De Nieuwe Gids. Jaargang 33

[p. 913]

Binnenlandsche staatkundige kroniek door Frans Netscher.

De Tweede-Kamer heeft dit jaar een gedeelte van haar gewone werkzaamheden verschoven.

Jarenlang is 't een stille usance geweest, dat als dit kollege haar antwoord op de Troonrede had vastgesteld, zij spoedig in de afdeelingen ging om de Staatsbegrooting te onderzoeken.

Maar in den tijd, die tusschen beide gebeurtenissen lag, deed zij dan niet aan ‘groote’ politiek en werd er met de regeering geen debat opgezet over haar beleid; men wachtte daarmee tot de algemeene beschouwingen, die zich daartoe bizonder goed eigenden en liep dan ook geen gevaar van in herhalingen te vervallen en met de regeering tweemaal over eenzelfde onderwerp in diskussie te komen.

Waren er echter wetsontwerpen voor de openbare behandeling gereed, dan werden deze wel aan de orde gesteld en afgedaan, maar daarbij kon men gewoonlijk de algemeene politiek van de regeering laten rusten.

Dit najaar heeft men 't evenwel anders gedaan.

Van die gewoonte is men thans afgeweken.

De Tweede-Kamer heeft niet tot de behandeling der begrooting kunnen en willen wachten, om de regeering in een gedachtenwisseling over haar voornemens op het gebied der algemeene politiek te wikkelen.

De reden, dat de Kamer thans een deel harer werkzaamheden heeft verschoven en haar jaarlijksch debat met de regeering over haar beleid een maand heeft vervroegd, kan haar verklaring in twee oorzaken vinden.

In de eerste plaats in de buitengewone tijdsomstandigheden, die de Kamer er naar deden verlangen eens te mogen vernemen, hoe de regeering staat tegenover de kwesties der buitenlandsche politiek en der voedselvoorziening.

En in de tweede plaats in het optreden van een nieuw Kabinet, waarvan verscheiden leden niet aan de Kamer bekend waren, zoodat er een zeer begrijpelijk verlangen bestond, om met deze nieuwe regeering eens kennis te maken en haar over sommige punten van beleid al vast aan den tand te voelen.

[p. 914]

Vandaar dat wij meer dan drie weken in een periode van interpellaties hebben verkeerd.

Hebben zij echter iets uitgewerkt, of zullen zij in de toekomst iets uitwerken?

Wij zullen 't moeten afwachten, maar in alle geval hebben zij toch dit uitgewerkt, dat zij Minister Van IJsselstein eenige belangrijke verklaringen aangaande zijn plannen met de voedselpolitiek hebben ontlokt.

Dit is tenminste iets.

Maar daarover zullen wij 't straks hebben.

Wij zullen allereerst iets zeggen over de resultaten van het debat over onze buitenlandsche politiek.

Heeft dit eenig resultaat opgeleverd? En was dit trouwens wel te verwachten?

De nieuwe Minister van Buitenlandsche Zaken, de heer Van Karnebeek, is nooit in de diplomatie geweest en heeft evenmin ooit iets aan de politiek gedaan. Hij bevond zich door deze interpellatie dus onmiddellijk op een hem vreemd en glad terrein. Voorzichtigheid in zijn verklaringen of toezeggingen was hem dus geboden.

Dat in deze omstandigheden een gedachtenwisseling op dit gebied dus weinig belangrijks kon opleveren, lag dan ook voor de hand, temeer daar een Minister van Buitenlandsche Zaken juist thans zeer evasief in zijn uitlatingen moet wezen, om geen gevoeligheden te kwetsen.

Maar niet alleen op dit gebied, ook op elk ander terrein kon eveneens een interpellatie weinig praktisch nut afwerpen. Want wàt kan een Minister thans op hem gestelde vragen, waar de toekomst mee gemoeid is, antwoorden? Met stelligheid niets. Telkens wijzigen zich de omstandigheden. Wij leven met den dag, bijkans met het uur. Telkens openen zich nieuwe operspektieven, nieuwe mogelijkheden. Niemand weet hoe het wereldbestel er den volgenden dag zal uitzien, zelfs iemand achter de regeeringstafel niet. Toezeggingen, beloften, ontvouwing van toekomstplannen kunnen dus niet anders dan het leven van een dag hebben. En een Minister, die zich er op 't oogenblik toe vinden liet, om met stelligheid iets te gaan beloven, zou gevaar loopen zijn woord niet te kunnen houden.

