De Nieuwe Gids. Jaargang 35

[p. 611]

Binnenlandsche staatkundige kroniek door Frans Netscher.

De voorzitter der Tweede Kamer heeft in het begin van de maand in een zeer optimistische stemming verkeerd.

Hij meende zoo waar, dat dit kollege vóór Paschen heel wat werk zou afdoen en dat er dus nog wel wat aan de agenda kon worden toegevoegd.

Daarom stelde hij voor, dat de Kamer vóór het Paasch-reces de wijziging van de wet op de Strafvordering en die van de wet op het Lager Onderwijs zou kunnen behandelen - twee wetgevende brokstukken van respectabele afmetingen.

Maar 't is anders geloopen.

De Kamer is er niet eens aan toe gekomen.

Zij is in haar werk blijven steken, in de eerste plaats tengevolge van een ogroot aantal interpellaties, die moesten worden uitgepraat, en in de tweede plaats wegens eenige zaken, die meer of min direkt met den oorlogskrisis of met de huidige ekonomische omstandigheden in verband stonden. En die dienden toch voor alles te worden afgedaan.

Zoo interpelleerde de heer Marchant over de havenstaking; de heer Schaper over geruchten en eventualiteiten naar aanleiding van het verblijf van den ex-keizer van Duitschland binnen onze grenzen; de heer Berensteijn over de likwidatie der aardappeldrogerij; de heer Marchant nog eens over de belastingplannen van de regeering; en de heer Kolthek over het ontslag van eenige ambtenaren van een der krisibureaux. Bovendien waren er twee wetsontwerpen ingediend: een tot 't treffen van maatregelen tot bestrijding van de duurte, en een tot dekking van een groot tekort bij een der krisis-bedrijven.

De parlementaire werkzaamheden hebben ditmaal dus wel in het teeken van den krisis gestaan.

En laten wij er dadelijk aan toevoegen, dat er bij die gelegenheid niet veel moois aan 't licht is gekomen.

Wellicht weet men 't niet - en daarom willen wij 't hier even memoreeren -, dat er tijdens den oorlog niet minder dan 265 rijkskantoren in 't leven zijn geroepen, en dat er op die kantoren niet minder dan 7000 krisis-ambtenaren werkzaam zijn geweest!

Die ambtenaren moesten in korten tijd uit den grond worden gestampt.

[p. 612]

Maar welke elementen heeft men daarvoor toen gekregen? Aangezien 't betrekkingen van tijdelijken aard waren en er dus geen toekomst in was, kon men geen kundige personen krijgen, die reeds een goede positie hadden, want die konden zij voor een tijdelijk iets niet opofferen. Men was dus aangewezen op werklooze heeren en dames, op allerlei elementen, die buiten emplooi waren, hetzij uit intellektueele minderwaardigheid, hetzij uit andere, nog minder nobele oorzaken. 't Spreekt, dat er ook wel goede elementen onder schuilden, maar een groot percentage van deze intellektueele ‘unemployeds’ was licht beschadigd en behoorde voor een deel tot het maatschappelijk wrakhout. Menigeen heeft dan ook van verbazing de handen ineengeslagen, wanneer hij sommige personen, die hij toevallig kende, op de krisisbureaux in soms zeer moeilijke, verantwoordelijke en vertrouwensposities werkzaam zag, en vroeg zich met angst en beven af, wat daarvan terecht moest komen. En dat er op die bureaux onder die elementen heel wat is afgespeeld en uitgespookt, is maar al te zeer bekend.

Frappante voorbeelden zouden daarvan zijn aan te halen.

Zoo lichtte de heer Kolthek in de Kamer den sluier voor een dier gevallen op. 't Was voorgekomen op het vetbureau, en wanneer men nu weet, dat het vetbureau onder de krisisambtenaren zelf de reputatie genoot van een der netste, zoo niet het netste bureau te zijn, dan kan men wel nagaan hoe 't er op de andere bureaux moet hebben uitgezien en hoe 't daar moet zijn toegegaan. De heer Kolthek vertelde dan, dat er op dit bureau een hoofdambtenaar werkzaam was, die vroeger in betrekking was geweest bij een vetsmeltersfirma, met welke hij uit pure vriendschap in relatie was gebleven, zoo zelfs dat die firma in de gelegenheid werd gesteld om bij het bureau vrij komend vet winstgevend te verhandelen. Drie lagere ambtenaren, die geweigerd hadden aan dit zaakje mee te doen, en zich bij den Minister beklaagd hadden, waren ontslagen.

