De Nieuwe Gids. Jaargang 27

[p. 568]

Literaire kroniek door Willem Kloos.

(R. van Genderen Stort, Idealen en Ironiëen. W.L. en J. Brusse, Rotterdam.)

Hebt gij wel eens geloopen op de heide, lezer, als de wind hoog door de lucht waait, en in de wolken schietend, er telkens andre stellen van gedaanten schept? Gij kijkt er aandachtig naar, maar kunt er niets in vasthouden, want wat u, een oogenblik geleden, een veldslag kon lijken, is nu op eenmaal een bergenrij geworden, of wel - de zon is plotseling een beetje doorgebroken - een zaalwand met reusachtige futuristische schilderijen, waartusschen-in, op sommige plekken, een Wiertz te hangen schijnt.

Alle vergelijkingen gaan een beetje mank, maar ziedaar ongeveer den indruk, op een paar bijzonderheden na, dien men overhoudt, als men achter elkander op één enklen middag, al de schetsen leest uit het boek van v. Genderen Stort. De gedachte aan Wiertz evenwel, aan dien boven zijn macht grijpenden Willer, bij wien men niet zoozeer verstomd staat over het een beetje kinderlijk-griezelige der voorstellingen, als over het kontrast tusschen pretentie en talent, dat u uit bijna al die doeken als met een lach van verdwazing toeblaast, zoomin als die aan de eenigszins de verzen van Mallarmé in 't geheugen terugroepende tentoonstelling, die in Den Haag te zien was, kunnen u in de gedachten komen als men de levendige en levende schetsen en novellen van dezen nieuwen auteur bekijkt. Maar toch wel maken deze, in hun snel op elkander volgen, in hun aangenaam drukke afwisseling van scherp-getroffene en pittig-gevoelde levenstafreeltjes, zooals de schrijver er een achttal in zijn bundel

[p. 569]

tezamenbracht, in hun als Gallische vlotheid en radheid den indruk van een prettig-bezighoudenden, suggestieven wolken-optocht, waarvan de werking u nog bijblijft en gelukkig maakt, ook nadat hij verdween.

Van Genderen's luchtigheid, die hem zelfs schijnt bij te blijven, als zijn onderwerpen iets tragisch' krijgen, is zijn dadelijk opvallende en aangenaamste eigenschap, te aangenamer omdat zij zeldzaam bij ons is. Hollandsche auteurs toch hebben, in overeenstemming met ons volkstemperament, in niet weinig gevallen, iets looms en gewichtigs, iets als achttiende-eeuwsch bedachtzaams, waardoor zij maar heel langzaam voortkomen in hun vertelling of hun betoog. Let wel, die langzaamheid van voortbeweeg heeft weinig te maken met de verdiensten van den auteur.

Bij de besten van vroeger, bij onze klassieken, komt zij even goed voor als bij sommige modernen. Waar deze een preciese beschrijving willen geven, trachten zij dit te bereiken b.v. door een bijeenzetting van adjectiva, die onderling niet zoo heel veel in beteekenis verschillen, voor één enkel zelfstandig naamwoord, waardoor de aandacht van den lezer onwillekeurig verflauwt, omdat er telkens de ongeduldige gedachte in hem moet opschieten: nu ja, dat weet ik al, dat heeft de schrijver al gezegd.

Zóó nu, heb ik een oogenblik gedacht, zou óók het boek van van Genderen moeten wezen, want het begin-stukje ‘Een Misdeelde’, leek mij aan het zelfde euvel te lijden, toen ik het te lezen begon. Ik werd sterk-getroffen door het sentiment dat iets Alfred Valettiaansch scheen te hebben, maar ‘het bleeke levenlooze licht,’ ‘sjovel en uitgedragen ondergoed’ en andere dergelijke, waarbij telkens het tweede adjectief maar weinig nieuws bij het eerste voegt, en in het algemeen, de heele stelmanier, die mij voorkwam met al zijn knapheid, iets al te bewust-gewilds te hebben, deden mij vreezen, dat het boek zou lijden aan het gebrek van te weinig door-en-door gevoelde, onbewust-psychische spontaanheid, dat een kunstenaar voor alles te vermijden heeft. Doch, gelukkig, hoe verder ik kwam in den bundel, hoe beter hij mij ging bevallen, en ik besloot dus maar te denken, dat dit openingsstuk ‘Een Misdeelde’, ook het oudste van den auteur, en dus, qua schrijfwerk, het minst geslaagde zou zijn.

[p. 570]

Ja, die eerste indruk van aarzeling maakte spoedig, bij het verder lezen, plaats voor een prettige instemming en gezellig meegaan met de vlot-loopende, vlug alles in u prentende, sobere en toch niet schrale, wijl waarlijk-doorleefde manier-van-schrijven van van Genderen. En ik ga dus volstrekt niet te ver in mijn loftuiting, als ik hem noem een reeds meer dan een belofte gevend auteur.

Van Genderen schrijft behoorlijk Hollandsch, maar toch maakt hij, en wel uitsluitend door zijn rad-vloeiendheid van zegging, in sommige van zijn achttal den indruk van een halve Franschman te zijn. Want wat een Franschman zegt slaat dadelijk bij u in: gij leest en onmiddellijk begrijpt gij, en dat niet, zooals vroeger wel eens beweerd werd, omdat hij zoo oppervlakkig zou zijn, maar alleen omdat hij altijd het juiste woord te zetten weet op de juiste plaats. En zoo is het ook vaak bij van Genderen, op zijn beste bladzijden is ieder woord dat in hem opkomt en door hem neergeschreven wordt als het tikken van een telegrafist op zijn toestel, zoodat de preciese beteekenis, in het verband met de erom heen staande woorden, onmiddellijk wordt opgeroepen in uw eigen geest.

Om op het voorafgaande nog even door te gaan: de Duitschers hebben den naam van veel diepzinniger dan de Franschen te wezen: en daar kan wel iets van waar zijn: maar toch is het óók zeker, dat een goed deel van die diepzinnigheid slechts schijnbaar is, en de indruk ervan alleen gewekt wordt, doordat de Duitschers niet zoo volmaakt in de kunst van schrijven zijn. Zij maken lange perioden met allerlei onderdeelen en tusschenzinnen, die elk weer de aanduiding van een nieuwe gedachte zijn, en de schrijvers moeten dus, omdat zij zelf begrijpen nog niet duidelijk genoeg te zijn geweest, later hetzelfde met andere woorden nog weer eens herhalen in een geheel van het vorige verschillend verband. En het gevolg dan is, dat de lezer, die natuurlijk niet zoo thuis is in het onderwerp als de schrijver, een beetje in de war raakt en zich vervelen gaat, daar door dien rommeligen chaos van op een onjuiste plaats staande en half-uitgedrukte gedachten, de suggestieve kracht, die van iedren schrijver heeft uit te gaan tot zijn lezers, in haar verderen tocht wordt belemmerd en als in een labyrinth ronddwalend slechts

[p. 571]

door een onvermoeibren wil van den lezer zelf kan worden opgespoord, en ingezogen door zijn naar begrijpen verlangenden geest. De Duitsche schrijvers, niet alleen de filosofen maar ook vele romanschrijvers, waaronder van de beroemdste, schijnen te meenen, dat de bekende regel van Horatius: ut iam nunc dicat iam nunc debentia dici (zeg datgene alleen wat op het oogenblik gezegd moet worden) niet meer voor de modernen te gelden behoeft.

Door Van Genderen Stort echter is hij in eere gehouden, zoodat zijn boek een der aangenaamste is, die ik in langen tijd las.