De gehouden interpellaties hadden daarom ook weinig om het lijf.

Wel echter zijn haar gevolgen van belang geworden.

En wat wij hier op 't oog hebben, is - 't spreekt haast vanzelf - het incident door Troelstra veroorzaakt.

Want meer dan een ‘incident’ kunnen wij het niét noemen; de schrik, die door buitengewone zenuwachtigheid, velen om 't hart is geslagen, was oorzaak dat men de zaak veel te veel heeft opgeblazen en nachtmerrieachtige afmetingen is gaan aannemen.

Bij Troelstra is de wensch de vader der gedachte geweest, de romantiek het kijkglas, waardoor hij de werkelijkheid heeft bekeken. En vandaar, dat hij zich zoo verkeken heeft. Want dàt heeft hij.

Als altijd te veel kijkend naar over onze Oostgrens, heeft hij Nederland ook te veel in een Duitsch waas gezien; de mentaliteit van ons leger

[p. 915]

afleidend uit de relletjes in den Harskamp, heeft hij gemeend, dat het rijp was voor de instelling van Soldatenraden; gedreven wellicht door het prikkelend en konkurreerend optreden der Wijnkopianen, heeft hij gemeend, is hij in de waanmeening gekomen, dat Nederland rijp was voor een vreedzame revolutie als in Duitschland.

En toen zijn hem de domme en onvoorzichtige uitdrukkingen ontsnapt, die een angstschok door Nederland hebben doen gaan.

Want wij nemen geen oogenblik aan, dat de heer Troelstra gedacht heeft aan een Russische revolutie, met moord en doodslag, met bloed en fusillades, maar dat hij in den waan verkeerde, dat leger en arbeiders in ons land zoozeer rijp waren voor een verandering van zaken, dat met 't uitsteken van wat roode vlaggen, 't dragen van roode cocardes en het instellen van wat Arbeiders- en Soldatenraden alles van een leien dakje zou loopen.

Maar dàt was mis.

De heer Troelstra vergistte zich in de mentaliteit van ons volk en bleek geen juisten kijk gehad te hebben op wat er in ons volk leefde en omging.

Ook had hij zich verkeken op het psychologische oogenblik.

Toch deden zijn woorden een soort van psychologische paniek bij het overgrootste deel van het volk ontstaan - een besmettelijke paniek, die eensklaps alle lagen der maatschappij aantastte.

En nu gelooven wij, dat deze geestelijke paniek gevaarlijker voor ons land had kunnen worden dan het zoogenaamde revolutieplan-Troelstra, want in die angststemming lag de mogelijkheid van allerlei overhaaste en ondoordachte daden opgesloten, die niemand eenige dagen tevoren had durven voorspellen of kunnen voorzien, terwijl het gevaar, dat men zich uit de uitlatingen van den socialistischen leider had kunnen voorstellen, voor een ieder open en bloot lag.

Het Troelstra-gevaar was een zichtbaar gevaar, en daartegenover kon men zich dus wapenen, maar het paniek-gevaar was een gevaar der lafheid en daardoor onzichtbaar en dus allerlei verrassingen in zijn schoot verbergend.

Zelden of nooit hebben wij zulk een vertoon van lafheid in ons land bijgewoond als gevolgd is op de onvoorzichtige Kamerrede van Troelstra.

Die lafheid-paniek had zelfs de leiders der politieke partijen aangestoken.

Nauwelijks hadden de socialisten hun hervormings-eischen bekend gemaakt, of een gehuil van instemming brak van alle kanten los.

Zelfs van de principieele tegenstanders van weinige dagen geleden.

En niet alleen, dat Unie-liberalen en Oud-liberalen werden meegesleept in dezen rooden dans, zelfs katholieken, anti-revolutionnairen en christelijk-historischen deden aan dit demokratisch patertje-langs-den-kant mee.

