De Nieuwe Gids. Jaargang 35

[p. 273]

Binnenlandsche staatkundige kroniek door Frans Netscher.

Het is gedurende het laatste jaar met de rijksschatkist anders gegaan dan met de portemonnaie van 99% der ingezetenen van ons land

Terwijl de inhoud van de laatstgenoemden akelig slonk, liep de eerstgenoemde vol, buiten verwachting vol, ja, zelfs zóó, dat de Minister van Financiën verklaard heeft te zullen afzien van eenige belastingen, die hij bij de Kamer reeds had ingediend.

Bij de behandeling van een nieuw leeningsontwerp in de Tweede Kamer is dit dezer dagen door de regeering meegedeeld.

Dit is zoo gegaan.

Sinds 1909 waren er telkens tekorten geweest op normale buitengewone uitgaven, en wel tot een gezamenlijk bedrag van f 200 millioen. Maar ook de krisis-uitgaven hadden nadeelige saldo's opgeleverd van ongeveer f 250 millioen. Er was daardoor een vlottende schuld van f 450 millioen.

Dat ging zoo niet langer; dat gat moest gestopt worden; en men diende deze vlottende schuld eindelijk eens te konsolideeren.

Daarom diende Minister de Vries een wetsontwerp in tot het aangaan van een leening tot een bedrag van 450 millioen. En om zeker te zijn, dat het geld er komen zal, zou het een gedwongen leening wezen, opdat niemand, die geacht kon worden in de termen te vallen er zijn deel aan bij te dragen, zich aan zijn moreelen plicht zou kunnen onttrekken. Het rijk zou 5% rente vergoeden en de leening zou in 15 jaar worden afgelost.

En 't was bij de behandeling van dit wetsontwerp, dat Minister de Vries zijn blijde mededeeling deed. Hij zeide, dat de belastingen in 1919 aanzienlijk meer hadden opgebracht dan verwacht was. Terwijl de raming van de opbrengst der middelen f 223 millioen bedroeg, meende hij gerechtigd te zijn te verwachten, dat dit cijfer wel tot f 323 millioen zou stijgen, zoodat de schatkist ongeveer 100 millioen meer zou ontvangen dan waarop gerekend was.

Bij dien stand van zaken - en waar er vooruitzicht was, dat ook in de naaste toekomst de middelen ruim zouden blijven vloeien - meende de regeering dat zij eenige der nieuwe belastingen, die al waren voorgesteld, niet meer noodig zou hebben. En daarom deelde de Minister mee, dat

[p. 274]

eenige der ingediende belastingvoorstellen zouden worden ingetrokken, o.a. de belasting op koffie, thee, cacao, reklame, fakturen en kognossementen, de veeregistratie en de wegenbelasting, terwijl ook die op den vermogensaanwas zou komen te vervallen; maar hij zou wèl handhaven de nieuwe grondbelasting, die op weelde en tabak, het sukcessierecht en het tarief van invoerrechten.

Maar dit alles nam niet weg, dat Minister de Vries zijn leeningsontwerp bleef handhaven, want de 450 millioen had hij even goed noodig om de vlottende schuld te konsolideeren.

Laten wij hier tusschen haakjes nog even aan toevoegen, dat de verwachting der regeering over de opbrengst der middelen over 1919 door de werkelijkheid nog werd overtroffen. De Minister deed zijn mededeeling op een oogenblik toen hij nog niet in het bezit was van een volledig overzicht over het geheele vorige dienstjaar. Maar sindsdien is dat bekend geworden, en nu is het gebleken, dat de belastingen in 1919 niet 100 millioen meer hebben opgebracht dan geraamd was, maar zelfs 105 millioen, zoodat de blijde verwachting van het Departement van Financiën nog is overtroffen.

Maar laten wij nu, om kort te zijn, dadelijk zeggen, dat het leeningsontwerp is aangenomen en dat de volle 450 millioen zijn toegestaan.

Toch werd er nog een poging gedaan om dit bedrag lager te stellen.