En hoe verdedigde de Minister dit ontslag?

Hij zeide, dat hij die menschen niet eens als ambtenaren had beschouwd, omdat zij slechts in ‘tijdelijken’ dienst waren - en hier sprak de man, die zelf zijn leven lang ambtenaar is geweest - en dat hij hen had gezegd, dat zij eerst hun werk moesten doen en dat hij ze dan later wel eens zou hooren! Leve de ambtenaarsgeest! Het prestige van een hoogeren ambtenaar was op die manier gered, maar was daardoor aan het gevoel van recht voldaan en was daarmee de beschuldiging van korruptie onderzocht? Weineen, maar het geweten van den Minister, den man die in zijn beste jaren zelf in het ambtenaarsgareel heeft geloopen, was daarmee gesusd en tevreden gesteld. De klacht kwam er minder op aan, als die ambtenaren maar eerst aan 't werk gingen.

Toch zal de zaak daar waarschijnlijk niet mee uit wezen. Er is altijd nog een enquête-krisiskommissie en 't is wel aan te nemen, dat deze dit zaakje zal onderzoeken, en dan hooren wij er wel meer van.

Bij die gelegenheid heeft Minister Van IJsselsteijn een zijner karaktereigenschappen laten zien, die hem nu juist niet siert en hem heeft doen, kennen als iemand met weinig zedelijken moed.

[p. 613]

D.t blijkt o.a. uit zijn maar al te groote gereedheid om zich achter zijn ambtsvoorganger Posthuma te verschuilen en de schuld van alle gegronde klachten op dien oud-Minister over te brengen.

En dit is niet alleen in deze aangelegenheid maar ook in de zaak van de Codro gebleken.

Daarmee staat 't als volgt.

In het tweede oorlogsjaar kwamen de bollenkweekers er in de streek tusschen Leiden en Haarlem heel slecht voor te staan. Daar zij 't in hoofd-zaak van de export hebben moeten - aangezien de handel in het binnenland slechts een zeer miniem percentage van hun omzet vertegenwoordigt - en de grenzen van de oorlogvoerende landen voor hun artikel afgesloten werden, dreigde een ramp voor dat vak en voor de duizende werklieden, die er hun brood in verdienden. Toen sloegen de kweekers de handen ineen en besloten op hun bollengrond groenten te gaan teelen, een drogerij op te richten en die gedroogde groenten te exporteeren naar de landen waar voedselnood heerschte.

Minister Posthuma zag deze poging tot ‘selfhelp’ met ingenomenheid aan. Klagende bollenkweekers, die zich tot hem om hulp wendden, verwees hij naar de Codro, zooals die onderneming geheeten was, en raadde hij aan zich bij haar aan te sluiten.

In 't eerste jaar marcheerde het zaakje zeer goed en werden de verwachte resultaten dan ook bereikt; het initiatief der kweekers gaf een opluchting aan de zoo zwaar beproefde bollenstreek.

Maar weldra liep 't mis. De drogerij kon niet meer van haar produkten af; het buitenland betrok niet meer van haar; en de Winsten van het eerste jaar werden in aanzienlijke tekorten omgezet.

De Codro werd een financieele ramp.

Toen wendden de energieke ondernemers zich tot den heer Posthuma, en de Minister, die veel voelde voor deze categorie van lieden, die getoond had zichzelf te willen helpen, waar 't maar eenigszins kon, zegde raad en hulp toe.

Maar voordat 't daartoe was kunnen komen, trad de heer Posthuma af en werd opgevolgd door den heer Van IJsselsteijn. En toen nu onlangs het tijdstip gekomen was, dat de Codro op nakoming der regeeringsbelofte aandringen moest en om inlossing van de gedane toezegging vroeg, werd Minister Posthuma door zijn opvolger gedésavoueerd en zei de heer Van IJsselsteijn, dat hij zich niet gebonden achtte door toezeggingen van een voorganger. Zoo trachtte hij, door zich achter een voorganger te verschuilen, aan een moreele verplichting te ontkomen, met dit resultaat, dat bij een energiek deel der burgerij het vertrouwen in de integriteit en in de zedelijke waarde van een ministrieele toezegging voortaan zoek is en de zaak zal uitloopen op een proces, dat de Codro aan de regeering zal aandoen en waarbij de goede naam van de Nederlandsche regeering door de schuld van den heer Van IJsselsteijn te grabbel zal worden gegooid.

