De Nieuwe Gids. Jaargang 33

[p. 919]

Muzikale kroniek door Constant van Wessem.

Paul Dukas.

Ik kan mij goed indenken, dat voor de Fransche musici, die de ontwikkeling van den Wagner-invloed bij de Romaansche gemoederen hebben medegemaakt, doch die ook voor de excessen waartoe deze hen verleidde, hebben leeren terugschrikken, Paul Dukas, - in 1865 geboren, dus tijdgenoot van Claude Debussy, maar door de officiëele muziek veel eerder erkend - het ideaal is, dat het juiste midden houdt. Romain Rolland, die altijd een voorstander is geweest van wat de degelijke ondergrond der Duitsche kunst wordt genoemd, uit in zijn ‘Parijs als muziekstad’ de volgende loftuiting op hem: ‘Paul Dukas is de origineelste en volmaaktste uitdrukking van die hooge muzikale cultuur, van die bewuste, eclectische en encyclopaedische kunst waarvan Vincent d'Indy in Frankrijk de grondlegger is geweest. Hij bezit een rijken, scherpzinnigen geest, en is een der grondigste musici. Zijn klein getal werken zijn volmaakt van vorm, zorgvuldig bewerkt en met het merg van het verleden gevoed. Dukas breekt niet met de klassieke traditie. Zijn composities berusten geheel op de contrapunktische schrijfwijze en hij behoudt de groote vormen van Beethoven; maar hij vernieuwt, verjongt ze, terwijl hij er den modernen geest en de grootste rijkdommen van nieuwe harmonieën en stoutmoedige rythmen in mengt.’ Inderdaad, zoo moet het oordeel over Dukas luiden, van het standpunt diergenen, wier tolk Rolland met deze aangehaalde woorden is. De elementen van Dukas' arbeid zijn daarbij zeer juist genoemd. En dat Rolland met zijn uitbundige waardeering niet alleen staat, bewijst eert eveneens prijzende karakteristiek bij G. Jean Aubry, en de bekende aanval van Debussy in een zijner ‘Entretiens avec Mr. Croche’, die zich richt tegen een overschatting van Dukas' gaven ten koste van andere meesters, waarop hij heeft moeten voortbouwen om tot zijn geroemde volmaakte vormen te komen (naar aanleiding van de bespreking der klaviersonate door Pierre-Lalo). Ook in ons land is Paul Dukas een der meest gewaardeerde onder de jongere Fransche componisten. Hij maakt voor velen van ons de tusschen figuur uit met Camille Saint Saëns, die geheel, ook naar den geest, de oude traditie in de muziek getrouw blijft en Claude Debussy, die alles er van over boord gooit; twee uitersten dus.

Met Dukas kan onze eenzijdig geleide muzikale opvoeding zich langzaam in het vreemde oriënteeren. De ‘Apprenti sorcier’, zijn bekendste orkestwerk b.v. gaat nog gezellig arm in arm met de programmamuziek

[p. 920]

van Strauss en we worden door drastische klank-effecten, die door middel van staccato's de opstand van bezems en stokken en met tremolo-bekkens het gewerp met water willen illustreeren - volgens de tekst van Goethe's ballade, die er aan ten grondslag ligt - er nogmaals aan herinnert hoe dit genre kunst wil dat wij met het gehoor ‘zien’. Daarbij heeft dit orkeststuk van Dukas, waarin zich zijn specifieke gaven uiten, welke Jean Aubry determineert als: ‘la clarté, la simplicité; mais l'obsession constante du rythme y démombre les complexités et les réduit necessairement’, - het voordeel, dat het nooit wanstaltige geluiden voortbrengt, waarvan anders Straus zich niet laat afschrikken, en dat het ‘Leitmotiv’ gemakkelijk volgbaar geconcipieerd is, wat ons ook alweer bij Straus vaak moeilijkheden geeft. Inderdaad, het is wat men mag noemen: een aangenaam werk en dit aangename zetten wij gaarne op rekening van de Fransche gave, die in de kunst naar Debussy zich in een interview uitliet, wil ‘faire plaisir’. Maar een en ander kan ons niet verhinderen, dat wij het werk van Dukas en vooral dit werk niet als toebehoorend aan de nieuwe geest, die langzamerhand over de muziek vaardig wordt, kunnen aanvoeren; want al mogen de vormen door een vervanging met modernen geest, volgens Rolland, zich vernieuwd, verjongd hebben, er is niet aan te ontkomen dat deze kunst mede tot de specifieke verschijnselen der 19e eeuwsche muziek behoort, die ons ook aan de rechtstreeksche programmamuziek dit principe van Strauss deed onderschuiven: dat kunst slechts middel is om iets tot een cultuur-product te maken, en waarbij onze verbeelding de hulp der bedoeling noodig heeft om er zich een Ariadne-draad door heen te spinnen. En ‘au fond’ is dit ‘origineele en volmaakte’ slechts een quaestie van standpunt, niet volgens de nieuwe richting, en wanneer het de verburgerlijking ontging, welke de moderne Duitsche componisten van het slag van Strauss doen blijken, in de zoo weinig aristocratische aanwending der middelen, is dit nauwelijks aan iets anders te wijten dan aan den goeden smaak, die den Fransche eigenaars redt.