Een poging daartoe ging van de vrijzinnig-democraten uit, maar ook van de sociaal-demokraten.

Wij zeiden reeds, dat het bedrag, dat te dekken is, uit twee deelen bestaat, nml.: uit 250 millioen wegens krisis-uitgaven, en 200 millioen tengevolge van normale buitengewone uitgaven. En nu weet men ook - want wij bespraken 't een vorig maal hier al -, dat er altijd nog een voorstel van den heer Marchant ligt om over te gaan tot heffing-ineens. Ware 't nu niet rationeeler geweest eerst dit voorstel te behandelen, en, ware dit aangenomen, af te wachten wat die heffing zou opbrengen; voor wat dan nog tekort mocht komen, had men dan een gedwongen leening kunnen aangaan. Maar toen de Kamer er op gesteld bleek om het leeningsontwerp dadelijk af te handelen, bleef den partijgenooten van den heer Marchant niets anders over dan door middel van een amendement een andere richting op te voeren.

Wat dan ook gebeurde.

Het vrijzinnig-demokratisch Kamerlid, de heer Oud, stelde daarom voor, om alleen te leenen voor het bedrag, dat noodig is om het tekort te dekken op de produktieve buitengewone uitgaven, wat men in vredestijd ook zou hebben gedaan en waarvoor men in vredestijd ook zou hebben geleend. Het bedrag der leening had dan met 200 millioen verminderd kunnen worden. Maar er was nòg iets. De heer Oud vond ook, dat er geen reden was om een gedwongen leening aan te gaan. Ten eerste was het slechte financiëele politiek zulk een leening voor normale uitgaven aan te gaan. En in de tweede plaats, meende hij, waren de omstandigheden niet van dien aard, dat het noodig was de menschen te dwingen aan die leening deel te nemen. Zoo iets was alleen gerechtvaardigd in abnormale omstandigheden. En daar was in ons land nog geen sprake van. Daarom stelde hij voor, inplaats van

[p. 275]

een gedwongen leening van 450 millioen rentende 5% een vrijwillige leening van 200 millioen te sluiten tegen 5½%.

De heer v.d. Tempel stelde namens de sociaal-demokraten iets anders voor. Ook hij wilde het te leenen bedrag verminderen en het bepalen op slechts 225 millioen. Maar dit bedrag zou, evenals de Minister dat wilde, uit een gedwongen leening gevonden worden; alleen week hij in zooverre van het voorstel der regeering af, dat de aflossing niet over 15 maar over 40 jaar verdeeld zou worden.

Geen dezer amendementen vond echter genade in de appreciatie van de Kamer; beiden werden verworpen.

En als het leeningsontwerp nu ook de Eerste Kamer heeft gepasseerd, dan zal binnenkort ieder, die in de Vermogens- en Inkomstenbelasting voor een in de wet bepaald bedrag is aangeslagen, van den fiscus een kennisgeving ontvangen, dat hij voor een zeker bedrag aan de leening moet deelnemen. Hij heeft verder niets anders te doen dan dit bedrag weg te brengen.

Kort nadat door de Tweede Kamer deze belasting-ontwerpen waren afgehandeld, bereikte haar leden een wetsontwerp van veel beteekenis.

Wij bedoelen het voorstel om ons land te doen toetreden tot den Volkenbond.

Het was bekend, dat Nederland een uitnoodiging zou ontvangen, om zich naast de groote mogendheden in dien bond te komen scharen, en 't werd ook wel verwacht, dat de regeering bereid gevonden zou worden om aan het parlement voor te stellen op die uitnoodiging in te gaan.

Toch heeft de groote spoed, waarmee alles in zijn werk is gegaan, velen nog overvallen, maar aangezien de termijn binnen welken de uitgenoodigden moeten kennis geven, of zij gebruik willen maken van de gelegenheid om toe te treden, vrij krap is gesteld, moest onze regeering de Kamers ook wel den tijd zuinig toemeten en tot spoed aanzetten.