Onmiddellijke invoering van Vrouwenkiesrecht?

Maar daar was toch iedereen voor! Dat sprak immers vanzelf! Hoe kon men zoo konservatief zijn om daar tegen te wezen? Zelfs zij, die het altijd bestreden hadden en het in politieke vergaderingen belachelijk hadden

[p. 916]

gemaakt, waren er nù eensklaps voorstanders van. Katholieken hadden er geen bezwaar meer tegen, en och, de anti-revolutionnairen zagen er geen gevaar meer in. Neen, men kon gerust wezen; dat kwam wel in orde!

Afschaffing van de Eerste-Kamer?

Natuurlijk! Natuurlijk! Wie zou zich daar nu nog tegen verzetten? Dat politieke oudemannenhuis kon men gerust opruimen; die sta-in-den-weg had nu geen nut meer. Had men dit maar eerder gevraagd, dan was zij, al vroeger verdwenen. Niemand zou zoo mal zijn haar nu nog te verdedigen. De eenigen, die spijt over haar verdwijning zouden hebben, zouden misschien de boden wezen. Neen hoor, dat kwam best in orde; men hoefde zich niet ongerust te maken. Wilde men de Eerste-Kamer afschaffen, dan was men er vlak voor.

Invoering van den achturigen werkdag?

Zeker, dadelijk als men wilde. Ook al geen bezwaar tegen. En de partijen, die jarenlang met dezen socialen eisch gelummeld hadden, zeiden van ijver te blaken om hem in te voeren. Men moest maar een voorstel indienen, dan zou men er voor stemmen.

En zoo ging het met meer eischen, die gesteld werden.

Er ontstond een wedloop in demokratie .

Dr. Nolens ging plotseling arm in arm met Dresselhuys, Van Voorst van Zijp, Rink en De Geer.

Een politieke heksen-sabbath werd ingezet; als met Sint-Maarten - en die viel juist in die dagen - werden er politieke vuurtjes gestookt om vol opofferingsgezindheid het konservatisme in te verbranden.

Van de partijprograms bleef op die manier niet veel over; als vodjes papier werden zij door den wind der paniek, die uit den demokratischen hoek blies, weggeblazen.

En de leider der Unie-liberalen, Mr. Rink, kreeg ineens zoo'n demokratische bevlieging, dat hij den loop der dingen, die zich aan 't ontwikkelen waren, niet eens meer afwachten wilde, maar de behoefte gevoelde om aan zijn hervormingsdrang lucht te geven door middel van een motie, waarin werd aangedrongen op het ‘onmiddellijk ter hand nemen’ van ‘groote sociale hervormingen zoowel op wetgevend als op sociaal gebied.’

Dit was wel de apotheose van het door angst opgejaagde, laksche konservatisme, dat eindelijk in beweging was geraakt.

De vrijzinnig-demokraten hebben toen geprofiteerd van dit psychologisch moment, dat er wat schot kwam in de behoudende gemoederen. En in de billijke verwachting, dat 't nu het goede oogenblik zou zijn om verschillende wenschen van het program een spoedige verwezenlijking nabij te brengen, riep hun Partijraad de leden op, om aan de overheid krachtigen, daadwerkelijken steun te verkenen tot verweer tegen elke minderheids-tirannie en stelde aan de regeering de volgende hervormingseischen:

1. Algemeen Vrouwenkiesrecht.

2. Afschaffing der Eerste-Kamer.

3. Achturendag (45-urige werkweek) met speciale werktijden voor arbeiders in gevaarlijke bedrijven.

[p. 917]

4. Premievrij Staatspensioen.

5. Afwerking der Sociale Wetgeving.

6. Afdoende verbetering der Arbeidsvoorwaarden voor het overheidspersoneel, spoorwegpersoneel inbegrepen.

7. Toepassing van het beginsel der heffing-in-eens bij de delging der krisisschuld.

8. Sterke progressie in de direkte belastingen.

De intrekking der stakingswetten van 1903 en de socialiseering der bedrijven, die op het lijstje der eischen van de socialisten voorkomen, mist men dus onder de hervormingseischen der vrijzinnig-demokraten, maar 't wil ons voorkomen, dat deze eischen onder het huidige Ministerie toch weinig kans zouden hebben ingewilligd te worden, zoodat de punten, die door de vrijzinnig-demokraten naar voren zijn gebracht, wellicht 't eerst in aanmerking zullen komen om te worden verwezenlijkt.

