De Nieuwe Gids. Jaargang 33

[p. 1030]

Binnenlandsche staatkundige kroniek door Frans Netscher.

De bui is overgedreven.

Het gevaar is afgewend.

Het huidige Ministerie blijft.

Tenminste nog voor twee maanden.

Want in Juli a.s. zullen de verkiezingen plaats hebben, die voor 't eerst gehouden zullen worden onder de werking der wet op het Algemeen Kiesrecht en volgens het stelsel der Evenredige Vertegenwoordiging.

Wat de Juli-stembus ons brengen zal, weet natuurlijk nog niemand en er is nog geen politieke profeet, die dit op 't oogenblik zou durven voorspellen.

Zal één der staatkundige partijen of een kombinatie van partijen in de nieuwe Kamer zóó sterk worden, dat zij in staat zal zijn een partij-Kabinet te vormen?

Of zullen de zetels, tengevolge van de evenredige vertegenwoordiging, die zelfs aan kleine partijen een kansje geeft op één of meer zetels, zoo over de verschillende partijen versnipperd wezen, dat men niet zal kunnen zeggen, dat er in de nieuwe Kamer een bepaalde partij domineert?

Wie zal dit zeggen?

Zal men dan een Zaken-Kabinet krijgen?

Of een extra-parlementair Ministerie, zooals het huidige?

Wij zullen 't moeten afwachten.

Maar - en wij herhalen dit - tot Juli zullen wij 't met den heer Cort van der Linden en zijn kollega's moeten blijven doen.

En dit valt te betreuren.

Want ofschoon dit Kabinet bij zijn optreden en in de eerste jaren van zijn bestaan een gunstigen indruk maakte en in deze hoogst moeilijke oorlogsjaren ook wel verdienstelijk werk heeft verricht, is nu de fut er toch wel uit en is het teruggezakt tot een troepje slappe heeren zonder ruggegraat.

Toch is zijn leven nog voor eenige maanden gerekt.

De bui, die zijn bestaan bedreigde, is - zooals wij reeds zeiden - overgedreven.

[p. 1031]

Maar - en dit dient uitdrukkelijk gezegd te worden - men heeft Minister Cort van der Linden en de andere ministers niet gespaard uit dankbare erkenning van hun verdiensten, maar uitsluitend en alleen, omdat de Kamer in deze omstandigheden de erfenis niet durfde te aanvaarden.

Van dien schroom van het parlement heeft de regeering geprofiteerd.

Nu twee maanden ons nog maar van de nieuwe uitspraak der kiezers scheiden, heeft geen der partijen er veel zin in, om voor die korte en onzekere toekomst het roer in handen te nemen en een anderen koers op een onbekende en woelige zee te gaan varen.

Men heeft het Kabinet dus ‘laten zitten’, omdat men zélf geen zin in de zaken had.

Als ‘pis aller’ ergo.

Dit is alles, wat men er van zeggen kan.

Maar de Kamerdebatten hebben tenminste toch dit nut gehad, dat, ofschoon de regeering voorloopig onveranderd blijft, de levensmiddelen-politiek wèl een verandering zal ondergaan.

Tegenover den drang der Kamer, die veel en juiste kritiek op deze politiek heeft uitgeoefend, heeft het Kabinet water in zijn wijn moeten doen.

Het konflikt, dat zich werkelijk in het begin ernstig liet aanzien, was daarmee opgelost.

Alles zal dus niet bij 't oude blijven, indien de heer Posthuma zijn woord houdt.

En ziehier wat er zal veranderen: de kommissies, die den boel meer in de war sturen dan dat zij dien helpen regelen, zullen gelukkig verdwijnen, en vervangen worden door ambtenaren of kollege's van ambtenaren, die aan de regeering verantwoordelijk zullen zijn.

De kollega van den heer Posthuma, de heer Treub, had zich van de nieuwe leiding der distributie-regeling al een plan gedacht, dat het ‘Handelsblad’ aldus omschreef: ‘Een centrale direktie, daaronder vijf direkteuren, daaronder 20 inspekteurs overeenkomend met de 20 distrikten waarin het land zou worden verdeeld, en onder elken inspekteur een 30-tal kontroleurs, te kiezen uit de vakvereenigings- en arbeiders-coöperatiemannen, ten einde den konsument mede te doen kontroleeren en voeling te houden met de plaatselijke organisaties. Maar geen medezeggingschap meer van kommissies en vereenigingen; en ware verantwoordelijkheid van den Minister, met uitvoering door ambtenaren.’

