De Nieuwe Gids. Jaargang 33

[p. 191]

Over bloemlezingen. (naar aanleiding van ‘Roomsche Keur’ door Th. de Jager).
door F. Erens.

In de laatste jaren hebben de litteraire bloemlezingen bij ons zich zeer opmerkelijk vermenigvuldigd. Men kan zich daarover verheugen, want zij vergemakkelijken het aanbod van het schoone en van de belangrijke ideeën. Het schoone wordt zuiverder voor oogen gebracht, ontdaan van den rim-ram en de onbruikbare aankleefsels. Het goud en het zilver wordt bevrijd van de nuttelooze en niets waardige gedachtenmaterie. Daarenboven wordt aan hen, die niet weten, wat mooi en leelijk is, geleerd, wat zij als schoon kunnen beschouwen. Vindt men een stuk of bladzijde in een bloemlezing, dan is de lezer al licht geneigd tot zich zelf te zeggen, dat hij verplicht is dat mooi te vinden, het als een exempel, als een model te beschouwen, als een patroon, waarnaar, als hij zelf snijder is van litteraire stoffen, hij zijn gedachtengewaden zal moeten knippen. De bloemlezing geeft eene bizondere faciliteit. Het schoone, dat hier en daar en in tientallen, soms honderden schuilhoeken lag verscholen wordt te voorschijn gehaald en wat men nooit zelf zou hebben kunnen opsporen, het wordt opeens in het volle licht gezet.

Ja. Ja. Maar het bestaan van de bloemlezing is eene uiterst delicate questie. Er zit meer aan vast, dan men zoo gewoon is aan te nemen. Hoe staat, de bloemlezing tegenover het publiek en hoe tegenover den litterator? De litterator heeft een eigenaardig genot in de verschillende deelen, die de werken van een auteur vormen zelf als het ware op jacht te gaan en daar zijn litterairen haas of snip te schieten, en zoo vindt hij een meer uitgelezen genot deze aan te treffen in het woud van eene

[p. 192]

serie van compleete werken, dan wanneer hij ze in den poelierswinkel van den bloemlezer moet aantreffen. Het plezier van de eigen vondst is weg en al lijkt de smaak der verzen de zelfde, hij is toch niet dezelfde. Daartegenover staat, dat bij het doorbladeren op goed geluk van een compleet werk men dikwijls niet door een gelukkig toeval wordt geleid en het dus al voordeelig is met een door een ander geschoten haas tevreden te zijn. De bloemlezer moet dus eene zeer omvattende en degelijke kennis hebben van den auteur, waaruit hij zijn stukken aanbiedt. Maar dit is nog niet de hoofdzaak. Deze is natuurlijk, dat hij de zeer moeilijke kunst moet verstaan van schiften, met andere woorden, om bij mijn eerste beeld te blijven, de kunst verstaan van raak te schieten op zijn litteraire jacht of om het meer adequate beeld te gebruiken, hij moet de mooie exemplaren van bloemen kunnen onderscheiden, ja, deze zelfs wat te wenschen is, tot een harmonisch bouquet-geheel kunnen vereenigen.

Eene goede bloemlezing is een zeer begeerenswaardig boek, ook wanneer men de auteurs bijna in hun geheel heeft gelezen. Zij resumeert dan de schoone stukken en brokken; zij verzamelt de parelen in eene kleine doos en geeft er het idee van kostbaarheid aan. Doch daarom komt het er precies op aan, wat in een bloemlezing staat. Het woord bloemlezing is zoozeer afgesleten, dat men tegenwoordig alleen nog maar aan eene verzameling van stukken denkt, wanneer men dat woord verneemt. Wanneer dus in eene bloemlezing bloemen of laat ik liever zeggen, parelen worden aangeboden, dan moeten die echt zijn. Het is daarom niet onverschillig, wat men in een bloemlezing opneemt, omdat de lezer het onder dit keuretiquet krijgt voorgezet. Ik wil hier niet spreken, hoeveel bladzijden het geoorloofd is op te nemen: dit is eene questie die de auteursrechten raakt en daarover wil ik het nu niet hebben: maar wel is het de moeite waard en in de lijn liggend van deze boekaankondiging, eens te overwegen of het opnemen van stukken in eene verzameling de belangstelling schaadt voor het werk, waaruit het stuk of fragment is genomen. Dit dunkt mij niet het geval voor sommige lezers: bij die categorie zal belangstelling voor het geheel door een opgenomen stukje worden verhoogd en zullen zij lichter tot koopen overgaan. Deze categorie

[p. 193]

omvat, naar ik meen, de vaklitteratoren. Het groote publiek b.v. de koopmansstand, de rechtsgeleerden, medici enz. zij zullen zich meestal met het korte in een bloemlezing gepresenteerde fragment vergenoegen en juist afzien van een werk te koopen, waarvan zij nu toch het beste brokje hebben geslikt.

Ik ken menschen uit den rijken handelstand, die de auteurs alleen uit bloemlezingen kennen, die om tijdverlies te voorkomen, van de schrijvers slechts brokken willen lezen. In vorige eeuwen las men romans in vijf of tien deelen. Dat is verminderd heden ten dage: de hollandsche leesgezelschappen koopen bij voorkeur nu romans in twee deelen. Deze worden meestal gelezen door jonge en oude dames. De zakenman zelf vergenoegt zich met het stukje uit de bloemlezing, om des noods een woordje mee te kunnen spreken en zich te vergewissen in welke sfeer van ideeën zich zijne vrouw of dochters bewegen. Van het stukje uit den keurbundel hangt het dus af welken indruk een auteur heeft achtergelaten. Wij leven in een tijd, dat er voor het lezen van een langen roman geen tijd overschiet. Edgar Poe heeft zich reeds tegen het lange gedicht verzet. Nog veel meer zou men tegen het lange verhaal moeten opponeeren. De kunst is nu eenmaal geen industrie. De toekomst is aan de novelle en het dagboek.