Een en ander is hierboven nogmaals geformuleerd als gevolg van indrukken verbonden met een eerste uitvoering in Nederland van Dukas' ‘Poème dansé’ La Péri, een werk dat in 1910 gecomponeerd in 1912 werd uitgevoerd door de Russische danseres Natacha Trouhanowa. Een weinig inhoudende fabel, het gewone thema van verlangen en verlokking en zooveel symbolistische détails beschrijvend, ligt er als bij alle programma-muziek aan ten grondslag. De muzikale handeling wordt voorbereid door de literaire. Hier is niet het geval van door middel van een literaire aanwijzing ons opnemingsvermogen in te leiden, zooals de oude Fransche clavecinisten bij hun kleine levensbeelden in muziek met een titel (La Séduisante) deden, en de moderne Fransche school wederom doet. De historie van de fabel, of tenminste haar opzet, wordt tot poging van muzikale verklanking volgens het procédé der programmamuziek gemaakt en al treffen ons prachtige oogenblikken van rythmische en melodische vervoering (die op zich zelf ook mooi zouden zijn geweest) de conceptie valt met de ontoereikendheid der sym-phonische middelen om wat ik reeds noemde het gehoor te dwingen te zien.

[p. 921]

Jubileum (Noord)-Nederlandsche Muziekgeschiedenis.

Deze vereeniging, die zich heeft geïnspireerd op het streven van Belgische muziekgeleerden als De Cousemaker, Edmond Vanderstraeten, Gevaert enz. voor de Zuid-Nederlandsche muziek - eerst sedert kort noemt zij zich: Vereeniging voor Nederlandsche Muziekgeschiedenis, daarmede haar beperking tot het tegenwoordige (Noord)-Nederland opheffen - vierde onlangs haar vijftigjarig jubileum met een concert. Daarmede werd het feit herdacht, dat in 1868 eenige Amsterdamsche heeren tot de oprichting overgingen. Het doel was de nationale muziek uit stoffige bibliotheken en bergplaatsen weer voor den dag te halen en haar voor een nieuwe uitgave te bewerken. Dit werk had dus verdienste, en het feit dat vóór vijftig jaar er een begin mede werd gemaakt eveneens. Het eenige wat mij in deze zaak bedroeft, is, dat men zijn taak zoo beperkt heeft opgevat, d.w.z. dat men te veel het begrip muziekgeschiedenis naar het laatste deel van het woord en niet volgens het eerste, de muziek, heeft genomen, zoodat wij slechts een geleerde uitgave kregen van onze oud-Nederlandsche muziekwerken, geen muziekgevoelige, die de eigenaard zoo getrouw mogelijk bewaarde. Dit gemis aan verstaan kwam op het jubileum nog eens duidelijk aan den dag. Daar traden de medewerkers aan die uitgave, de heer Julius Röntgen, de heer Anton Averkamp, - op den naam van den eerste staan de oud-Hollandsche boerenliedjes, op dien van den tweede de publicatie van mis-fragmenten -, zelf als reproducenten dier muziek op. Het is bekend, dat de heer Röntgen omtrent alles zijn musicus-opvatting heeft, d.w.z. dat hij iets eerst dan tot muziek acht geworden, wanneer hij er zijn eigen bewerking, die zeer individueel is, aan heeft toegevoegd. De oud-Hollandsche hoerenliedjes en dansen zijn onder zijn handen zeer zeker aardige muziekstukjes geworden en ik geloof graag dat ze aan deze eigenschap hun geliefd worden ook in onze binnenkamers danken, maar muziek-historisch stelde de tijd waarin zij gezongen of gespeeld werden andere eischen. Het oud-Hollandsche boerenlied heeft inderdaad nooit in zijn melodie die klankwendingen gehad, die Röntgen er door de contrapuntische schrijfwijze aan toevoegt. Het had hoogstens een primitieve bas, die in de eerste plaats door de instrumenten als rythme- of tempo-aanduiding werd gebezigd. Op het lied kwam het immers aan, en door de luidkeelsheid vaak der melodie kreeg het dat boersch uitgelatene dat Röntgen nu in overdreven rythmiek er in zoekt te brengen.

Wij voelen in deze misvatting een zeer essentieele dwaling, waarvoor niet genoeg is te waarschuwen bij de bewerkers, die maar één stelsel, dat van de contrapunktische behandeling aanhangen. De musicus die zijn individualiteit jegens de muzikale omstandigheden niet vermag op te geven, behoorde geen bewerker te zijn, van wat wij onze vaderlandsche schatten noemen. Voor den heer Averkamp geldt dezelfde opmerking, met dien verstande dat hij uit het voorhande materiaal, dat hij dan misschien niet bewerkt heeft, met zijn steriel getheoretiseerde opvattingen geen muziek vermag te halen.

Tot zoolang blijven voor ons al die psalmen van Sweelinck, al die oud-Hollandsche kerkmuziek en meerstemmige liederen identiek met verveling.