De Nieuwe Gids. Jaargang 27

[p. 572]

Binnenlandsche staatkundige kroniek door Frans Netscher.

Er worden op 't oogenblik in Den Haag extra-parlementaire konferenties gehouden.

Er broeit weer iets aan den politieken hemel.

De donderkoppen der linksche koncentratie beginnen zich weer te vertoonen.

Wéér! En we drukken op het woordje ‘weer’, omdat dit niet de eerste maal is, zelfs niet de eerste maal in dit jaar.

Het gerommel van de naderende bui deed zich reeds in het voorjaar hooren; het flauwe politieke zonnetje werd af en toe eens door een voorbijtrekkende perswolk lichtelijk verduisterd, en een regentje van officieuse artikelen koelde de atmosfeer wat af.

De ‘Vaderlander’, het officieel orgaan der Liberale Unie, de ‘Wereld’ (het dito van den Vrijzinnig-Democratischen Bond), en de ‘Nieuwe Courant’, de spreekbuis der oud-liberalen, waren in de lentedagen aan 't debatteeren geslagen over de wenschelijkheid en de mogelijkheid om in het volgend jaar bij de stembus samen te gaan tegen de zwarte koalitie van Rechts.

En waarom ook niet?

In principe waren deze organen 't er over eens, dat dit nog zoo mal niet zou wezen en dat een linksche koncentratie tegen Juni 1913 veel vóór zou hebben, indien zij mogelijk zou blijken. En die mogelijkheid zou bepaald worden door de punten, die men op het koncentratie-program zou plaatsen. Daar zat de moeilijkheid. De Unie-Liberalen en de Vrijzinnig-democraten zouden 't gemakkelijk genoeg eens worden; daar was men niet bang voor. Maar die oud-liberalen - daar zat men mee in zijn maag! Wat zouden deze doen tegenover het algemeen kiesrecht en

[p. 573]

de sociale wetgeving? Dáár ging 't over; die punten zouden natuurlijk niet op dat program mogen ontbreken en daarover zou men 't dus in de eerste plaats onder elkander eens moeten worden.

En dat ging lang nog niet gesmeerd.

Enfin, men besloot de zaken nog maar eens wat aan te zien; men vond 't ook nog wel wat vroeg om nu reeds - in de lente - een besluit te nemen; de kwestie was nog niet rijp om al tot een definitieve afspraak te komen; men moest nog maar eens wat nadenken en er zich over beslapen. Wie weet, of de oud-liberalen in dien tusschentijd zich nog niets eens bedenken zouden en, of de vrees om in 1913 geïsoleerd te blijven staan en in den knel te komen tusschen links en rechts, deze konservatieve partij er niet toe brengen zou om, hetzij dan schoorvoetend, een paar passen naar links of schuinsch-links op te marcheeren.

Zoo besloot men zomervacantie te gaan nemen en de zaak voor eenige maanden te laten rusten.

Dat nu is gebeurd.

Maar dezer dagen zijn de onderhandelingen weer opgevat. De besturen der partijen van links zijn opnieuw over de koncentratie aan 't beraadslagen gegaan en zullen nu in ernst overleggen moeten op welken grondslag een gezamenlijk optrekken naar de volgende stembus mogelijk zal wezen.

Er worden dus op 't oogenblik in den Haag door de drie partijen van links extra-parlementaire konferenties gehouden.

En terwijl de buitenwacht belangstellend op den uitkijk staat, om te zien wat er uit dit gemeenschappelijk overleg terecht zal komen en welke punten er op het koncentratie-program een plaats zullen vinden, publiceert de ‘Vaderlander’, het orgaan der Unie-liberalen, een artikel, waarin het zegt, dat ‘er twee onmisbare punten zijn, waarop men eensgezind zal moeten wezen: primo het kiesrechtvraagstuk en secundo de ouderdomsvoorziening’. De vrijzinnige kandidaten zullen zich moeten vereenigen - zoo heet 't dan verder - allereerst met Grondwetsherziening om te komen tot algemeen kiesrecht, om kort te gaan. Daarnaast een voorziening voor mannen, zonder eenig korrektief dat daarvan de beteekenis verzwakt en de mogelijkheid van invoering van vrouwenkiesrecht, waarbij de toekenning niet afhankelijk mag zijn van welstand, geen censuskiesrecht, om kort te gaan’. Daarnaast een

[p. 574]

voorziening van den ouden dag, die, welken naam zij ook drage, aan deze eischen allereerst zal moeten voldoen: dat ze niet alleen de arbeiders omvat, maar allen, die daarvoor in de termen vallen; en dat de kosten daarvan gedragen worden door den Staat.

