De Nieuwe Gids. Jaargang 35

[p. 444]

Binnenlandsche staatkundige kroniek door Frans Netscher.

Wij zullen ons dus bij den Volkenbond aansluiten.

De Tweede-Kamer heeft er tenminste toe besloten.

En ons Hoogerhuis zal nu wel niet veel anders kunnen doen dan ook een dergelijk besluit nemen.

Maar of 't van harte zal gaan?

Men behoeft die vraag eigenlijk niet eens meer te stellen als men kennis heeft genomen van de Memorie van Toelichting der Regeering op het Wetsvoorstel, waarbij de kwestie der toetreding besproken werd, en van het verslag van het onderzoek in de afdeelingen der Tweede-Kamer.

Uit geen van beide stukken sprak eenige blijdschap over het feit, dat die Volkenbond er nu eindelijk komen zal, en dat men ons ook heeft uitgenoodigd om toe te treden. Wij wezen er de vorige maand al op, dat de stemming, waarin Regeering en Kamer verkeerden, mogelijk wel 't best was uit te drukken in deze woorden: ‘Veel heil zien wij er voor Nederland niet in, maar enfin, wij moeten wel, want er buiten blijven, kunnen wij toch ook niet.’

En die stemming van berustende teleurstelling is zeer zeker voornamelijk hierdoor veroorzaakt, dat de vorm, die in Versailles tenslotte aan den Volkenbond is gegeven, te veel is afgeweken van dien, welken men zich - afgaande op de woorden indertijd door Wilson gesproken en op andere uitlatingen - er van had gedacht.

Ook hierin dekten voorstelling en werkelijkheid elkaar in 't geheel niet.

De schrijver van de Kamerweek-rubriek in ‘De Vrijzinnig-Democraat’ heeft onlangs in weinig woorden zeer juist geschetst hoe men zich in 't algemeen dien Volkenbond gedacht had. Hij schreef het volgende:

‘Toen President Wilson ongeveer drie jaren geleden voor het eerst zijn denkbeelden ontwikkelde betreffende het herstel van den vrede, bekleedde daarin de Volkenbond een zeer voorname plaats. Immers die Volkenbond zou het middel zijn, waardoor oorlog in de toekomst zou kunnen worden voorkomen. Zooals twee burgers, indien zij onderling geschil hebben, dat niet meer gaan uitvechten zooals eeuwen geleden het geval was, doch het onderwerpen aan de uitspraak van een onpartijdigen rechter, zoo

[p. 445]

zouden in de toekomst ook Staten hun geschillen niet meer beslissen door middel van wapengeweld doch ze onderwerpen aan scheidsrechterlijke uitspraak. De Volkenbond zou dus zijn een macht boven de afzonderlijke Staten op dezelfde wijze als het Staatsgezag staat boven de afzonderlijke onderdanen. De Staat stelt de rechters aan, die de geschillen tusschen zijn onderdanen beslechten en beschikt over de noodige politiemacht om die beslissing te doen nakomen; de Volkenbond zou de rechters aanwijzen, die de geschillen tusschen de Staten uitmaken en zou moeten beschikken over een politiemacht om te beletten, dat een Staat, die in het ongelijk werd gesteld zich met wapengeweld tegen de uitspraak zou willen verzetten. Die politiemacht van den Volkenbond zou gevormd worden door de samenwerkende legers en vloten der Staten, die gezamenlijk den Volkenbond vormen. Indien een Staat zou weigeren zich aan de scheidsrechterlijke uitspraak te onderwerpen en zijn tegenstander den oorlog zou willen verklaren, zou hij alle andere Staten van den Volkenbond met hun gezamenlijke krijgsmacht tegenover zich vinden.’

Maar van dit alles is niet veel terecht gekomen.

Ook niet van de ontwapening, die velen gedacht hadden, dat na de totstandkoming van den Volkenbond komen zou. Er zal nu immers toch nog een macht noodig blijven, om de onwilligen tot rede te brengen. En dan kan men de legers niet geheel missen! Het eenige waarover men zou kunnen denken, ware wellicht een beperking der bewapening van de volken, die tot den Bond toetreden. Maar ook daartoe ziet men nog niet veel toebereidselen maken in de landen, waar al tot toetreding besloten is, en evenmin in ons land.

Want wat zal de Volkenbond - tenminste in den eersten tijd - anders zijn dan een Bond van Overwinnaars? Duitschland en Oostenrijk - de overwonnenen - zullen nog blijven uitgesloten, terwijl aan de neutralen de gelegenheid is geopend om wèl toe te treden.