Want - en dit moeten wij hier ook doen uitkomen -- niet alleen tusschen de Kamer en den heer Posthuma was er een konflikt ontstaan, ook in den boezem van de regeering heerschte geen eenstemmigheid over de verdiensten der leven, middelen-politiek van den Minister van Landbouw.

En 't was vooral de heer Treub, die hier als tegenstander van den heer Posthuma optrad en die zijn oppositie niet alleen grondde op de slechte stoffelijke resultaten van diens stelsel, maar die de financiëele gevolgen er van ruïneus voor ons land achtte.

Maar, evenals bij het konflikt met de Kamer geen der twee partijen geheel

[p. 1032]

haar zin kon krijgen, maar beiden iets moesten toegeven, zoo moesten in het meeningsverschil tusschen de twee ambtgenooten ook beiden iets van hun inzichten laten vallen.

Met dit gevolg, dat, behalve de vervanging der kommissiën, door verantwoordelijke ambtenaren, als gevolg van dit wederzijdsch overleg, besloten werd, dat de heer Posthuma toezei maatregelen te zullen beramen, die de produktie in ons land zoo hoog mogelijk zullen kunnen opvoeren, terwijl de invoer uit het buitenland alleen zal worden toegelaten voor nuttige en noodzakelijke dingen, waarmee dan dus tevens is uitgemaakt, dat die van weelde-atrikelen zal worden geweerd.

Bovendien ligt 't in de bedoeling om de distributie van allerlei artikelen uit te breiden en over nog meer artikelen uit te strekken, terwijl het toezicht op de inzameling en de verdeeling van verschillende produkten verbeterd zal worden en verscherpt. Daarenboven wil de regeering er voor zorgen, dat de prijzen loonend zullen zijn, opdat de producent een prikkel zal behouden om voort te brengen, terwijl de regeering de hoop heeft - maar meer dan een hoop is 't toch niet -, dat de gebruiker dan niet een te hoogen prijs zal behoeven te betalen, zonder dat de regeering er te veel op behoeft toe te leggen.

Maar hierbij dient iets te worden opgemerkt.

En dit is het volgende.

Het ging niet om het leven van het Ministerie.

Zeker, de regeering heeft bij deze debatten menige bittere pil moeten slikken.

De toon der kritiek was menigmaal heftig.

Een outsider had den indruk kunnen krijgen, dat men het Kabinet wilde wegjagen.

Toch was dit niet het geval.

Geen der politieke partijen dacht er op dat oogenblik aan, het hoofd der regeering onder de politieke guillotine te leggen.

Door wat toegeven over en weer, door aan weerskanten wat water in de wijn te doen, werd, - zooals wij reeds zeiden - een politiek deraillement voorkomen.

Maar daar bleef 't niet bij.

Een paar weken later stond 't er heel anders voor; toen waren de bordjes verhangen en was de vredelievende stemming in de Kamer al weer geheel geweken.

En Minister Posthuma had daar de aanleiding toe gegeven.

De verlenging van den duur der broodkaart zonder dat er tegelijkertijd voor gezorgd was, dat op andere wijze in den voedselnood kon worden voorzien, gaf den socialisten een mooie gelegenheid de regeering op het lijf te springen met een interpellatie en met een motie naar het leven te staan.

Want de motie, die door den heer Sannes namens zijn fraktie werd ingediend, was van dien aard, dat, bij aanneming, het Kabinet-Cort van der Linden had moeten heengaan.

[p. 1033]

Vanwaar die veranderde houding? Waarom de regeering nu te willen wegjagen, terwijl men daar eenige weken tevoren nog niet over dacht? Wat was er in dien tusschentijd dan gebeurd?

Wij gelooven, dat men 't hierin moet zoeken, dat de S.D.A.P. zich bewust was geworden, dat zij de leiding van de stemming onder het volk niet meer in handen heeft.

De ontevredenheid in verschillende lagen der maatschappij was den laatsten tijd, tengevolge der slechte levensmiddelen-politiek van den heer Posthuma, groote afmetingen gaan aannemen.