Algemeen kiesrecht zonder korrektieven, en ‘Staatspensioen, dus. De ‘Vaderlander’ zegt dan verder, dat de Vrijzinnig-demokraten zich met deze punten kunnen vereenigen zonder tittel of jota van hun eischen in zake kiesrecht te laten vallen, terwijl Staatspensionneering door het overgroote deel der Vrijzinnig-demokraten wordt gewenscht. Aangaande de Vrij-liberalen zegt de ‘Vaderlander’ echter: Ook voor hen is de gevraagde stap te doen, nu mannen als de Beaufort en Tydeman reeds maanden geleden verklaard hebben, zich bij het algemeen kiesrecht te kunnen nederleggen, en de partij sinds de laatste jaarvergadering het amendementsrecht voor de Eerste-Kamer, niet meer voorstaat als onmisbaar komplement van algemeen kiesrecht.

Dit artikel lijkt ons een ballon d'essai van Unie-liberalen kant opgelaten, om eens te zien, hoever zij de andere partijen met zulk een program zou kunnen meekrijgen.

Maar daar valt nog wel over te zeggen.

Dat Unie-liberalen en Vrijzinnig-demokraten hand-in-hand zouden kunnen gaan inzake algemeen kiesrecht zonder eenig korektief mag men aannemen, ofschoon er toch wel eenige humor in schuilt, dat 't nu juist de Unie-mannen zijn, die zoo'n febrile haast met de oplossing der kiesrecht-kwestie maken, daar zij 't toch zijn geweest, die in 1901 over dat vraagstuk zijn gestruikeld, de urgentie er van niet aandurfden en de oorzaak der afscheiding der vrijzinnig-demokraten waren.

Maar basta. De oude kiesrechtkoe willen we niet meer uit de sloot halen.

De heeren Drucker en Goeman Borgesius zullen 't dus over de formuleering der kiesrecht-paragraaf op het koncentratie-program wel eens worden.

Maar over de Pensioen-paragraaf ook? Gelooft de steller van het artikel in de ‘Vaderlander’ 't zelf wel?

Hij zegt, dat de overgroote meerderheid der vrijzinnig-demokraten voorstanders van Staatspensioen zijn. Maar is dat wáár?

Ja en neen!

[p. 575]

Ja, wanneer men hoofdelijk het oordeel van alle vrijzinnig-demokraten over dit vraagstuk vragen kon. Wij gelooven zeker, dat als men een referendum in de vrijzinnig-demokratische partij ging houden de meerderheid der leden zich vóór Staatspensioneering zou uitspreken; het getal der aanhangers in die partij is veel grooter dan de leiders wel weten en gelooven.

Maar neen, als men het resultaat der stemming over die kwestie in de partij nagaat; de meerderheid der aanwezige afdeelingen op één-na-de-laatste algemeene vergadering van den V.-D. Bond verklaarde er zich toen tegen. En zal het hoofdbestuur geen rekening hebben te houden met die uitspraak en zal het zich bij de onderhandelingen met de besturen der andere partijen over de pensioen-paragraaf niet door den uitslag dier stemming gebonden achten? Of zal het zich kunnen laten leiden door de nog niet uitgesproken meening van een meerderheid, welke nog niet tot haar recht is gekomen?

Wij nemen het eerste aan.

En we zullen dus moeten afwachten wat daarvan komt.

Maar nu de oud-liberalen?

Die staan er anders voor. En of deze zoo gemakkelijk in de koncentratie zullen zijn te krijgen, tenminste wanneer dit zal moeten gebeuren met een toegeven op de punten algemeen kiesrecht en staatspensioen, is aan gerechten twijfel onderhevig. Want voor deze konservatieve partij beteekent een instemming met deze punten een politieke Canossa-gang.

Wat zij ook mogen zeggen of schrijven, hoe zij zich ook mogen wenden of voordoen, in hun oud-liberaal hart moeten zij van die zaken niets hebben, ofschoon zij toch aardig aan 't bijdraaien zijn.

Maar dat er in die partij iets aan 't gebeuren is, en dat hetgeen daar gaande is de konservatieve heeren niet naar den zin is, valt gemakkelijk af te leiden uit de humeurigheid, die zij aan den dag leggen, en den geprikkelden toon van hun pers.

De bittere pil, die hen wordt voorgehouden, kunnen zij dan ook zoo maar niet ineens doorslikken. En voor den vorm sputteren zij daarom maar wat tegen.

Luister maar eens wat het blad der heeren Stork c.s., de ‘Nieuwe Courant’, het orgaan der oud-liberalen over het artikel van de ‘Vaderlander’ zegt:

[p. 576]

‘Niet - dit zeggen wij er aanstonds bij - dat wij een accoord tusschen de vrijzinnige groepen op de twee door het weekblad aangegeven punten bij voorbaat uitgesloten zouden achten. Maar het is zaak, wèl te doen uitkomen dat de gewenschte offers hier uitsluitend van een der groepen, de meest gematigde, worden gevraagd, met, voor hen, het troostwoord dat “de rest vanzelf komt.”