Nu weten wij wel, dat er bij dien stand van zaken stemmen zijn opgegaan, om die gelegenheid dan ook maar ongebruikt te laten passeeren, en te zeggen, dat, daar een Bond zonder de Centralen toch geen echte Volkenbond kan wezen of worden, men liever zal wachten tot die nu nog uitgeslotenen zijn toegelaten en dan eerst over eigen toetreding zal beslissen.

Maar wij voelen meer voor het standpunt, dat de heer Marchant bij de behandeling van het Wetsontwerp in de Kamer heeft ingenomen. Neen, zeide hij, dat zou juist verkeerd wezen, want worden wij geen lid van dien Volkenbond, dan hebben wij ook niets in te brengen, en treden wij wèl toe, dan hebben wij een stem in het kapittel en kunnen wij ons best doen, dat de Centralen zoo gauw mogelijk zullen worden toegelaten.

Dat is tenminste praktische politiek, om, zooals de Engelschman het noemt, ‘to make the best of it’.

En bovendien, worden wij al te zeer teleur gesteld, dan kunnen wij er toch altijd, met inachtneming van den gestelden termijn, weer uittreden.

Wij weten ook wel, dat er nog een ander punt is, dat teleurstelling heeft gebaard, en dat is de bepaling, dat de Volkenbond in geval van oneenigheid

[p. 446]

de verplichting van arbitrage niet voorschrijft; van een vrede stichtend instituut, aan welks uitspraken alle leden zich zullen hebben te onderwerpen, is op 't oogenblik ook nog geen sprake. Wel is onder de bepalingen van den Volkenbond het dwingende voorschrift opgenomen, dat de leden in geval van oneenigheden zich aan een arbitrage of aan een onderzoek van een kommissie hebben te onderwerpen.

Maar dit is dan ook alles.

Want neemt men met die arbitrale uitspraak geen genoegen, en laat men maar drie maanden na die uitspraak verloopen, dan is 't geoorloofd tot den oorlog over te gaan. Men krijgt dan wel een publieke opinie tegen zich, maar ernstiger gevolgen zal dit niet na zich sleepen. En als men nu eens nagaat, hoeveel landen aan den wereldoorlog zijn gaan deelnemen, die ook de publieke opinie tegen zich hadden en zich daar toch niet door hebben laten weerhouden, dan kan men nagaan, dat ook in de toekomst die publieke opinie een rem zal blijken te zijn, die in ernstige gevallen doorslaat, te meer, omdat een oorlog, die onder deze omstandigheden zou uitbreken, behooren zou tot dezulken, die de Volkenbond dan geoorloofde oorlogen noemt.

Nu zijn er ook nog, krachtens de bepalingen van dien bond, ongeoorloofde oorlogen; maar daarover straks nog iets. Eerst iets anders.

Tot degenen, die weinig enthoesiast zijn over de toetreding tot den Volkenbond, behooren ook velen, die zeggen, dat als men een waarborg verlangt tegen een al te overhaast uitspreken van een oorlog en als men een rem verlangt, het lidmaatschap van dien Bond daarvoor niet eens noodig is.

Zij wijzen op de Bryan-traktaten.

Bryan was een Amerikaansch Minister van Buitenlandsche Zaken, die de verwezenlijker is geweest van het denkbeeld om arbitrage-verdragen tusschen de volken te doen sluiten, ten einde een te overijld uitbreken van oorlogen zooveel mogelijk te voorkomen. Een land, dat zoo'n Bryan-traktaat met een ander land sluit, verbindt zich daardoor, om wanneer een geschil ontstaat, dat op een oorlog dreigt uit te loopen, de kwestie eerst aan een arbitrage te onderwerpen. Het in 't ongelijk gestelde land is evenwel dan nog niet verplicht zich aan die uitspraak te houden, maar het verbindt zich wel om geen oorlog te zullen verklaren vóór dat een jaar na die uitspraak is verloopen. En die bepaling is gemaakt in de hoop en de verwachting dat in den loop van dat jaar de gemoederen in een land wel wat hedaard zullen zijn, en er dus geen oorlog onder den druk van een volkswaan meer zal uitbreken; men heeft zich dan in dat jaar eerst nog eens kunnen bedenken.

En nu wordt er gezegd: als het een land dus te doen is in de toekomst te waken tegen 't te overijld verklaren van een oorlog, dan behoeft 't niet tot den Volkenbond toe te treden, want om dat te bereiken, kan 't immers even goed Bryan-traktaten met andere landen sluiten.

Het eenige verschil schuilt in den wachttermijn voor de oorlogsverklaring: - volgens een Bryan-traktaat moet men een jaar wachten voor men daartoe mag overgaan, en krachtens de bepaling van den Volkenbond behoeft men slechts drie maanden te wachten.

