De Nieuwe Gids. Jaargang 33

[p. 597]

Binnenlandsche staatkundige kroniek door Frans Netscher.

De nieuwe Kamer is er.

En de nieuwe Regeering óók.

Over hun wordingsgeschiedenis zullen wij maar niet meer spreken.

Als wij er nu nog iets over zeiden, dan zou dat toch maar ‘histoire ancienne’ wezen; een maandschrift kan den loop der gebeurtenissen van den dag toch niet bijhouden.

Wij zullen die daarom laten rusten en liever eens zien, wat ons van beiden in de toekomst wellicht te wachten staat.

Want Kamer en Regeering zullen nu aan den slag moeten komen.

En wat de Regeering wil, weten wij nu; de Troonrede is uitgesproken, en daarmede heeft het nieuwe Ministerie zijn ‘werk-program’ bekend gemaakt.

Al hetgeen daar in voorkomt, willen wij hier niet de Revue doen passeeren; er komen verscheiden bekende, oude frases in voor, die wij ieder jaar bij de opening der Staten-Generaal even zeker verwachten als de gouden koets.

Wij kunnen ze dus laten rusten.

Maar bij enkele verklaringen er uit willen wij even stilstaan.

Laten wij ze de ‘sociale’-en de ‘onderwijs’-paragraaf noemen.

Deze laatste slaat natuurlijk op de uitvoering van art. 192 van de nieuwe Grondwet.

't Lag in den aard der zaak, dat iedere nieuwe Regeering, die er na de tot stand koming van de nieuwe Grondwet komen zou, als haar eerste taak de uitwerking van het nieuwe onderwijs-artikel vinden zou. 't Kwam er alleen maar op aan, welk Kabinet

[p. 598]

dit doen zou. Want 't was aan te nemen, dat een Ministerie van links er eenigszins anders tegenover zou komen te staan, dan een van rechts.

En nu hebben wij een Kabinet uit de rechtsche partijen samengesteld. Wat alleen nu nog de belangstelling had, was op welke wijze dit rechtsche Kabinet de op hem rustende plicht zou vervullen.

Wij weten dit nu; de Troonrede heeft 't ons geleerd. Wij lezen daarin het volgende:

‘De uitvoering van het gewijzigd artikel 192 der Grondwet zal in den geest van onderling vertrouwen en toenadering die de herziening heeft gekenmerkt, ten spoedigste en met kracht worden ter hand genomen. Zonder dat deze uitvoering wordt vertraagd, zullen, ter wille van de billijkheid, onverwijld de noodige voorstellen worden ingediend tot wegneming van de steeds toenemende ongelijkheid in bezoldiging van openbare en bijzondere onderwijzers.’

De aandacht in deze paragraaf trekt, dat niet het ideëele - de belangen van het onderwijs - maar het materiëele - de dubbeltjeskwestie - op den voorgrond wordt gesteld. De nieuwe regeering is er dus niet op uit, om in de eerste plaats de belangen van het openbaar en het bizonder onderwijs te dienen, maar uitsluitend die der bizondere onderwijzers. Zij wil zich, in het belang harer onderwijzers, zoo gauw mogelijk van de geldelijke voordeelen, die zij uit de nieuwe Grondwet halen kan, sekureeren. Eerst het geld binnenhalen, denkt zij, dan zullen wij later wel eens zien wat wij met of voor het onderwijs zullen doen.

Maar de Troonrede zegt niets over de wijze waarop het nieuwe Kabinet zich die gelijkstelling der bezoldiging van de openbare en bizondere onderwijzers denkt, of liever wie de hoogere bezoldiging der laatsten zal moeten betalen.

Wil het die ten laste brengen van het Rijk of van de Gemeente?

Denkt zij er over ze door de gemeenten te doen bekostigen, dan zou zij in groote onbillijkheden vervallen want vele gemeenten staan er op 't oogenblik financieel zoo slecht voor, dat zij thans reeds met moeite hun lasten dragen. Hun zorgen in dit opzicht nu nog verzwaren, zal niet gaan.