En die ontevredenheid was aan de S.D.A.P. niet ten goede gekomen. Zij had er geen voordeel of propaganda uit gehaald, want zij had de regeering steeds gesteund, en gezegd, dat zij haar het leven niet onmogelijk wilde maken. Zij was voor de malcontenten te regeeringsgezind, en deze hadden in de socialistische Kamerleden, die zoo weinig van zich afbeten, hun mannen niet gevonden.

Vandaar, dat de meer revolutionaire elementen van deze stemming onder een deel van het publiek meer dan de S.D.A.P. geprofiteerd hadden. Zoo zagen de socialisten zich een mooie kans ontsnappen om hun gelederen te versterken. En dat terwijl de nieuwe stembus over vier maanden gereed zou worden gezet.

Dat ging zoo maar niet.

Men behoeft dan ook niet ver te zoeken of aan politieke sterrenwichelarij te doen, om als voor de hand liggende reden van de zoo plotseling veranderde houding der socialisten in de Kamer een zekere mate van konkurrentievrees van de S.D.A.P. tegenover hun meer revolutionaire naamgenooten in de politiek te veronderstellen.

Die konkurrentievrees ging zelfs zóó ver, dat de socialistische Kamerfraktie niet alleen door middel van de motie-Sannes een ministerieele krisis wilde uitlokken, maar dat zij zelfs op een Kamerontbinding wilde aansturen.

Toen men haar verweet, dat waar een politieke partij een regeering naar huis wil sturen, zij ook de verantwoordelijkheid der gevolgen dient te aanvaarden en dat zij in 1913 geen ministerieele portefeuille had durven aan te nemen, toen antwoordde zij, dat zij bereid was, wanneer er nù een krisis mocht uitbreken, ditmaal haar knapste specialiteit op levensmiddelengebied voor een portefeuille beschikbaar te stellen.

Al mocht zij ten dezen opzichte zich dus gebeterd hebben, haar verlangen om nù nog tot een Kamerontbinding te komen, is moeilijk door haar te verdedigen.

Want ziehier, hoe 't daarmee staat.

De socialisten zijn van meening, niet waar? - en terecht -, dat het huidige kiesstelsel niet deugt en dat slechts uit het Algemeen Kiesrecht een betere volksvertegenwoordiging kan voortkomen. Vandaar, dat zij ook voor invoering van dit algemeen kiesrecht door middel van een nieuwe Grondwet hebben geijverd.

[p. 1034]

En dit is nu eindelijk gelukt.

Het Algemeen Kiesrecht is aangenomen en de volgende verkiezingen zullen onder vigeur van dit nieuwe beginsel plaats hebben.

Terwijl nu over enkele maanden de volksvertegenwoordiging op den grondslag van het algemeen kiesrecht geheel zal worden vernieuwd, wilden de socialisten inmiddels inderhaast tot een Kamerontbinding overgaan en voor die vijftien weken verkiezingen uitschrijven op den grondslag van een kiesrecht, dat zij zelf afkeuren en h.i. ook geen zuiveren uitslag kan geven.

Wij gelooven, dat de logica hier zoek is.

Niet ten onrechte noemde de heer Ter Spill deze heele geschiedenis dan ook een komedie voor de gallerij.

En de motie-Sannes werd met groote meerderheid verworpen.

Maar al moge 't den socialisten niet gelukt zijn het Ministerie weg te krijgen, zeker is dit niet te wijten aan de groote gehechtheid der ministers individueel aan hun portefeuilles. Wanneer men hen ieder afzonderlijk vroeg, of zij nog gaarne langer met de zorg voor hun portefeuille belast zouden willen blijven, dan is 't bijna zeker, dat hun antwoord luiden zou, dat zij liever vandaag dan morgen heengingen. Prins Joris (het Kamerlid Roodhuizen) heeft de situatie in de Enkhuizer Courant aldus geteekend: ‘Al is de motie-Sannes met groote meerderheid verworpen, zou men zich zeer vergissen, als daaruit de gevolgtrekking werd gemaakt, dat de Kamer grooten prijs zou stellen op het aanblijven van het Kabinet; het tegendeel is waar. En evenmin stelt het Kabinet nog prijs op samenwerking met de Kamer; men is elkander hartelijk moe. De Premier gaf daaraan uiting door de betuiging, dat het hem en zijnen collega's niet anders dan aangenaam zou kunnen wezen, als de moeilijke taak, die op hunne schouders rust, daarvan werd afgenomen, en dat hij de aanneming van de motie-Sannes slechts daarom ontried, omdat daardoor grenzelooze verwarring zou worden gesticht, zonder dat de datum van de verkiezingen daardoor ook maar één uur zou worden vervroegd. En uit de Kamer kwamen van Links zoowel als van Rechts stemmen om te verklaren, dat men ook alleen daarom tegen de motie zou stemmen.’