Ook de zaak van het tekort op de veevoedervoorziening, die in de Kamer ter sprake is gekomen, heeft een blik doen slaan in een der krisis-misères.

[p. 614]

't Gold daarbij toch niet meer of minder dan een gat van 7½ millioen te stoppen.

En ditmaal was de kwestie niet door middel van een interpellatie ter sprake gebracht, maar de regeering had ze zelf aan de orde gesteld, ja, moeten brengen.

Het liep hier ook alweer over een tekort op een krisis-industrie.

't Zit zoo.

In den tijd van gebrek aan veevoeder was prof. Van Calcar met een uitvinding gekomen om uit eenige minderwaardige afvalproducten een surrogaat-veevoeder te fabriceeren, dat in de eerste behoefte zou kunnen voorzien. Daarop werd de aandacht van Minister Posthuma gevestigd, die er dadelijk wat inzag. En om die reden richtte hij toen tot de Kamer het verzoek hem f 60.000 toe te staan voor de oprichting van een proeffabriek volgens het bovengenoemde systeem. ‘De proef werd zuinig genomen in een hulpgebouw op een gehuurd terrein - zoo lazen wij in ‘Het Vaderland’ - en toch kostte die f 40.000 meer dan gedacht was. In dien tijd en met het oog op de zaak waarom het ging, eigenlijk quantité négligeable, al had dan ook de Minister, als hij wat minder om den voedselnood en wat meer om zichzelven gedacht had, zich gedekt door een suppletoire begrooting, die de Kamer natuurlijk zou hebben goedgekeurd, zoo zij al niet aangespoord zou hebben tot het niet op geld zien, om het noodige veevoeder te verkrijgen.

‘In 1918 toen de veevoedernood nog grooter werd, bleek het, dat het particulier initiatief zich niet op de fabricage wierp. Of dit was, omdat het risico te groot was of omdat er op gemakkelijker wijze meer geld te verdienen was doet hier niets ter zake; de Minister Posthuma stond voor het feit. Hij heeft toen een groote installatie gemaakt, die over 1918 een nadeelig saldo van f 285.000 opleverde, in werkelijkheid echter slechts f 150.000, daar hierin begrepen is het nadeel door het afbranden van de proeffabriek. Nog eens de Minister had die anderhalve ton moeten dekken door een begrootingspost, maar die 1½ ton tekort op zichzelf, bewijst niets ten opzichte van verkeerd beheer. Tegelijk heef de Minister, omdat het particulier initiatief zich niet aan de veevoederfabricage gelegen liet liggen met een tiental fabrieken daarvoor contracten afgesloten, die door hem zijn geteekend; later heeft de commissie, die het toezicht op de fabricage had nog met een negental fabrieken gecontracteerd voor de bloedmeel- en vischmeelfabricage; deze contracten derven de ministerieele handteekening, en zijn onder den tegenwoordigen Minister van Landbouw afgesloten. Deze heeft de eerste zes weken van zijn ministerschap niet naar de zaak omgekeken, maar hij heeft de veevoederfabricage onder leiding gezet van het aardappelbureau, en twee maanden later werd er een rijksbureau opgericht voor de afvalproducten, onder leiding van den heer Perk, vroeger directeur van de Stadsreiniging te Rotterdam. En deze was juist aan het ontwerpen van een verbetering van het bedrijf, maar vier dagen na de instelling van het Rijksbureau kwam de wapenstilstand, waardoor de groote reden voor

[p. 615]

het voortzetten van dit soort veevoederfabricage verviel, en zoo besloot Minister Van IJsselsteijn tot liquidatie.’

De kontrakten konden dus niet worden uitgevoerd en de kontraktanten vragen nu om schadevergoeding.

Dat zaakje zal het rijk een 7½ millioen kosten en vandaar dat de regeering nu bij de Kamer is gekomen om over dit bedrag te mogen beschikken.

Ongelukkig voor de regeering staat de zaak er niet mooi voor. En dat wel door de schuld van de Crisis-enquêtekommissie. Deze kommissie toch, die het geval al heeft onderzocht, heeft er een allesbehalve malsch oordeel over uitgesproken; de leiding van deze veevoederfabricage heeft er bij haar een veer bij moeten laten en heeft zij gebrek aan beleid verweten, terwijl zij ook te kennen heeft gegeven, dat er kontrakten zijn gesloten, waarvan men de gevolgen niet behoorlijk heeft overzien.

