|
| |
| |
| |
Duczika
Een Berlijnsche Roman door Herman Heijermans. VIII.
De eene sigaret na de andere rookend, ging-ie veerkrachtig, niet haperend, zonder 'n omweg op 't doel, de woning van Laurie, af. Hij moest Duczi zien, 'r spreken, dadelijk, zonder uitstel. Hij zou 'r vragen de trapmachine, de blouses, voor vanmiddag in den steek te laten, met 'm naar Wannsee, Onkel Tom's Hütte of naar Treptow - waar dan ook, maar in 't groen, niet tusschen de verstikkende huizen, te trekken. Hij wou, hoe dan ook, met 'r alleen zijn, 'r alles vertellen, 'r raad vragen, 'r uiteenzetten precies en duidelijk, zooals-ie 't zich nu schel en sterk herinnerde, wat 'r gebeurd was, met welk recht ie 't gedrocht te lijf was gegaan, dat-ie 't niet bedoeld had den kerel, waaraan nièts verbeurd was, zoo toe te takelen - 'r voor 't laatst op den mond kussen - den avond, den nacht - in 't groen - en zich dan toch, tòch - je ontkwam 'r niet aan - bij de politie, die al gewaarschuwd moest zijn, die 'm misschien zocht, aangeven.
't Was zulk 'n helder, wils-zeker besluit, dat-ie den portier, die in de vestibule van 't ‘Vorderhaus’ de loopers schuierde, en die de deur niet vlug genoeg opentrok, 'n korzeligen uitbrander gaf en de trap van 't ‘Gartenhaus’ zoo kwiek besteeg, of-ie gewacht werd. Maar, drie-hoog, uitwijkend voor de Italiaansche muzikanten, die zich voor 'n matinee op 't pad begaven, stond-ie met 'n vloedgolf van aarzelen, niet-kùnnen stil. 't Zweet brak 'm uit. Hij was gek. Hij dee ontoerekenbaar. Hij bewoog in 'n
| |
| |
delirium. 't Was om 't uit te gillen, dat z'n linkerhand de bus sardines nog in de broeiende lauwte van den broekzak omklemde, dat-ie haar die wou geven... Z'n hersens leken tegen z'n oogballen te drukken, z'n vingers brandden, deeën pijn. Alleen 'n volslagen krankzinnige kon op den inval komen, de kamer met Laurie, Lotte en hààr - zoo kort na de daad - binnen te stappen... Daar was geen houding bij aan te nemen... 't Was niet te doen... Met geen knoet dreven ze 'm over den drempel - in 't bereik van de twee omkringde, bruine oogen... Vanavond, vannacht, als-ie zich eerst in steenkoud water gebaad had, drie, vier, vijfmaal - niets van de gore hette van den zolder meer aan 'm kleefde - vanavond, vannacht, als-ie dorst, als 't minder vervloekt-warm, minder om in mekaar te zakken was - als ze 'm niet met d'r verwonderingsvragen wat-ie zoo vroeg, op zoo'n ongewoon uur kwam doen, zouen bestormen - als-ie z'n lust om te grienen onder de knie had - en 'n schoon boord aan had getrokken - en de trage last van z'n lichaam kwijt was - kon-ie 't probeeren - probeerde-ie 't stellig...
