anderhalf uur noodig om de opmerkingen uit die algemeene beschouwingen te antwoorden.

Trouwens principieelen tegenstand van eenige beteekenis ondervond de wet dan ook niet.

En dit was te verwachten.

Deze wet tooh is de laatste schakel in den zoogenaamden verzoeningsketen, die 't eerst in Januari 1914 gesmeed werd met de instelling der Staatskommissie, aan welke een onderzoek werd opgedragen naar de regelen volgens welke het bizonder onderwijs gesubsidieerd zou kunnen worden.

Naderhand is bij de Grondwetsherziening een tweeden grooten stap op den weg der verzoening gezet door de gelijkstelling voor de wet van het bizonder met het openbaar onderwijs.

Eindelijk zal nu de wijziging der wet op het Lager Onderwijs de bekroning op dit werk moeten zetten.

Veel principieele tegenstand - wij zeiden 't reeds - was dus niet meer te wachten.

Toch is deze nog even om den hoek komen gluren.

Zij kwam van twee tegenover gestelde zijden in de Kamer: van den heer Van Ravesteijn en van den heer Van de Laar, maar zij had niet veel om 't lijf en Minister De Visser was met deze heeren gauw klaar.

Meer aandacht verdient wat een ander spreker in 't midden bracht.

Wij hebben hier den heer Visser van IJzendoorn op 't oog.

Deze oud-liberale afgevaardigde gaf bij deze gelegenheid te kennen, dat volgens zijn meening op den grondslag der financieele gelijkstelling van het bizonder en openbaar onderwijs geen goed onderwijsgebouw is op te trekken.

Aangenomen een oogenblik, dat dit juist is, dan was deze opmerking hier toch niet op zijn plaats.

En bovendien ook niet in den mond van dit Kamerlid.

Als de heer Visser van IJzendoorn die meening was toegedaan, dan had hij daar uiting aan behooren te geven bij de behandeling van de Grondwetsherziening toen die kwestie aan de orde was. Nu was 't te laat. En dan had hij ook overeenkomstig die opinie moeten handelen door tegen het betreffende grondwetsartikel te stemmen.

Maar dat heeft hij toen niet gedaan.

Hij heeft er vóór gestemd en bij die gelegenheid den ouden heer Lieftink alleen laten staan.

Nu had zijn bezwaar geen zin meer.

Maar - wij herhalen 't - de algemeene beschouwingen hadden niet veel om 't lijf.

[p. 774]

Korten tijd heeft de Kamer zich toen nog bezig gehouden met twee moties.

Maar ook daar heeft zij gauw mee afgehandeld.

De eerste was afkomstig van den heer Ossendorp en betrof de salarieering der onderwijskrachten en beoogde een belooning aan deze toe te kennen van f 2000 tot f 4500.

Dit ging den Minister te ver; daar voelde hij niet veel voor; de verhouding tot de salarieering der leeraren M.O. zou dan verloren gaan.

Daarom wilde hij er niet van weten.

Of de voorgestelde salarieering op zichzelf goed en billijk was, en, als dit het geval mocht zijn, de salarissen der leeraren M.O. dan maar herzien moesten worden, overwoog de Minister niet.

Hij wees de motie af en de Kamer verwierp haar.

De tweede motie was afkomstig van den heer Ketelaar en had ten doel de Kamer zich te doen uitspreken voor de achtjarige lagere school.

Ook deze werd door den Minister bestreden; hij vond ze niet op haar plaats bij het wetsontwerp, dat in behandeling was, maar meende dat ze beter aan de orde zou zijn bij de aanhangige wijziging van de wet op den Leerplicht.

En de Kamer wees haar eveneens af.

Het is nog moeilijk te voorspellen hoe 't af zal loopen met de in behandeling zijnde wijziging der Lager Onderwijswet, maar als 't zoo blijft doorgaan, dan is er veel kans, dat zij er zonder veel veranderingen door zal komen.