[p. 447]

Thans willen wij even op de kwestie van den zoogenaamden ongeoorloofden oorlog terugkomen.

Daarmee staat 't anders.

In geval van een geoorloofden oorlog - waarmee wij bedoelen een oorlog, die niet in strijd met de bepalingen van den Volkenbond uitbreekt - kunnen de landen, die niet bij de kwestie betrokken zijn en deel van den Bond uitmaken, met over elkander geslagen armen den loop der zaken blijven aankijken.

Ze behoeven niet te intervenieeren.

Maar breekt nu een oorlog uit in strijd met de voorschriften van den Bond - een ongeoorloofde oorlog dus - dan zal men van die landen, die tot den Volkenbond zijn toegetreden, kunnen eischen, dat zij zullen gedoogen, dat troepen van andere laden, die een der oorlogvoerende Staten tot rede willen gaan brengen, over hun grondgebied trekken. Ja, nòg meer, die landen zijn ook gehouden, om wanneer dit van hun geëischt mocht worden, deel te nemen aan ekonomische dwangmaatregelen tegenover de oorlogvoerenden, dus aan blokkades en meer van die verfijnde pijnigingen.

In zoo'n gval blijft alles bij 't oude, d.w.z. de oorlog zal gevoerd kunnen worden op dezelfde wreede en onmenschelijke wijze als wij bij den wereldoorlog te aanschouwen hebben gekregen.

Het groote, humanitaire idee, dat aan den Volkenbond heet ten grondslag te liggen, wordt in zoo'n geval weer uitgeschakeld.

Maar dit is nog niet alles.

Er is meer, en wel dit, dat de niet bij een ongeoorloofden oorlog betrokken leden van den Bond dan niet meer als neutralen bij den twist kunnen blijven toezien, wat met het doorlaten van vreemde troepen en 't deelnemen aan een blokkade schendt men die neutraliteit.

En Nederland kan, na zijn toetreding tot den Bond, dus ook in de positie komen, dat het zijn neutraliteit zou moeten prijs geven.

Is dit wel noodig? heeft men gevraagd. Kunnen wij daar niet buiten? Zou 't niet mogelijk zijn, dat wij tot den Volkenbond toetraden en in voorkomende gevallen tòch neutraal konden blijven?

Men heeft in verband hiermee gewezen op Zwitserland, dat ook is toegetreden, maar onder voorbehoud, dat het onder alle omstandigheden zijn neutraliteit zou kunnen behouden.

Voor één der leden van de Tweede-Kamer is dit bezwaar van zóó overwegend belang geweest, dat hij er een onoverkoomlijk bezwaar tegen onze toetreding in zag. Het was de Katholieke heer Stuhlemeijer. En laten wij dadelijk tot zijn eer zeggen, dat hij met zijn overtuiging en zijn bezwaren niet getransigeerd heeft en ten slotte tegen de toetreding tot den Volkenbond heeft gestemd.

Wij zouden haast zeggen, dat hij in deze aangelegenheid het éénige Kamerlid is geweest, dat konsekwent heeft gehandeld.

In alle geval konsekwenter dan de heer Dresselhuys. Deze afgevaardigde had ook allerlei bezwaren tegen enkele bepalingen van den Bond, bezwaren van principiëelen aard. Zoo had hij er o.a. bezwaar tegen, dat ons land

[p. 448]

niet het recht zal hebben om mee te spreken over maatregelen waaraan het moet meewerken; dat er van vermindering van bewapening nog geen sprake is; dat de Centralen nog niet worden toegelaten; en dat er geen Hof van Volkenrecht zal zijn, waaraan alle internationale geschillen ter beslissing zullen moeten worden onderworpen - zaken dus, waar 't nogal op aankomt.

En wat doet de heer Dresselhuys nu? Tegen stemmen zooals de heer Stuhlemeijer? Neen! Die konsekwentie durft hij niet aan. Maar hij grijpt in edele verontwaardiging naar een pen en zet een motie in elkaar, zooals er al duizenden papieren moties in de Kamer zijn geslingerd, en sust daarmede zijn geweten. Die motie luidde als volgt:

‘De Kamer, van oordeel, dat de Volkenbond van zijn tegenwoordigen onvolmaakten vorm zich zoo spoedig mogelijk zal moeten ontwikkelen in de richting van een op het recht gebouwde samenleving, en dat dientengevolge op den voorgrond moeten staan: a. verplichting tot vreedzame beslechting van alle internationale geschillen en in verband daarmede de instelling van een Permanent Hof van Internationale Justitie; b. vermindering van bewapening krachtens internationale regeling; c. toelating tot den Volkenbond van alle beschaafde Staten, die den wensch daartoe te kennen geven,

vertrouwende, dat bij de toepassing van de bepalingen van het verdrag, met name van die, welke betrekking hebben op den doortocht van troepen in artikel 16 van het verdrag bedoeld, het recht van medezeggenschap van Nederland zal worden geëerbiedigd, voor zoover dit land bij de toepassing betrokken is,

noodigt de Regeering uit bij de deelneming aan den Bond zich op dit standpunt te stellen.’