En dit zou, voorloopig al veel gewonnen wezen, want dit zou beteekenen, dat er op wetgevend gebied een flinken stap in de demokratische richting werd gezet.

Als dit het resultaaat mocht zijn van de onvoorzichtige loslippigheid en onberaden romantiek van Mr. Troelstra, dan zou zijn opzienbarende Kamerrede toch nog een gevolg hebben, waar velen hem dankbaar voor mogen zijn.

De regeering heeft, toen de eerste schrik over was, de opkomende stemming trachten te bezweren door een zeer tegemoetkomende houding aan te nemen en door allerlei toezeggingen te doen.

Zoo werd een verhooging van het broodrantsoen toegezegd. Een gedeeltelijke demobilisatie werd in uitzicht gesteld. Een groote hoeveelheid der voedselvoorraden uit de stelling-Amsterdam zou ter beschikking der burgerbevolking gesteld worden.

En zoo wist men de woeling te sussen, het opkomend politiek onweer te bedaren en af te leiden.

Maar nu de nerveuze angstkrampen, waaraan Nederland leed, over zijn, zou 't wel eens kunnen gebeuren, dat ons een nieuw gevaar kwam bedreigen.

Wij bedoelen de kans op een reaktie.

Nu de benauwing van de regeeringspartijen geweken is en zij zich weer wat veiliger beginnen te voelen, zou 't niet zoo onmogelijk wezen, dat zij berouw kregen over hun in paniek-stemming gedane toezeggingen en meenden dat zij hun beloften niet behoeven te houden of niet zoover behoeven te gaan als zij in het begin van plan waren geweest.

Teekenen van die reaktie zijn er reeds.

Na bekomen te zijn van den schrik, is er door geheel Nederland een contra-manifestatie tegen den geest, die uit de woorden van Troelstra sprak, op touw gezet.

En die contra-manifestatie heeft den vorm van een Oranje-betooging aangenomen. En nu is het een teeken, dat in deze tijden te denken geeft, dat de kerkelijke partijen - dus de partijen die achter de regeering staan

[p. 918]

- overal, waar zij 't maar eenigszins konden, beproefd hebben zich van de leiding dier betoogingen meester te maken.

Nu zou het zoo vreemd niet wezen, dat de regeering, herademend achter die betoogers van eigen kleur en geloof, in de zekerheid, zooals nu gebleken is, dat zij op het leger vertrouwen kan, aan 't terugkrabbelen ging en begon te treuzelen met de uitvoering der in uitzicht gestelde verbeteringen.

Dit zou te betreuren wezen.

Maar ook nog méér dan dat.

De regeering zou dan hoog spel gaan spelen.

Want al moge 't nu ook waar wezen, dat in de weken, die achter ons liggen, velen zich op den weg der demokratie hebben laten medesleepen, die niets liever zouden willen dan dezen weer zoo spoedig mogelijk te verlaten, omdat zij 't zonder overtuiging hebben gedaan, even waar is 't, dat zeker een even groot getal demokraten, die voorstanders der in uitzicht gestelde hervormingen zijn, en die zich nog niet hebben geuit, dàn in een hoek komen, waar de regeering ze zeker liever niet zou zien, en, zonder den wettelijken weg te verlaten, toch een stuwkracht zouden gaan vormen, die veel onder den voet zou kunnen gaan plat loopen.

Daartoe zal 't, als de regeering zich intijds tegen de opkomende reaktie verzet, niet komen.

Mr. Troelstra heeft bekend dat hij zich ‘vergist’ had.

Na het ‘betreurenswaardig misverstand’ van Dr. Kuyper hebben wij nu de ‘vergissing’ van Mr. Troelstra.

Dat is voldoende.

En laat de regeering nu zorgen, dat 't daar bij blijft.