De Memorie van Toelichting, die dit voorstel vergezelt, is een weinig verheffend regeeringsstuk.

De toon er van is mat; eenig enthousiasme, dat die zooveel opgehemelde Volkenbond er nu eindelijk gelukkig is, spreekt er niet uit; van blijdschap, dat ons land ook in de gelegenheid wordt gesteld de zegeningen van dien Bond deelachtig te worden, merkt men geen spoor.

Het stuk lijkt wel geschreven met een effen gezicht in een toon van berusting.

't Maakt den indruk, alsof de regeering bij de samenstelling van de Memorie van Toelichting gehandeld heeft onder den indruk van een gevoel, dat 't best is uit te drukken in deze woorden: ‘Veel heil zien wij voor Nederland niet in dien Volkenbond, maar, enfin, wij moeten wel, want er buiten blijven, kunnen wij toch ook niet’. En met lange tanden, wordt er dan in den internationalen koek gehapt

De nadeelen van een toetreding worden door de regeering ook niet over 't hoofd gezien, ja deze worden zelfs duidelijk in 't licht gesteld - want dat er ook nadeelen voor ons land aan verbonden zijn, erkent zij ruiterlijk. Zij doet uitkomen, dat wij een deel onzer soevereiniteit zullen moeten prijsgeven. Bovendien zullen wij in de toekomst bij 't uitbreken van een oorlog

[p. 276]

niet meer onzijdig kunnen blijven. Met onze neutraliteit zal 't voortaan gedaan zijn. Ook afgescheiden van direkte deelneming aan de militaire gemeenschappelijke aktie zal de toetreding tot den Volkenbond, bij het uitbreken van een konflikt tusschen derden, verplichtingen medebrengen, die met de neutraliteitsregelen, gelijk die tot dusver golden, onvereenigbaar zijn en die derhalve de kans vergrooten om in het konflikt te worden betrokken. In dit opzicht brengt Nederland, door toetreding tot den Volkenbond, een offer, waarvan de beteekenis niet gering mag worden aangeslagen, en dat grooter is te achten dan dat, hetwelk het meerendeel der overige landen door de toetreding zal hebben te brengen.

Bij den wereldoorlog zijn wij er buiten kunnen blijven, maar bij een nieuwen oorlog zal dat niet meer mogelijk zijn en zullen wij mee moeten vechten. De regeering zegt dit in de volgende bewoordingen: ‘Tot dusver was, tengevolge van zijn geografische ligging, bij het uitbreken van een oorlog tusschen de groote mogendheden het belang van Nederland zoowel als van de belligerenten in de handhaving eener strikte onzijdigheid gelegen. Dientengevolge zijn veelal de rampen van een oorlog aan ons land bespaard gebleven. Door thans tot den Volkenbond toe te treden zal het van deze bevoorrechte positie vrijwillig afstand doen.’

De regeering ontveinst zich dan ook niet de schaduwzijden, die van het beeld van den voorgenomen Volkenbond te onderkennen zijn. In dit verband, zegt zij zelfs, dat 't nog bizondere vermelding verdient, dat de in art. 16 neergelegde verplichting, doortocht te verleenen aan de strijdkrachten van ieder lid van den Bond, dat deelneemt aan een gemeenschappelijke aktie om de verbintenissen van den Bond te doen eerbiedigen. ‘De gevolgen die dit voorschrift voor Nederland kan hebben, zijn duidelijk. Omringd als het is door groote mogendheden, waartegen de krijg kan gaan, loopt het gevaar bij het gewapend optreden van den Bond het tooneel van den strijd te worden, met de noodlottige gevolgen, die daaraan verbonden zijn. Zij geeft dan ook toe, dat om de gemeenschappelijke aktie te doen slagen, het recht van doortocht van groot belang kan zijn.’

