De Nieuwe Gids. Jaargang 27

[p. 846]

Literaire kroniek door Willem Kloos.

(Verzen door J.H. Leopold, bezorgd door P.C. Boutens en gedrukt in 80 exemplaren.)

Waarom het maar niet dadelijk gezegd? Nu ik dit boek met verzen van Leopold achter elkander in zijn geheel heb herlezen, is het mij hoe langer hoe klaarder geworden, dat deze dichter een der allerbeste is uit onze heele literatuur. Ja, ik ga volstrekt niet te ver, als ik kalm-verzekerend vaststel, dat hij, op zijne wijze, eenig is. Want bij geen enkel ander poëet, ook niet van 't verleden, komt men, als men hem leest, zóó in de onmiddellijke nabijheid te staan van het intiemste binnenleven, van het zacht-zingend voor zichzelf heen mijmeren eener ongemeensubtiele menschenziel. Bij geen is alle rijmende redenaarskunst, al spelend fraai-doen met rhetorische oneigenlijkheden, die voor verbeelding willen doorgaan, zóó volstrekt buitengesloten als juist bij hèm. Men krijgt hier nooit een kunstig-aangekleeden schijn, geen kil-opgetooide vertooning, maar de waarheid zelve van het psychisch-levende, van die wondere wereld van gevoel, gedachte en ziening, gelijk zij, als in een duizendvoudig spel van matte paarlemoer-kleuren, diep in het binnenste van den dichter droomt. Alles is bij Leopold intensief en toch getemperd en zijn poëzie wekt in haar rustig-diep doorleefde, stil bloesemende wijdte de gedachte aan een weelderig-begroeiden en hier en daar rijk-kleurig oplichtenden vijver, welks rustig-ontroerende schoonheid overal-heen tot den horizon reikt. Want alles wat in de onbewustheid van dezen echtsten der dichters woelde en zich weefde, het komt naar boven op de zachte stuwkracht zijner mysterieuse scheppingsgave en breidt zich uit in stille schoonheid, zooals het gedeind had en gewiegeld, door hem-zelf slechts

[p. 847]

geweten, in het diepste zijner ziel. En zoo denkt men onwillekeurig: 't is of de schoonheid zelve hier op is gestegen, puur zooals zij geboren werd op den achtergrond van 's dichters psyche, en zonder een spoor ook maar dier dekoratieve draperieën, waarmede zooveel dwaze verzenmakers de produkten van hun nuchtere wilskracht ijdellijk omhingen, in den waan dat men deze dan houden zal voor gewrochten der natuur. Wezenlijk, Leopold's poëzie is méér poëzie, in den eenig-juisten zin dier uitdrukking, dan het meerendeel van wat in de negentiende eeuw bij ons als zoodanig gegolden heeft. De leêge bloemrijkheid van een stelletje beroemd-geworden Veertigers, hun vlot-weg spelen met geijkte figuurlijke uitdrukkingen, waardoor het toenmalige, weinig-verfijnde publiek hen voor verbeeldingsdichters kon gaan houden, heeft in onzen tijd, hoogstwaarschijnlijk als onbewuste reactie daarop, in sommige groepjes van letterkundigen een nuchtre schraalheid te voorschijn geroepen, een droge gelijkmatigheid en vlakheid van zegging, die voor den wezenlijken kenner even ongenietbaar, want evenzeer verstoken van psychische innerlijkheid is.

Doch deze beide soorten van verzenmakerij hebben in-waarheid met kunst noch poëzie iets van doen, al liet een weinig-inzichtig publiek, dat alleen naar den uiterlijken schijn keek, zich lange jaren door den rhythmischen vorm dier werken verleiden om hen aan te zien als belangrijke gewrochten van 's menschen scheppenden geest. O, als men weet wat dichtkunst is, en haar dus voelt als de precies-juiste weergave van 's menschen onbewuste Binnenste, zoodra dit, door bijzondere omstandigheden, tot zingend dansbeweeg gebracht is, en de fijnste vermogens van den geest gezamenlijk in een hoogeren toestand verkeeren, zoodat peinzen intuïtie, en weten aanschouwing wordt - o, als men daaraan denkt, hoe verzinkt dan al dat fraai-opgepoetste rederijkersmaakwerk met zijn alledaagsche gedachte en zijn ongeziene beeldspraak, waar de negentiende-eeuw bij ons vol van geweest is, spoorloos-weg uit onze gedachten, en hoog rijst voor ons op in zijn statige stemmigheid deze ééne bundel sublieme poëzie van den stillen Werker, die niets voor zich verlangt dan met zijn schoone Binnenste alleen te worden gelaten, en die er slechts met groote moeite toe-

[p. 848]

gebracht is kunnen worden om toe te stemmen in deze uitgave, waardoor zijn naam en werk bewaard zullen blijven ook voor het nageslacht.