Doet men dit tòch, dan pleegt men niet alleen onrecht tegen-

[p. 599]

over de gemeenten, maar men zou verscheidenen op den rand van een financieel bankroet brengen. Alleen wanneer de regeling der financieele verhouding tusschen Rijk en Gemeente gewijzigd ware, dan zou er over te denken vallen deze lasten op de schouders der gemeenten te leggen; maar zoolang dit niet het geval is, mag daar billijkerwijze niet door de Regeering over gedacht worden.

Nu wij hier toch over de financieele verhouding tusschen het Rijk en de Gemeente spreken, willen wij daar tusschen twee haakjes een opmerking over maken in verband met den nieuwen Minister van Financiën.

De heer S. de Vries is wethouder van financiën van Amsterdam geweest en hij weet dus van nabij en uit eigen ervaring, hoe die verhouding is. En hij zal er dus wel van overtuigd wezen, dat deze zoo niet langer kan blijven en dringend wijziging behoeft.

Als Minister van Financiën kan hij er dus nu zijn medewerking toe verleenen die zaak in orde te brengen.

Zal hij dit doen?

Alle gemeentebesturen hebben nu het oog op hem gericht.

Voor zoover daar een wijziging der Gemeentewet voor noodig is, zal hij toch zeker op de medewerking van zijn kollega van Binnenlandsche Zaken kunnen rekenen. De heer Heemskerk toch is immers ook wethouder van Amsterdam geweest en heeft derhalve dezelfde ervaring als Mr. de Vries opgedaan aangaande de noodzakelijkheid eener wijziging der financieele verhouding tusschen Rijk en Gemeente en der verruiming van de gemeentelijke belastinggrenzen als aangegeven in art. 240 der Gemeentewet. De dertig opcenten en de achttien extra-opcenten, die thans ten bate der gemeenten op de dividend- en tantième-belasting geheven mogen worden - het laatste staaltje van financieel lapwerk om de gemeenten zoogenaamd tegemoet te komen - zullen geen uitredding brengen.

En Mr. Heemskerk zal toch niet weigeren om Mr. de Vries te hulp te komen?

Toch dienen wij in dit opzicht niet al te optimistisch te wezen.

De heer Heemskerk is weinige jaren geleden ook al eens minister geweest; vijf jaar lang; toen was hij eveneens belast

[p. 600]

met de portefeuille van Binnenlandsche Zaken; had hij de gemeenten willen helpen, dan had hij 't toen kunnen doen.

Maar hij deed 't niet.

Eenig scepticisme is ten dezen opzichte dus zeker gerechtvaardigd. Wellicht zal hij nu wel weer hetzelfde doen als de vorige maal, d.w.z. niets. En wie weet, of wij van Mr. de Vries niet hetzelfde hebben te wachten.

Maar om nu tot de onderwijs-paragraaf uit de Troonrede terug te keeren, de weg, dien de nieuwe Regeering wenscht te bewandelen, heeft bij voorbaat links al eenige teleurstelling verwekt.

En daar willen wij het volgende mee zeggen.

Men had verwacht, dat de uitvoering van art. 192 als een gehéél zou worden beschouwd en tot stand gebracht, m.a.w. dat alles wat noodig is, om, wat in dit artikel ligt opgesloten, in wetten te codificeeren tegelijk en samenhangend zou worden ingediend, en niet met stukken en brokken. Maar inplaats van dit te doen, slaat de Regeering den laatsten weg in, en begint - zooals wij hierboven al reeds zeiden - met de financieele voordeelen voor de bizondere onderwijzers binnen te halen.

Voor links ligt hier een rede van ontstemming in, omdat het daarin een bewijs van wantrouwen in kan zien.

Van links had men vóór den stembusstrijd toch al toegezegd, dat men bereid was mede te werken aan een loyale uitvoering van art. 192.

Maar waarom gaat men zich dan nu zoo zenuwachtig haasten, om uit de uitvoering alvast de salarieeringskwestie te halen en die in versneld tempo ‘in de wacht te sleepen’?

