De Nieuwe Gids. Jaargang 33

[p. 815]

Kunstnotities door Cornelis Veth.
Kunst, kunsthandel en publiek.

In één onzer vele nieuwe bladen, één met een wijnrooden omslag - neen, ik bedoel niet ‘De Toekomst’, maar - het orgaan van ‘De Onafhankelijken’, ‘De Wiekslag’ geheeten, verscheen onlangs een artikel, dat zeker, als weinig andere, den kunstenaars van alle richting uit het hart gegrepen zal zijn. Het was een klacht over den kunsthandel, en wees op eenige misbruiken en wantoestanden die het tentoonstellingwezen eigen zijn.

De verhouding waarin de kunstenaar tot den kunsthandelaar is gebracht, in een tijd, waarin de kunst helaas algemeen handelswaar is geworden, is geen verheffend schouwspel. De eerste is in de meeste gevallen geheel van den ander afhankelijk, en de laatste, die daarbij dikwijls nog voor het publiek weet te poseeren als kenner en Maecenas, moet, wil hij goede zaken doen, in de eerste plaats koopman, winkelier zijn. Op zichzelf is dit den kunsthandelaar niet kwalijk te nemen, maar het blijft de vraag of de schilder of beeldhouwer op den duur door zijn bemoeiingen niet meer geschaad dan gebaat is. Zonder die vraag nu zoo maar opeens te kunnen beantwoorden, zal men toch alvast kunnen constateeren dat de kunsthandel een machtspositie heeft, die niet alleen berust op de materieele verhoudingen, maar op de lakschheid en goedgeloovigheid van het koopend publiek, dat maar al te zeer geneigd is zich te laten leiden, dat geen eigen oordeel bezit en niet zorg draagt zich althans zekere mate van kennis eigen te maken. Nu is de kunstliefhebber, die hier het koopend publiek uitmaakt, niet louter uit kinderlijke onschuld en lammerlijke leidzaamheid zoo onderworpen aan den handelaar van wien hij zijn kunst betrekt. In vele

[p. 816]

gevallen koopt men immers kunst niet uit liefde, niet uit lust om te bezitten en te genieten, doch als geldbelegging. Wie nu weet beter welk schilderij zijn geld waard is, en later meer zal kunnen opbrengen, misschien, wie weet, het tienvoudige, - dan de kunsthandelaar? Hij zal het natuurlijk niet ronduit zeggen, maar met diplomatie en handelszin kan men het wel van hem te weten komen. Zoo volgt tusschen twee oorspronkelijk aan het ontstaan van het kunstwerk onschuldige partijen een gemarchandeer, een geredeneer, een werken met krachttermen en een kramerij met wijsheden, een keuren van ‘kwaliteit’, die geheel buiten kunst en kunstwerk omgaat. De laatste is in dat stadium gewoonlijk reeds belangeloos: zijn werk is het eigendom van den kunsthandelaar. Het zal vervolgens het bezit zijn van den liefhebber-speculant, die op zijn beurt den prijs wel weer weet te vermenigvuldigen; en die, verkapt kunsthandelaar als hij is, de levende verontschuldiging is voor den handelsman, die althans door iedereen als zoodanig wordt erkend.

De machtspositie van den kunsthandelaar heeft den laatsten tijd eenigszins geleden. Er is niet meer een uitgesproken mode, er is geen vaste vraag meer uit Amerika. De tijden zijn voorbij, waarin hij achter op een schilderij van een meester uit de Haagsche school of een navolger daarvan 3 X krabbelde, om te kennen te geven dat een dergelijk onderwerp driemaal besteld was. De grootste winsten worden met oude kunst gemaakt, waarnaar altijd vraag is, omdat deze geldbelegging het veiligst is, de waardeering niet zoo meer wisselt.

Ik heb tot nog toe alleen gesproken van den kunsthandelaar als kooper en verkooper, en van de verhouding die dan ontstaat, waarbij de schilder van zijn werk afstand heeft gedaan, geen risico meer loopt en ook niet meer profiteert van een stijging der prijzen. Het artikel in ‘De Wiekslag’ behandelt echter het andere geval, waarbij de kunsthandelaar eigenlijk meer makelaar is, en tegen een zeker percentage het werk van den schilder verkoopt, zonder iets voor zijn eigen rekening te nemen. Dit is de gewone gang van zaken bij de meeste tentoonstellingen van moderne schilderijen in kunsthandels.