Het blijkt uit het artikel niet duidelijk, of met dit slotwoord gemeend is te zeggen, dat als de namens de hoofdbesturen der drie partijen op dit oogenblik onderhandelende personen het maar op de twee genoemde punten eens worden, in den boezem van de drie besturen de rest vanzelf komt. Wil men dus enkel zeggen, dat er in dat geval geen moeilijkheid te wachten is bij de beantwoording van de vraag welke voldoening met name aan de offerende vrij-liberalen zal worden geschonken bij de opstelling van het gemeenschappelijke verkiezings- of hervormingsprogram? Is dat de bedoeling, dan zwijgen wij en wachten vertrouwend af.

Maar het kon ook bedoeld zijn in dezen zin: worden de onderhandelaars en de besturen het op die twee punten maar eens, of liever: brengt een der drie maar de door de twee anderen op deze punten verlangde offers, dan “komt de rest van zelf”. Dan is de concentratie perfect, dan gaan we samen met dit program in zee, dan moge die derde zien wat de loop der gebeurtenissen en de uitslag van den strijd voor de verwezenlijking van zijn wenschen en de erkenning van zijn beginselen oplevert.

In dat geval zou voor de vrij-liberalen de beteekenis van de komende stembus-campagne juist het karakter hebben, dat “De Vaderlander” verklaart er niet aan te willen geven: een strijd die louter tot einddoel zou hebben het omverwerpen van de coalitie. Alléén daarom zouden, zonder iets meer, de twee hoofdpunten van het program der Liberale Unie door hen zonder eenig voorbehoud worden aanvaard.

Wij kunnen niet aannemen, dat zulk een leeuwencontract uit de onderlinge beraadslagingen der vrijzinnigen zou voortkomen. Dit echter willen wij, zonder de goede bedoelingen van het Unie-weekblad een oogenblik in twijfel te trekken, wel zeggen: dat wat ons bescheiden part in de zaak betreft, de rest dan niet “vanzelf” zou komen.’

Men ziet, dat het oud-liberale orgaan geheel uit zijn humeur

[p. 577]

is en dat het met een nijdigen ruk zijn slaapmuts heeft scheef gezet. En met een theatraal en Napoleontisch gebaar de hand tusschen jas en vest stekend, op de plaats waarbij een ander het hart maar bij dit blad de portemonnaie van den heer Stork zit, gromt het van onder uit zijn dreigende wenkbrauwen: ‘Pas eens op. Ik ben er ook nog’!

Ja, het blad is er en zal er wel blijven zoolang als de Storken het op den been houden en het subsidieeren.

En er is ook nog een oud-liberale partij.

Maar, zoo zouden wij willen vragen, is deze bruid de vrijage wel waard?

Doet men niet te veel moeite om deze partij in de koncentratie opgenomen te krijgen? Is het gewicht de vracht wel waard?

Een spotter heeft eens gezegd, dat 't tegenwoordig niet meer voorkomt, dat men in de politiek ‘niets’ meer is, tot geen partij meer behoort. Want als men ‘niets’ is, dan is men toch nog altijd oud-liberaal. Men durft niet meer te zeggen, dat men tot geen partij behoort, omdat men dan niet voor ‘vol’ wordt aangezien. En men noemt zich dan maar oud-liberaal.

Dat staat gekleed. Het is bon-ton, chic, om oud-liberaal te wezen. Er zitten zulke nette menschen met klinkende namen in, en op de vergadering blijft men in den kring van zijns gelijken; men behoeft zich niet met dat plebs van 'n arbeiders te encanailleeren, want die komen daar niet!

Maar deze satire ter zijde gelaten - overschat men de macht en beteekenis dezer partij niet? En zou 't niet beter zijn haar voor zich zelf te laten zorgen?

Neemt men haar in de koncentratie op, dan valt zij in tweeën: één deel zal met links meestemmen, maar dat zal een kleine winste wezen, en het andere deel, voor hetwelk algemeen kiesrecht en staatspensioen te ‘rood’ is, gaat op de christelijk-historischen over, waar het ook eigenlijk thuis hoort, wat o.m. bij de vorige verkiezingen te Haarlem gebleken is, waar de oud-liberalen bij de herstemming den vrijzinnig-demokraat in den steek lieten en den christelijk historische in de Kamer hielpen brengen.

Zal de opname van de oud-liberalen de innerlijke kracht der koncentratie niet verzwakken?