Vertrouwt men het woord van links dan niet? Begrijpt men dan niet, dat dit tot wrijving aanleiding moet geven? En dat op die manier onmiddellijk een punt van geschil wordt opgeworpen?

Maar zoo zijn de manieren van rechts.

De ontnuchtering aan de linkerzijde over de resultaten van de zoogenaamde bevredigingspolitiek op onderwijsgebied zal dan ook spoediger komen, dan zij, die er in geloofden, gedacht zullen hebben.

Met opzet spreken wij van een ‘zoogenaamde’ bevredigingspolitiek.

[p. 601]

Want is er nog iemand, die eerlijk gelooven kan, dat rechts bevredigd is door de koncessie van links bij art. 192 van de nieuwe Grondwet?

Neen, immers!

't Blijkt nu toch al weer, dat 't er rechts alleen maar om te doen is, om voor de bizondere school te ‘halen’ wat er te halen is, maar dat de verbetering van dat onderwijs - waar 't toch in de eerste plaats om behoorde te gaan - voor de rechtsche partijen bijzaak is.

De geld- en niet de onderwijskwestie staat voor haar op den voorgrond.

En hebben zij bij het lager onderwijs bereikt wat in de Troonrede is aangekondigd, dan slaat die financieele beweging ook over naar het middelbaar- en hooger onderwijs.

't Zal niet meer tegen te houden zijn.

En dit zal millioenen en nog eens millioenen kosten.

Een financieel kunststuk zal 't zijn deze te vinden bij den benarden staat, waarin ons belastingwezen nu al verkeert.

Met vele anderen hebben wij indertijd al gewezen, dat dit zou gebeuren. Maar dat dit zóó gauw zou plaats hebben, hadden wij toen ook niet durven voorspellen.

Enfin, 't is niet zoover en het berouw bij hen, die in een bevredigingsroes hebben verkeerd, zal nu wel te laat komen.

En wat dit nog erger maakt, is, dat deze onderwijspolitiek ten nadeele van de sociale wetgeving zal komen, omdat de millioenen, die de eerstgenoemde zal vorderen, in mindering zullen komen van wat een behoorlijke sociale verzekering zou vorderen.

De Troonrede geeft daar al een voorproefje van.

In deze toch leest men o.a. ook het volgende:

‘Aan de in 1913 tot stand gekomen verzekeringswetten zal zonder vertraging uitvoering worden gegeven. Voorstellen tot aanvulling van die wetten zullen U vervolgens worden gedaan. De opbouw der sociale wetgeving zal worden voortgezet; regeling der collectieve arbeidsovereenkomst zoo wat de publiekrechterlijke als de privaatrechterlijke zijde betreft, zal worden ter hand genomen.’

Dit beteekent dus: de invoering der wetten van Talma!

[p. 602]

De kansen op een behoorlijke ouderdomsverzekering, in den vorm van Staatspensioneering, zijn daarmee naar een onzichtbare toekomst verschoven.

Men zal dus op het gebied der sociale wetgeving een eigenaardigen toestand krijgen: een mengsel van twee stelsels - staatspensioen en dwangverzekering.

Want, men weet 't, Staatspensioen hebben wij al; in embrionairen toestand, 't is waar, maar hij is er.

De zeventigjarigen personen in loondienst hebben op 't oogenblik recht op pensioen van Staatswege zonder voorafgaande premiebetaling.

Een poging om dit recht ook uit te breiden tot zeventigjarige niet-loontrekkenden heeft gefaald.

Toen de vorige Regeering er niet voor te vinden was om een dergelijk voorstel te doen, werd het initiatief daartoe door eenige Kamerleden der linksche partijen genomen.

De Tweede-Kamer nam dit voorstel aan; de Eerste-Kamer niet. Een der laatste daden van onzen verouderden Senaat was de afstemming van dit billijke en logische voorstel.

En daardoor zijn wij dus nu in de vreemde positie gekomen, dat er weldra in ons land twee stelsels van ouderdomsverzekering gelijktijdig zullen werken.

Voor het eene pensioen zullen de belanghebbenden niets hebben te betalen en voor het andere wèl.