De menigvuldige verschijning van bloemlezingen is dus hoofdzakelijk een gevolg van het gebrek aan tijd bij den lezer, van den haast, waarmee alles moet gebeuren. Van dergelijke bundels hangt dus een groot deel van de litteraire opvoeding af. Zij zijn een gewichtig element in onze kuituur.

Werkelijk eminente bloemlezingen zijn er weinig. Een Chambers hebben wij niet. Dit zou ook moeilijk zijn, daar onze litteratuur den rijkdom der Engelsche mist. Maar er zijn toch bij ons heel dragelijke verzamelingen: o.a. de Pic-Nic in Proza bij van Looy uitgegeven; die van Leopold, van Poelhekke en Prinsen. Het was geen ongelukkig idee van den heer Th. de Jager eene verzameling samen te stellen uit het werk van uit-uitsluitend Roomsch Katholieken. Was het immers zestig à zeventig jaren geleden de eenige Vondel, die als de roomsche zon in de wereld van het Protestantsche Nederland straalde. De rest van de katholieke schrijvers, men wist er niets van.

[p. 194]

Hunne namen waren volmaakt onbekend. Hadewijch en Ruysbroeek, Stalpaert van der Wiele: zij lagen in manuscript in de bibliotheken begraven. De Visser, van Vloten en Alberdingk Thijm hebben aan menig roomsch schrijver recht laten wedervaren. En toch, wanneer ik het goed naga, dan, al is het niet hier in ons land, heeft het Katholicisme grootere dichters voortgebracht dan het Protestantisme. Door zijne bloemlezing in twee deelen heeft nu de heer de Jager aangetoond, dat er ook eene roomsche litteratuur in Nederland is. Dat kon immers niet uitblijven, al heeft door den druk van het overheerschend Protestantisme de Katholieke litteratuur langen tijd gezwegen. De zieleproblemen zijn van dieper gehalte bij den Katholiek dan bij den Protestant, en bij gelijkwaardige begaafdheid heeft de katholieke dichter kans iets dragelijkers te produceeren dan de Protestant, wanneer hij zich in religieuse problemen beweegt. Want zielestrijd der hartstochten is bij den Katholiek subtieler, meestal heviger en rijker dan bij den Protestant. Ik wil nu niet beweren dat alles, wat de heer de Jager hier bijeengebracht heeft zoo voortreffelijk is, maar zijne bloemlezing uit het werk van Roomsch Katholieken is tamelijk compleet en conscientieus gesorteerd. Datums, opsomming van titels, karakteristieken: niets is vergeten. Van af Hadewijch tot Maria Viola ontbreekt zoo goed als niemand. Ik mis alleen het werk van den bekeerling Pieter van der Meer en Miek Janssen wier werk in roomsche kringen toch van zich heeft doen spreken.

De indeeling van de verschillende stukken is hier geschied naar de onderwerpen: Ik noem slechts enkele: Kerstliederen, Lijdenspoezie, Oratorisch Proza, Marialiederen, Apologetische Poezie, het Essay, Mystieke Poezie, Inkeerliederen, Zangen van Berusting, de Extase. In veel andere bloemlezingen geschiedt de indeeling naar de chronologische volgorde der auteurs. Welke de betere methode is, moge ieder voor zich beslissen, doch een vast plan, een zekere methode is hier een vereischte. Ik ken bloemlezingen, waarin in het geheel geen orde is en die daarom slechts ten deele aan hun doel beantwoorden. Want de goede bloemlezer kan in zijn werk door het juiste groepeeren een kunstwerk, ten minste een gebouw scheppen. Er zij dus ook hier een zekere bouworde, want hoe betere combinatie hier

[p. 195]

heerscht, des te volmaakter wordt het werk. De bloemlezer moet als een generaal zijn troepen kunnen overzien en ze laten werken naar een vastgesteld doel heen.

De bloemlezer is verplicht ook zulke fragmenten te nemen, die den toon aangeven, waarin het geheel is geschreven. De keuze zal dus kunnen uitvallen zus of zoo, naargelang de auteur meer de historische waarde der litteratuur of de, naar ons tegenwoordig begrip, meer objectieve op het oog heeft.

Zijn arbeid is daarom niet zonder gewicht, omdat hij helpt het kaf van het koren te scheiden. Immers de producten der auteurs zijn meestal slechts voor een derde gedeelte van eenige waarde voor de naaste toekomst en hoogstens voor een vierde voor de verdere toekomst. Dit is slechts een algemeene regel, want de proporties kunnen bij sommige auteurs zeer verschillen. Men denke alleen maar aan Corneille en Racine. Het tevoorschijn halen van het goede bij een auteur geeft daaraan meerdere vastheid, redt het van de vergetelheid. Zoo begint dus reeds de bloemlezer de taak, die het publiek langzaam en in den loop van vele jaren volvoert. De bloemlezer is nu heden ter dage geworden de litteraire leider van het publiek, dat geen dikke boeken, geen lijvige verzenbundels of meerdeelige romans meer wil lezen. Hij bedenke daarom, dat hij niet alleen voor de school verzamelt, maar voor het boekenrek der beschaafde huisgezinnen, ja zelfs voor de boekenkast van den ontwikkelden man of vrouw. Het is goed door den heer de Jager gezien eene speciale bloemlezing uit de roomsch katholieke litteratuur te geven. Specialiteiten in het artikel bloemlezingen zijn zeer gewenscht.