De Nieuwe Gids. Jaargang 33

[p. 278]

Binnenlandsche staatkundige kroniek door Frans Netscher

De stembus heeft gesproken.

Het Algemeen Stemrecht is voor 't eerst in ons land in aktie geweest.

En de Stemplicht ook, evenals de Evenredige Vertegenwoordiging.

Hoe ziet 't er nu in ons land uit. Hòe heeft de stembus gesproken?

Wij komen daar dadelijk op terug, want wij willen eerst iets zeggen over de kiescijfers.

Het ‘Nieuws van den Dag’, dat onmiddellijk na de verkiezingen een beschouwing aan den afloop wijdde, stelde in 't licht, dat (in ronde cijfers) ongeveer 1.250.000 kiezers gestemd hebben. Het geheele kiezerscorps telt thans 1.516.720 (in 1917 nog slechts 1.079.475), zoodat iets meer dan 83 pCt. gestemd heeft en ongeveer 17 procent van de kiezers weggebleven zijn.

Nu moet men echter rekening houden met de mobilisatie, die aan een groot aantal mannen van 25 jaar en ouder het deelnemen aan de stemming onmogelijk maakt, ook al werken de militaire autoriteiten ten deze zooveel mogelijk mee. Misschien is het aantal van hen, die om deze reden niet konden komen, ruwweg op 6 pCt. te schatten. Wanneer men daar dan bijtelt de kiezers, die wegens ziekte of om andere reden bepaald verhinderd waren - allicht een procent of acht - dan blijven er nog slechts enkele percenten staatsburgers over, op wie noch het begrip plicht, noch de kans op berisping of boete, in dit geval vat heeft gehad.

Toch zijn er vooral in de groote steden meer kiezers weggebleven dan men berekend had. Wij laten hieronder volgen de percen-

[p. 279]

tages voor Amsterdam, Rotterdam en Den Haag, vergelijkenderwijs 1918 en 1913 (de verkiezingen van 1917 tellen door de bizondere omstandigheden niet mee). Dat is dus de verhouding tusschen het aantal uitgebrachte stemmen en het aantal kiezers.

	A'dam.	Rotterdam.	Den Haag.
1918	82.2	75.5	76.4
1913	80	80	79

Naar verhouding is er dus van deze groote steden in Rotterdam 't slechtst, in de hoofdstad 't best gestemd; hier alleen overtrof het aantal opgekomenen, percentsgewijs, dat van de verkiezingen van 1913.

Dit wat de cijfers betreft.

Maar nu, hoe de Tweede-Kamer er, na haar nieuwe samenstelling, volgens de werking van het Algemeen Kiesrecht uitziet. Op het onderstaande lijstje, dat daarvan een beeld moet geven, hebben wij de Christen-socialisten en de Christen-demokraten bij Rechts ingedeeld. En dan ziet de nieuwe Kamer in vergelijking met de oude er aldus uit:

Links:	Oude Kamer.	Nieuwe Kamer.
Unie-Liberalen	21	6
Vrij-Liberalen	10	4
Vrijzinnig-Demokraten	8	5
S.D.A.P.	15	22
	____	____
	54	37
Rechts:
Roomsch-Katholieken	25	30
Antirevolutionairen	11	13
Christel. Historisch	9	7
Wild Chr. Historisch	1	-
Christen-Socialisten	-	1
Christel. Sociale Partij	-	1
Christen-Demokraten	-	1
	____	____
	46	53

[p. 280]

Nieuwe Partijen:
Economische Bond	-	3
S.P. en S.D.P.	-	3
Middenstandspartij	-	1
Neutrale Partij	-	1
Plattelandspartij	-	1
Weermachtspartij	-	1
	____	____
Totaal	100	100

En wat valt hieruit nu af te leiden?

Dat de uiterste partijen van links en rechts 't meest bij het nieuwe kiesrecht hebben geprofiteerd.

Mag men dus zeggen, dat het Evenredig Kiesrecht aan zijn verwachtingen heeft voldaan?

Wij gelooven van wèl.

Wanneer men ziet, dat zelfs betrekkelijk kleine groepen kiezers zich thans in de Tweede-Kamer vertegenwoordigd zullen zien, dat hun belangen daar nu tot uiting zullen kunnen komen, en dat de uiterste partijen aan beide zijden sterk in macht zijn toegenomen, dan meenen wij wel, dat het Evenredig Kiesrecht er in geslaagd is om een vrij juist beeld te geven van de onderlinge kracht der partijen in ons land.

Dat deze uitslag niet naar den zin is van den ‘Grooten Eenzame’ uit Den Haag, van Mr. S. van Houten, ligt voor de hand.

In zijn laatstverschenen ‘Staatkundige Brief’ zegt hij dan ook, dat hij dien uitslag wel verwacht had, maar, zoo voegt hij daar bitter aan toe: ‘Door de opneming der bedeelden en wanbetalers van belasting onder de kiezers en de invoering van stemplicht is in de rechterzijde de invloed der roomschen en in de linkerzijde die der socialisten versterkt. Aan de in naam Liberale groepen, die Van der Linden geholpen hebben onze staatsinrichting te bederven en onze volksvertegenwoordiging in een college van regenten om te zetten, kan ik naar aanleiding van het weegeklag harer organen slechts de vraag stellen: als gij 't niet gewild hebt, waarom hebt gij het dan gedaan?’ Aan waarschuwingen heeft het niet ontbroken.’

Volkomen juist: aan waarschuwingen heeft het niet ontbroken, en niet alleen van den kant van Mr. Van Houten.

[p. 281]

Maar wàt wil men daarmee nu zeggen? Wil men daarmee doen verstaan, dat men alleen voor nieuw kiesrecht moet pleiten, wanneer men vooruit weet, dat het in de praktijk dien uitslag zal opleveren, welken zelf 't meest begeert? Een belangenkiesrecht dus, waarmee men speciaal zijn eigen inzichten denkt te dienen? Of dient men een stelsel van kiesrecht, afgescheiden van persoonlijke belangen of begeerten, slechts te toetsen aan algemeene beginselen van recht en billijkheid en dàt stelsel te accepteeren, hetwelk in bepaalde omstandigheden deze beginselen zoo dicht mogelijk nadert?

Dit laatste is het éénig juiste en rechtvaardige standpunt.

En nu is 't wel hard, dat, als men een deel van zijn leven voor een zeker beginsel heeft gestreden, men op zijn ouden dag teleur gesteld wordt. En nu moge men er eenige Schadenfreude uit putten, dat als men voor ongeluksprofeet heeft gespeeld, die profetiën ten lange leste uitkomen. Maar dit mag toch niet het standpunt van den staatsman wezen. Deze behoort een weinig meer filosofisch te zijn aangelegd en zich aan 't onvermijdelijke weten te onderwerpen.

En dit onvermijdelijke brengt nu eenmaal mee - men zie ook maar eens naar het buitenland -, dat in de huidige omstandigheden in de politiek de twee uiterste partijen - die van het kerkelijk gezag en die der malcontenten - aan de winnende hand zijn.

Dit politieke noodlot heeft zich ook aan ons land voltrokken.