Maar - zoo is men geneigd om te vragen - als er zooveel nadeelen voor Nederland aan verbonden zijn, waarom moeten wij dan toetreden? En de regeering beantwoordt deze vraag aldus: ‘Wanneer nu onder samenvatting van het voorafgaande aanleiding gevonden wordt om bij den Bond aansluiting te zoeken, dan is dit het geval niet slechts omdat Nederland anders wellicht in een onhoudbare internationale positie zou geraken, maar ook omdat de ontworpen Volkenbond, ondanks zijn onvolkomenheden, schaduwzijden en eigenaardigheden, de kiemen in zich draagt van eene ontwikkeling die aan het menschdom ten goede kan komen, en omdat het met Nederlands beste tradities zou strijden, indien het afzijdig bleef bij deze belangrijke poging tot organiseering der internationale samenleving.’

Van veel enthoesiasme getuigen deze woorden niet. In andere termen schijnt de regeering te willen zeggen: veel heil zien wij in den Volkenbond nog niet, maar in de toekomst kàn 't wellicht beter worden; wij worden er bij toetreding niet veel beter op, maar als wij niet toetreden dan komen wij pas recht in het gedrang, dus.... toetreden als pis aller!

[p. 277]

Een mooi en veel beloovend begin van onze toetreding tot den Volkenbond!

Toch zal de Kamer er ongetwijfeld toe besluiten, niet uit enthoesiaste overtuiging, maar omdat zij niet anders kan. Zitten wij eenmaal in den Bond, dan zullen wij als kleine natie misschien af en toe gelegenheid hebben eenigen invloed uit te oefenen op de besluiten, en als anderen zich dan bij ons aansluiten dan lukt 't ons wellicht nog verkeerde dingen te voorkomen of tegen te houden, maar blijven wij er buiten staan, dan hebben we in 't geheel niets te zeggen.

Maar, men zal 't moeten toegeven, op die manier is 't moois er dan ook af.

En wij moeten nu nog even terugkomen op iets dat wij hierboven al aanroerden, nml. de mededeeling van Minister de Vries in de Kamer, dat de regeering met 't oog op den gunstigen stand onzer financiën had afgezien van zijn belasting op den vermogensaanwas.

Hoe heeft men dit op te vatten?

Moet men de hooge opbrengst der belastingen over het dienstjaar 1919 als een onverwacht fortuintje, als een buitenkansje, dat ons over één jaar in den schoot is gevallen en waarop wij een volgend jaar niet meer behoeven te rekenen, of als een bemoedigend verschijnsel ook met 't oog op de toekomst beschouwen.

Laten wij, om vergissingen te voorkomen, vooropzetten, dat waar wij hier van de opbrengst der belastingen spreken, wij in dit verband alleen en uitsluitend de gewone middelen bedoelen. Daar men in de oorlogsjaren verscheiden nieuwe belastingen heeft ingevoerd, zoo zou men kunnen denken, dat 't geen wonder is, dat onze belastingen het vorig jaar zoo veel hebben opgebracht. Maar die zijn bij de beschouwing van de resultaten van 1919 niet in oogenschouw genomen.

Tot die belastingen uit de oorlogsjaren behooren de Oorlogswinst- en Verdedigingsbelasting. Deze hebben het afgeloopen jaar f 272 millioen opgebracht. Maar deze opbrengst is bij de bespreking der belastingresultaten over '19 niet eens in aanmerking genomen. Wij willen het dus uitsluitend over de gewone middelen hebben. En nu zullen wij in het onderstaande staatje eens laten zien wat die gewone middelen in de laatste tien jaren hebben opgebracht:

1910	f 176.528.728	1915	f 169.613.613
1911	f 184.151.108	1916	f 198.668.752
1912	f 189.981.240	1917	f 235.074.094
1913	f 200.623.421	1918	f 249.231.943
1914	f 198.450.200	1919	f 328.911.963

In tien jaar tijds is de opbrengst van de gewone middelen - de daling van '94, '95 en '96 meegerekend - dus van 176 millioen tot 328 millioen gestegen!

Wat ongeveer een verdubbeling beteekent!

't Ziet er met de financiëele draagkracht van ons volk dus nog zoo slecht niet uit.