Dit gebrek aan de onbewuste stuwkracht, die men gewoonlijk eerzucht noemt, maar die eerst met recht zoo wordt geheeten, als zij in het bewustzijn treedt en zich van opzettelijk-gekozene, minder-fraaie middelen gaat bedienen, om haar doeleinden te bereiken, deze geringe mate aan innerlijke voortvarendheid bij dezen zeldzamen kunstenaar sluit zich volkomen aan bij, stemt geheel overeen met het zeer bijzondere karakter van zijn kunst. Diep-in is zij hartstochtelijk, zooals alie wezenlijke kunst dat is, maar uiterlijk blijkt er van dien hartstocht niets of weinig, en het rhythmus loopt met de breede, stille golving van een zacht-deinende zomerzee. Doch daaronder ligt de diepte, de oneindige afgrond, en niemand weet, schoon de kenners het wel vermoeden, hoe dat thans zoo rustige oppervlak gestormd heeft en geklaterd, voordat het zonnelicht der kunst er op viel.

O, het moet daar soms gewoeld hebben en gedreigd, gesmacht en gedonderd, al uitte 't zich niet naar buiten, en kon niemand er iets van zien.

Al is het boek niet in den handel, ik hoop toch dat het niet te onkiesch zal worden gevonden, als ik, om dit te bewijzen, iets aanhalen ga.

Wij doen elkander zeer, het kon
niet anders in een droeve en on-
gewisse lach werd dit bevonden,
dit smartelijke, dat wij van stonden
besterven moesten in ons bejegenen,
veranderen en wij toegenegenen
vervreemden: want dat wij nu zoo dicht
genaderd waren, dat ook een licht
herkennen, een flauwe speling maar
der trekken, een onbedoeld gebaar,
een martelen voor den ander mocht
worden, die in zijn wankelen zocht
naar een toeknikken der fulpen oogen
en hun belofte......

[p. 849]

Dit is oogenschijnlijk-kalm, maar in waarheid diep-bewogen en heftig-ontroerend voor ieder die weet wat echte ontroering is. En zoowel in voorkomen als in wezen, roept zoo een geestelijke passie, die uiterlijk stil blijft, sommige plaatsen in 't geheugen van dusgenoemde kerkelijke geschriften, uit de allereerste eeuwen van het Christendom. Ook het latijn dier Vaders, naar het uiterlijk weent het niet en klaagt niet en zucht niet, maar ieder moderne, die geen ziel van baksteen heeft, voelt nog heden, onder het lezen ervan, een zachte trilling in zijn keel. Een auteur als Augustinus b.v. wemelt van zulke eerste-rangs menschlijke schoonheden die tegelijkertijd kunst-schoonheden zijn, en waar men niet weet wat men méér moet bewonderen, de subtiele redenatie, of de menschelijke emotie, of wel de kalm-viriele kracht, waarmeê deze laatste wordt bedwongen en in haar fijnen, geconcentreerden eenvoud tot kunst gemaakt.

O, hadden onze Nederlandsche dichters van vroeger, - diegenen onder hen bedoel ik, welke er voor wilden doorgaan, zonder het waarlijk te zijn - hadden zoovele welsprekende en braafgezinde rijmers, die geen zenuw in zich trillen voelden, en wier bloedklop zoo rustig ging als een Hollandsche stadsgracht vóór de spuiïng, maar die op vaste onderwerpen geregeld-door wisten uit te weiden in technisch-knappe rijmmaat, hadden al die vlijtige versificatoren, die nu in vrede mogen rusten, maar beter geweten wat dichtkunst is, hadden zij maar wat ziel gehad, wat meer hartstocht en temperament, zij zouden ons volk hebben kunnen opvoeden tot waarachtige meevoelers en genieters van dichtkunst, en een waarlijk diep-innig en gelukkigmakend dichter, als deze J.H. Leopold, die als in onmiddellijk kontakt met het achter-wereldsche te staan schijnt, zou zich niet genoodzaakt hebben gevoeld, om zijn verzen alleen in deze privaat-uitgave te doen verschijnen, zooals hij thans heeft moeten doen, uit de niet-ongewettigde vrees, dat anders slechts een zeer klein gedeelte zijner lezers mee zal kunnen voelen met het rag-teêre en toch zoo in-diep-krachtige, met het heenvloeiend aetherische en toch zoo ontroerend-reëele leven zijner ziel. Moge de heer Leopold de kracht vinden in zichzelf om zoo door te gaan. Dit hopen wij en gelooven wij, en wij danken hem voor dit boek.