Den zakdoek over wangen, hoofd, haren, nek wrijvend, treuzelde-ie de trap terug, suffig naar 't spelen van de piano - Lotte begon te studeeren - luisterend. Voor den kaal-koppigen portier nam-ie verlegen z'n hoed af, en opnieuw in de gloeihitte van de zon, liep-ie willoos, verkeerd uitwijkend, te moe om over wat dan ook na te denken, naar z'n kamer. Goddank, Poldi had dagdienst. Goddank, niemand over 'm, bij 'm. De ratten zaten nog in de kist. Hij was alleen. Alleen in de stilte. Alleen met z'n reddelooze uitgeputheid, z'n neergeknotten wil, z'n afgebeuld aanvoelen der dingen. De open-schuinende balkondeuren schoof-ie dicht, en in de rommel-keuken, waar Poldi met de halters scheen getraind te hebben, waar de ontbijt-herrie nog net zoo op de tafel slierde, als-ie 'r achtergelaten had, dronk-ie met wilde gulzigheid 't eene glas water na 't andere. Toen, met dezelfde onleschbare dorst, floepte-ie 'n fleschje bier in één zuiging leeg, lei de bus sardines in den gootsteen, beitelde de blikken doos met 'n ouwe nijptang open, liet 'r de olie uitdruipen, duwde de visschen tot moes door 't rooster, en eerst toen-ie 't metaal plat had gemept en onder in den vulnisemmer verstopt, en telkens weer z'n handen gewasschen, om den oliestank kwijt te raken,
| |
| |
kreeg-ie 'n zotte sensatie van tevredenheid, smeet-ie zich languit op z'n bed. Dat was heerlijk, met je oogen toe, heerlijk, zalig. Zonder over iets na te tobben, zoo rustig of 't nacht was, sliep-ie in diepste bewusteloosheid in, 'n half uur, drie kwartier. 'n Geluid schrikte 'm wakker, dee 'm verdwaasd opzitten, dronken 't dek betasten, glimlacherig-onwerkelijk over 't absurde van 't geval, dat-ie bij vol daglicht, aangekleed, met schoenen en al, in z'n ledikant lei, soezen. Hoe kom 'k hier - wat is dat bezopen - heb 'k me zoo idioot verslapen...?, prakkizeerde-ie tot 't geluid zich herhaalde. 'r Werd gescheld, lang, nijdig. En ineens wist-ie weer, stond-ie gespannen-starend, z'n adem inhoudend, onbewegelijk, naast den vensterlap. Wie 'r ook was, hij hield zich niet thuis. Om dezen tijd, bij half drie, werd nooit gebeld.... Z'n schoenen uitsloffend, berekend-voorzichtiger dan op den zolder van 't Lombard & Lagerhaus, schuifelde-ie op z'n kousen 't portaaltje in, om door 't kijkgat van de deur te loeren wie 't geweest was. In de holte van 't trappenhuis resoneerden voetstappen - zien dee-ie niemand. Ongerust sloop-ie naar de voorkamer terug, stak 'n pijp op en dampte. Op den stoel, waarin-ie gisteravond z'n broek had zitten naaien, slap-voorover gezakt, de armen op de kniëen, de ooren in gretigste aandacht bij ieder gerucht, overwoog-ie voor 't eerst uitgeruster, bezadigder met volledig begrip van den toestand en dien weer met z'n ongerept verstand beheerschend, hoe-ie zou handelen. De bewusteloosheid op 't bed had 'm opgeknapt. Straks was-ie door de opwinding, den woesten driftaanval, de sloopende warmte imbeciel geweest. Nu kon-ie wikken, wegen, besluiten. Hij had - dat hàd-ie... De jood Semmy Lubinsky lei achter den lessenaar van Nathan Stief. Die zou hem en anderen niet langer tyraniseeren. Die had 'n meisje van zeventien, achttien, 'n kind dat zich niet had durven verzetten, in den dood
gedreven. Je hoefde 'r niet aan te twijfelen. Geen seconde. Die had George zoo vuil beleedigd, dat je bloed nog kookte, als je 'r aan dacht. Die adder had-ie, als zoon, 'n pak rammel gegeven. En was in z'n opgewondenheid te ver gegaan. Te ver?... Dat zat nog. 'n Serpent vertrapte je onder je hakken. 'n Dollen hond schoot je neer - zonder wroeging. Niet zóóveel, maar ook niet zóóveel spijt voelde-ie na. 'r Was 'n beest minder op
| |
| |
de wereld. Een, die eerder onschadelijk gemaakt had moeten worden. En die nu, goddank, onschadelijk wàs. Geen tweede zou zich zoo hebben ingehouden. Als-ie 'r nòg voor stond, zou-ie 't kanalje, den oplichter, die 'm 'n accept voor 't dubbele af had genomen, die 'm, eind van den vorigen winter, toen-ie de eerste maal met 't betalen van de woekerrente in gebreke bleef, als 'n gunst toe had gestaan 'n schuldbekentenis van vijfhonderd Mark méér te teekenen, die 'm bij iedere gelegenheid om de woordkeus van de akte, waaraan hij part noch deel had, met den officier van justitie dreigde, die 'm de laatste anderhalf jaar vergalde, 'm tot in z'n slaap toe vervolgde en 'm geen minne insinuatie, geen scheldwoord, geen beleediging had gespaard - raker, hartstochtelijker de kracht van z'n vuisten hebben laten voelen! Ze mochten 'm op slag, vandaag, morgen, overmorgen arresteeren, 'm aan de Rechtbank in handen spelen - zich zelf aangeven, haha!: eer slikte-ie 'n dozijn sublimaat-pastilles! -: ze mochten 'm levenslang geven - geen sterveling zou 't 'm insmoezen dat-ie iets had gedaan, waarvoor-ie z'n rug had te buigen, waarvoor-ie berouw - berouw, haha! - oog om oog, tand om tand! - had te voelen...