Maar daar komt nog iets bij.

Door deze manier van wetgeving zullen de arbeiders, uit een financieel oogpunt beschouwd, dubbel belast worden.

Komt er verplichte verzekering, dan zullen zij in de eerste plaats, in den vorm van premiebetaling, voor hun ouderdomspensioen moeten betalen. Maar ook in de millioenen, die de financieele gelijkstelling van bizonder- met openbaar onderwijs zullen eischen, zullen zij door middel van belastingbetaling hun aandeel moeten dragen.

Maar hoe denkt het Ministerie-Ruys nu aan de noodige middelen te komen.

Ziehier hoe de financieele paragraaf uit de Troonrede luidt:

‘De toestand van 's lands schatkist wordt steeds meer zorgwekkend en vordert dringend zooveel mogelijk beperking van

[p. 603]

uitgaven. Daarnevens zullen ingrijperde maatregelen tot versterking van middelen niet kunnen uitblijven.’

Uit deze verklaring - men zal 't moeten toegeven - is moeilijk wijs te worden.

Wat zijn nu de plannen der Regeering?

Zij spreekt van ‘ingrijpende’ maatregelen.

Maar wèlke zullen die zijn?

Een zware belasting op het kapitaal?

Zal zij dit aandurven?

Een ‘heffing ineens’, gelijk die in het begin van den oorlog door de vrijzinnig-democraten is bepleit?

Maar de rechtsche partijen hebben daar vroeger hun afkeer al over geuit, en zou Mr. de Vries ze er dan nu voor weten te winnen?

Wij gelooven er niets van.

Zou deze Regeering dan haar heil gaan zoeken bij inkomende rechten? Zou zij zich naar den kant der protektie gaan wenden?

't Is niet aan te nemen van een Kabinet, waarin Mr. Heemskerk zitting heeft, en wiens politieke levensdraad vijf jaar geleden juist door het protektiestelsel werd afgesneden.

Maar wat zijn de maatregelen dan, die dit Ministerie op belastinggebied denkt te nemen?

De Troonrede laat ons daaromtrent in het duister tasten.

Weten wij dus niet, wat de Regeering wèl zal doen, meer zekerheid hebben wij wat zij niet denkt te doen. En dat is, dat zij het wetsontwerp van Treub betreffende de monopoliseering van het verzekeringsbedrijf niet in behandeling wenscht te doen nemen en het daarom heeft ingetrokken.

De financieele paragraaf is dus zeer vaag; er valt niets positiefs uit te lezen.

En zoo is 't met meer verklaringen uit de Troonrede. Wij noemen b.v. de paragraaf omtrent de landsverdediging, waarin wij het volgende lezen:

‘De beproefde eensgezindheid der natie geeft Mij steun bij Mijn onwrikbaar voornemen onze onafhankelijkheid tegen iedere aanranding tot het uiterste te verdedigen. Dit belet niet, dat getracht zal worden de lasten der mobilisatie, zonder vermindering der weermacht, te verlichten.’

[p. 604]

Wat wil dat zeggen: ‘verlichting der lasten van de mobilisatie, zonder vermindering der weermacht?’ Wie kan hieruit de plannen der Regeering opmaken? Wat wil zij nu eigenlijk? En wat te zeggen van een verklaring als deze:

‘Reeds thans zal volle aandacht worden geschonken aan de maatregelen, die na den oorlog zoowel hier te lande als in de koloniën zullen moeten worden getroffen om den zoozeer ontwrichten handel en nijverheid de voorlichting en steun te geven, die zij alsdan zullen behoeven.’

Wij vragen alweer: wat zullen die maatregelen zijn; in welken geest of richting zullen die genomen worden?

Nergens geeft de nieuwe regeering eenige houvast met haar verklaringen in de Troonrede; alles is er even evasief en ongedevinieerd in.

Wij zullen dus op een andere gelegenheid - het Adres van Antwoord, of de algemeene beschouwingen bij de behandeling der Begrooting - moeten wachten om eenige meerdere klaarheid te kunnen krijgen omtrent de plannen van het Ministerie-Ruys.