Maar 't zullen niet alleen de socialisten zijn, die, zooals de zaken nu staan en al wordt dit Ministerie door een hoog plichtsbesef nog op zijn plaats gehouden, de heer Cort van der Linden en zijne kollega's met genoegen zullen zien heengaan.

Want ook bij àndere partijen en nog in àndere kringen heerscht ontevredenheid en teleurstelling over hun beleid van den laatsten tijd.

En dat niet alleen over de levensmiddelen-politiek.

Er komt nog meer bij.

De wankelmoedigheid inzake een nieuwe regeling der onderwijzerssalarissen, speciaal van Minister Cort van der Linden, die in korten tijd in deze aangelegenheid driemaal van opinie veranderde en zich telkens liet heen en weer slingeren, gaf mede den indruk, dat de vastheid van wil en de

[p. 1035]

duidelijkheid van het doel, waarop aangestuurd moet worden, bij de regeering zoek waren geraakt.

De financiëele politiek van Minister Treub, die ook niet scheen te weten wat hij in de toekomst met de O.W.-belasting wil, is een politiek van invallende gedachten, van god-zegen-de-greep, van op avontuur varen, heeft evenmin kunnen nalaten de impressie teweeg te brengen, dat op belastinggebied een vaste leiding voor de toekomst ontbreekt.

Voeg daar dan nog bij, dat het buitenlandsch beleid van Minister Loudon, dat in den beginne algemeene instemming vond en bewondering afdwong, volgens velen niet ferm, moedig en van zich afbijtend meer is, en 't behoeft geen verwondering te wekken, dat de aanvankelijk gunstige stemming van drie jaren geleden, langzamerhand is gewijzigd en dat de Kamer thans zeer kritisch tegenover het Kabinet-Cort van der Linden staat.

Toen in de Kamer dan ook verklaard werd, dat deze regeering zich heeft overleefd, stond er niemand op, die deze uitspraak désavoueerde.

En wij gelooven gerust te mogen aannemen, dat weinigen het heengaan van dit Kabinet zouden betreuren, omdat het niet meer opgewassen is tegen de taak, die door de omstandigheden op zijn schouders zijn gelegd.

Het zal plaats moeten maken voor een ander.

Het zou evenwel van grove ondankbaarheid blijk geven, indien men niet tevens met dankbaarheid herdacht, wat dit Ministerie in zijn vierjarig bestaan toch nog tot stand heeft gebracht.

De plicht der erkentelijkheid gebiedt met waardeering te herdenken, dat het, niettegenstaande de moeilijke tijden en de oorlogseischen, die in buitengewone mate beslag op zijn werkkracht hebben gelegd, toch nog een Grondwetsherziening heeft tot stand weten te brengen, die de invoering van algemeen kiesrecht en evenredige vertegenwoordiging met zich heeft gebracht, terwijl er een financieele regeling ten opzichte van het bizonder onderwijs is getroffen, van welke haar voorstanders gelooven, dat zij een einde aan den schoolstrijd zal maken. Voeg daar nog bij, dat er ook een eerste stap is gezet in de richting der drooglegging der Zuiderzee, waardoor het grondgebied van ons land met 54.000 H.A. zal worden vergroot, en er dus een reusachtig werk is ter hand genomen, dat voor de toekomst van Nederland van veel belang kan worden, dan mag men zeggen, dat als men dit vergelijkt met hetgeen vorige regeeringen hebben tot stand gebracht, dat het Kabinet-Cort van der Linden in alle geval een waardevolle erfenis zal nalaten.