Geen wonder dus, dat de Kamer zich maar niet dadelijk tevreden verklaarde met de verdediging van den Minister, maar eerst het naadje uit de kous bleek te willen weten. En toen de heer Lohman het voorstel deed, om de afgesloten kontrakten en al wat daarmee samenhangt nog eens goed te doen onderzoeken en daarmee een speciale kommissie uit de Kamer te belasten, vond dit algemeen bijval.

De voorzitter der Kamer heeft de leden dezer kommissie al aangewezen en wij zullen dus later nog wel meer van dit zaakje hooren.

Ook heeft de Kamer nog een goed deel van haar tijd gegeven aan de behandeling der door de regeering ingediende Duurtewet.

De regeering, die had ingezien, dat als men de zaken op hun beloop liet, er aan de opdrijving der prijzen geen einde zou komen, het leven onnoodig duur zou blijven, en een kleine kategorie van burgers zich zou blijven verrijken ten koste van de groote menigte, had tevens ook begrepen, dat indien de wetgever niet tusschenbeiden kwam, dit euvel met den dag erger zou worden.

Daarom heeft zij een wetsontwerp ingediend, dat allerlei bepalingen bevat ter bestrijding van het onredelijk opdrijven en hooghouden van prijzen, en dat o.m. de instelling van Duurteraden, ter beoordeeling van deze materie, beoogt. Zij hoopt op die manier de prijzen te kunnen drukken en weer binnen de grenzen der redelijkheid te kunnen terugbrengen.

Een der belangrijkste artikelen van het wetsontwerp was artikel 3, waarin de kwestie van het hooger beroep der uitspraken van de Duurteraden werd geregeld.

't Ligt voor de hand, dat de beslissingen dier R den met de noodige waarborgen tegen eenzijdigheid en overijling omringd moesten zijn, en dat de belanghebbenden, wanneer zij zich met die uitspraken niet kunnen vereenigen, het recht dienden te hebben daarvan in hooger beroep te gaan.

De wet kent dan ook een Centralen Duurteraad.

Maar dit was voor sommigen nog niet genoeg.

En vandaar, dat er Kamerleden waren, die de Hooge Raad als super-arbiter in belangrijke geschillen wenschten aangewezen te zien.

[p. 616]

De regeering was zelfs voor dezen aandrang bezweken.

De Hooge Raad was echter weinig gesteld op deze nieuwe funktie, die men dit kollege wilde opdragen, daar 't zelf wel inzag, dat zijn samenstelling en de weinige kennis van handelszaken van zijn leden, geen waarborg voor een goede eindbeslissing konden bieden.

En dit kollege stak zelf deze opinie bovendien niet onder stoelen of banken.

Ten slotte vereenigde de Kamer zich met deze zienswijze, zoodat dit kollege niet de eindbeslissing in allerlei ekonomische kwesties zal krijgen. Toch zal het nog eenigermate bij de wet betrokken blijven, omdat beroep in kassatie bij den Hoogen Raad, op voorstel van den heer Marchant, zal toegelaten blijven, waarbij hij zich alleen maar heeft af te vragen, of een besluit konform de wet, en dus niet of de feitelijke beslissing juist is.

Een andere strijdvraag van belang, die eveneens een uitspraak van de Kamer vroeg, was de volgende: nml. of de loonkontrakten ook onder toepassing van de wet zouden vallen. Aangezien het loon ook een element voor de prijsbepaling van een artikel uitmaakt, en door het bedingen van een te hoog loon, de prijs van een artikel dus onredelijk duur zou kunnen worden, deed zich de vraag voor, of de Duurteraden ook zeggingskracht over de loonkontrakten zou hebben.

De regeering meende van wèl; de sociaal-democraten verklaarden er zich tegen; en ten slotte stelde de Kamer zich op het standpunt der regeering.

Op 't oogenblik, dat wij dit schrijven, is de eindstemming over de wet nog niet gehouden, en of zij dus ten slotte zal worden aangenomen, weten wij niet. Maar dit schijnt intusschen zeker, dat na handhaving der bepaling, dat de loonkontrakten ook onder haar toepassing zullen vallen, de sociaal-democraten er tegen zullen stemmen.