Met dit tamme, platonische ding kon de Regeering zich zeer goed vereenigen. Wat voor kwaad kon men er dan ook mee? Zoo iets kon men immers altijd verklaren! Niemand zou er toch boos over worden en 't staat wel gekleed om zoo de brave uit te hangen! En de Kamer had er ook niet het minste bezwaar tegen, want de leden, die haast allen 't een en ander op den Volkenbond aan te merken hadden, voden die veiligheidsklep voor eigen bezwaren wel welkom; stemden zij er voor, dan hadden zij immers hun plicht gedaan en konden zij verder met fatsoen hun stem aan het voorstel tot toetreding geven!

En zoo geschiedde.

De verdediging van de Wetsvoordracht tot toetreding door den Minister van Buitenlandsche Zaken heeft in de pers veel lof geoogst, maar heeft onder het publiek in den lande weinig indruk gemaakt.

Dat is een feit.

Aan degenen, die een grootsch idee van een Volkenbond hadden gehad, voegde hij doodleuk toe, dat zij zich maar moesten losmaken van vroegere denkbeelden omtrent dien Bond en zooals die in allerlei vereenigingen tot uiting zijn gekomen. Weg er mee! Maar hij gaf even leuk toe, dat wij niet veel gegevens hebben om ons nauwkeurig te oriënteeren over het wezen

[p. 449]

en de strekking van het verdrag. Wel bemoedigend! Ziet-u, zei hij verder, misschien is er geen kring van broeders gevormd (hoe kan men ook zoo dom zijn zoo iets te verwachten?), maar een kring van Staten. O ja, en dan die ontwapening, kijk 's, het kontrakt heeft wel de bedoeling de bewapeningen te verminderen, ja heusch, men acht dit zelfs een zedelijken plicht, maar, is 't niet?, men moet toch ook rekening houden met eigen veiligheid! Dus tòch wapengeweld! En dan - men luistere maar eens hoe belangrijk - er zijn plannen - ja heusch, plannen, zoo ver is 't al! - voor een regeling der bewapening, die niet bindend zijn, tenzij men ze aanvaardt. Daar schieten wij mee op! De oorlogzuchtige Staten - en dat zijn juist de gevaarlijkste, op wie men den meesten dwang zou moeten uitoefenen - aanvaarden die voorstellen natuurlijk niet en laten zich dan ook niet binden. Het gevaar voor oorlog van die zijde zal er dus niet door verminderd worden! En daar moet 't toch naar toe.

Ook erkende de Minister, dat wij, bij toetreding, het recht zouden moeten opgeven ons zelf te zijn. Nu is 't, meenen wij, juist een rechtmatige trots van ons volk, dat het, ofschoon zoo klein, tot nu toe zich zelf is en is kunnen blijven, en is dit ook niet zonder nationaal voordeel voor ons land. Maar van dien trots en dit voordeel moeten wij nu voortaan maar afstand doen. En met enkele luchtige woorden en een grapje aan het adres van den heer Stuhlemeijer praatte de heer Van Karnebeek daar met de noodige elegance overheen.

En de opmerking, dat Amerika wellicht niet mee zou doen en dat een Volkenbond zonder Amerika nooit een echte Volkenbond kan zijn of worden, werd van de Regeeringstafel beantwoord met den dooddoener, dat de bond, al of niet met Amerika, tòch zou doorgaan. Ja, goed, maar wat zou zoo'n Volkenbond dan beteekenen of kunnen uitwerken?

De verdediging van de toetreding was slap en getuigde zelfs bij de Regeering van weinig enthoesiasme.

Maar de Tweede-Kamer had niet eens behoefte aan overtuiging of enthoesiasme; zij was van plan toch wel voor te stemmen; zij had het hoofd al lang in den schoot gelegd; en knikte flauwtjes van ja.

De heer Stuhlemeijer, die, met de kommunisten, de eenige was die tegen stemde, was ten slotte - wij zeiden 't al - ook de eenige, die konsekwent was en ruggegraat had.