De Nieuwe Gids. Jaargang 35

[p. 50]

Kunstnotities door Cornelis Veth.
Het ‘onderwerp’.

De theorie dat het onderwerp van een kunstuiting er in het geheel niet opaan komt is op zich zelf in haar algemeenheid al gevaarlijk. Want ze behelst niet alleen dat het van geen belang is, welk onderwerp men kiest, juister: wat de aanleiding of misschien het voorwendsel is geweest, maar ook dat er geen verband behoeft te bestaan tusschen onderwerp en uitvoering.

Toen men Whistler eens zei dat hij een oud ventje op een zijner schilderijen of etsen Trotty Veck had moeten noemen, wees hij dien raad natuurlijk zeer terecht af, omdat hetgeen hij gezien en weergegeven en bedoeld had, niets te maken had met eenige creatie uit de letterkunde en omdat hij geen beroep wilde doen op belangstelling voor iets anders dan zijn creatie.

Indien men zich echter wel zulk een titel kiest, neemt men eenigszins de verplichting op zich, er verband mee te houden, en dit geldt niet alleen van een onderwerp van litterairen aard, doch van elk ander. Een schilderij of prent behoeft voor mijn part in het geheel geen titel te hebben of niets bepaalds (dat onder woorden te brengen is) voor te stellen, maar er is iets misleidends in, wanneer ter aanduiding een woord gebruikt wordt dat het begrip geheel niet dekt.

Maar dit geldt nog slechts het ‘onderwerp’ in engeren zin; wat men thans hieronder wil verstaan is een veel ruimer begrip. Met een ‘onderwerp’ bedoelt men eigenlijk het voorwerp van het beelden, allen natuur of werkelijkheidsvorm, alles wat buiten de lijst van het schilderij is. Sommige modernen wijzen elke ver-

[p. 51]

plichting van zich af, om, waar zij mensch, dier, plant of voorwerp binnen het kader van hun werk opnemen, aan het organisme of het uiterlijk wezen daarvan eenig recht te doen wedervaren.

Ik constateer slechts, oordeel niet. Ik constateer ook nog, dat men in deze ook reeds den eenigen stap heeft gedaan die nog te doen was, en verkondigd heeft, dat geen onderwerp (in dezen ruimsten zin, dus geen herinnering aan iets wat buiten de lijst van het schilderij enz. aanwezig is) beter is dan wel een onderwerp. En dat die hier ook al in praktijk gebracht wordt.

Behalve met betrekking tot de ‘vrije schilderkunst’ (die op deze wijze inderdaad vrijer wordt dan vrij) hebben wij dit dogma hooren verkondigen in verband met het ornament. Wij vinden in een geschrift van de Quellinusschool het bestudeeren van de natuur veroordeeld, en de onafhankelijkheid van hem die het verlaat, aangeprezen. Ik geloof dat bij de versieringskunst weliswaar de principiëele uitschakeling van den natuurvorm geen zin heeft, maar dat er ongetwijfeld buiten dezen om zeer goed werk kan ontstaan.

Dit alles wil ik hier zonder verder commentaar doen opmerken, om op een ander feit, dat hoogst merkwaardig is, het volle licht te doen vallen.

Wat zien wij nu immers gebeuren?

Het onderwerp, verjaagd uit de vrije kunst en decoratieve kunst, komt terug, voor het nog weg is geweest; en wel waar men het allerminst zou hebben verwacht.

De natuur-afbeelding of natuur-vertolking, de verwijzing naar vormen in de natuur of de dagelijksche praktijk van het leven, beheerscht de nieuwste creaties van architectuur en meubelkunst!

Het is een verrassende illustratie van het ‘chassez le naturel, il revient au galop.’

Wil men dat ik deze mijn ontdekking (want zoover ik weet is het mijn ontdekking) nader door voorbeelden toelicht? Men heeft slechts om zich heen te zien.

Men denke slechts aan het Scheepvaarthuis te Amsterdam, dat doet denken aan een boot; bij de huizen van de moderne Amsterdamsche architecten te Bergen zijn er verschillende waarin zulk een gelijkenis is met blijkbaren opzet is gezocht. Sofa's die een schelpmodel vertoonen, kasten welker vormen van die van vogels

[p. 52]

met uitgespreide vlerken schijnen afgeleid, stoelen waarbij men aan dieren of ook al weer aan schepen of schuiten denkt, ze wijzen alle op een zucht om met de hoofdvormen van het meubel iets suggestiefs te maken, een gedachte-associatie op te roepen - juist dat, wat men uit de beeldende kunst schijnt te willen verbannen.

Dit alles schijnt toch wel, ook voor hem die het verdienstelijke in al dit werk waardeert, te wijzen op een algemeene begripsverwarring. Men heeft wel eens gezegd dat in later tijden de litteratuur steeds meer beeldend, de beeldende kunst meer vertellend te werk is gegaan, maar dit verschijnsel is nog niets bij vergelijking met het feit, dat de beeldende kunst met afbeelden ophoudt, en de gebruikskunst ermee begint.

Hij die het oog graag vestigt op datgene, wat iets voorstelt, en teleurgesteld wordt door de aan den wand ingelijste schilderijen en prenten, zal misschien spoedig eenige compensatie vinden door te kijken naar den stoel waarop hij zit, naar kast en kachel of divan, of zelfs naar den globalen vorm van de kamer zelf, die hem wellicht een scheepskajuit, een boodschappenmand of iets anders dat geen kamer is, in het geheugen zal brengen.