Nu komt de zaak hierop neer dat de kunsthandelaar bij zulk een gelegenheid handelaar blijft; dat zijn eigen voorraad in zijn zaak aanwezig blijft, en dat het zijn belang is, dien voorraad van de

[p. 817]

hand te doen. Men heeft eenigszins hetzelfde in den boekhandel, waar de boeken ten deele door den winkelier voor eigen risico gekocht zijn, ten deele in commissie genomen. Het belang van den verkooper brengt dus mee, dat hij zijn eigen zaken het eerst behartigt, waarbij hij veel meer verdient dan wanneer hij alleen zijn commissieloon opstrijkt van het andere.

Het hangt natuurlijk geheel af van 's mans karakter en loyauteit, in hoeverre hij aan deze voorkeur toe zal geven, de klacht van de schilders is echter dat hun belang door deze halfslachtige verhouding wordt geschaad, en stellig zullen ze gelijk hebben. De kunsthandelaar is niet beter of slechter dan een ander mensch, en het publiek weet niet altijd wat het wil. Dikwijls is een uitnoodiging, met zekere geheimzinnige gewichtigheid gedaan, een vertrouwelijk ‘ik heb juist iets voor u’ genoeg om den beschouwer van de tentoonstelling weg naar het magazijn te lokken; terwijl de vaak vertoonde onverschilligheid en geringschattende toegeeflijkheid bij den kunsthandelaar, den arbiter, den gastheer, tegenover het geexposeerde suggestief werkt. De tentoonstelling van den een of anderen modernen schilder is vaak voor den kunsthandel niet meer dan een etalage, een vlag om de menschen binnen te lokken, een cachet van op-de-hoogte-zijn, en voor de rest interesseert de heer des huizes zich niet zoozeer voor dezen tijdelijken pronk van zijn ontvangkamer, als voor zijn inventaris. De hebbelijkheid van veel schilders, om zelf bij hun tentoonstelling aanwezig te zijn, en een oog te houden op het gebeurende, een gewoonte die vaak voor den toeschouwer bijna pijnlijk is, wordt hierdoor meer dan verklaard.

Deze uitlegging zal voor velen, die gelooven in de onbedorvenheid van de sfeer, die de kunst weet te scheppen, in hooge mate cynisch schijnen; wie een beetje achter de coulissen heeft gekeken weet, dat ze juist is. Er is ongetwijfeld een weg uit deze moeilijkheid; er is er zelfs meer dan één.

Vooreerst is het duidelijk dat de tweevoudige werking van het kunsthandelbedrijf verkeerd is. De man die schilderijen voor een ander verkoopt, moet niet dezelfde zijn als degeen, die zelf schilderijen te verkoopen heeft. Men kan dit niet door een wet vaststellen, zooals het den makelaars in koffie of tabak verboden wordt voor eigen rekening handel te drijven (een wet die trouwens toch ontdoken zou worden), alleen de schilders zelf kunnen

[p. 818]

zich voornemen deze onderscheiding te maken en aan dit beginsel vast te houden. Helaas, hun positie is te wankel, de vraag naar hun werk te weinig spontaan, dan dat zij individueel in deze iets kunnen doen; de vereenigingen moeten hier ingrijpen. De vereenigingen moeten behalve massa-tentoonstellingen ook zulke van een enkel schilder organiseeren, of ze moeten, op coöperatieven grondslag, eigen kunsthandels oprichten. Of wel ze moeten lieden aanstellen die zich verbinden, niet voor eigen rekening te handelen; doch slechts tegen commissieloon de zaken der schilders te behartigen.

Doch de beste kans om aan dezen toestand een eind te maken ligt in een zelfstandige, waardige houding van het koopend publiek. Konden we maar gelooven, dat de menschen eindelijk eens met meer ontvankelijkheid en meer echte belangstelling ‘kunst’ kwamen zien en gingen koopen die hun aanstond en die zij wenschten te behouden, de tusschenpersoon, die nu zooveel macht bezit en soms misbruikt, zou zich moeten schikken in de onbelangrijke rol die hem van rechtswege toekomt. En al blijft dit voorshands een onbereikbaar ideaal, het is zeker goed, dat deze kwestie eens ter sprake is gebracht, dat de schilders zelf dit euvel zijn gaan inzien, en dat het publiek eenig denkbeeld krijgt van de vele wantoestanden die in het kunstleven zijn gaan heerschen.