De tabakspijp met 't geweld van z'n tanden stuk bijtend, kwaadaardigde-ie de rookbuilen van zich af. Hij ging zich opknappen en eten. Hij had honger. Stupiede, laffe, karakterlooze ‘misdadigers’, slampampers, die bang voor d'r daad waren, die zich te ‘verwijten’ hadden, liepen ‘vroeg of laat’ in den val. Hij niet, nooit. 't Werd 'n zaak tusschen hem en z'n geweten. Geen derde had 'r mee noodig. En geen derde mengde-ie 'r in. Háár ook niet. Háár 't allerlaatst. De fout was dat je 'n deelgenoot nam, die je verraadde. Nee. Hij was z'n eigen rechter en die van Wanda Stief geweest - hij krabbelde niet terug - vervloekte 't...
In de keuken kleedde-ie zich uit, spiernaakt, liet 't water over z'n boddie plassen, verschoonde zich, poetste z'n stoffige schoenen, knipte 'n ingescheurden nagel, lei 'n lapje om den met amonia behandelden duim, werkte met den schaar 't haar aan de slapen bij, en met 'n sigaret tusschen de lippen, ontsloot-ie de voordeur. 'n Papier ritselde mee. Christus, 'n telegram!... Had de telegrambesteller zoo staan luiden!...
| |
| |
Terug in de voorkamer, even popelend - begreep niet wie 'm te telegrapheeren had! - dan schouderschokkend, las-ie de dépêche van juffrouw Treibitz uit Friedrichshagen: ‘oom Ludwig ongesteld overkomst gewenscht’.
‘Wat haalt Auto 9999 voor nonsens uit!’, praatte-ie hardop: ‘als-ie ongesteld is, zal-ie wel weer beter worden!... Denk 'r niet an! Valt me niet in!... Dàt moet 'r bij komen!...’
Hij kende oom en z'n neurasthenische angstjes voor den dood. Verleden jaar was 't van 't zelfde laken 'n malloot pak geweest, was-ie ook hals-over-kop naar de Mügelsee afgereisd, om oom niet eens thuis te vinden. Van uit 't restaurant zou-ie 'n briefkaart schrijven, dat-ie aanstaanden Zondag over zou wippen - Christus, waren ze niet pas gister héérlijk-huiselijk samen geweest?
't Bierhuis, waar-ie dikwijls placht te eten, liep-ie voorbij Daar was 't nu vol van Kouleur-studenten, wier gezwam ie niet hebben kon. Liever geen belabberde ontmoetingen. De ‘Strammer Hund’ was 'n idee. In geen jaren was-ie 'r om dezen tijd van den dag geweest... Dan maar 'n eindje verder - en ongestoord. Omkijkend - en om dat reflexgebaar vloekend: 't kwam 'r wat op an, of iemand 'm zag! - stapte-ie de keldertrap af, zette zich aan 'n tafel, waaraan 'n matroos van de ‘Unterseeboot-Abteilung’ - in die warmte - 'n portie zuurkool met ‘Eisbein’ zat te laden, en bestelde. 'r Was haast geen stoel meer vrij. Chauffeurs, Droschkekoetsiers, kantoorloopers, tramconducteurs, 't gewone publiek was 'r - gelukkig geen studenten die-ie kende. Boven, door de kelderraampjes, kreunde 't rumoer van de Chausseestrasse - benee, bij 't buffet en in de achterkamer, watelde 't gewrijf der stemmen. Omdat de matroos 'm lachend aankeek, lachte-ie werom, maar toen de man 'm vroeg of-ie met z'n meid ruzie gehad had, omdat de vijf nagels van 'r hand in z'n keel stonden, ver-zat-ie gejaagd, stramde-ie de hals tegen z'n boord aan, en bleef, om duidelijk te toonen, dat-ie geen gesprek wou, 't biljet met 't 'n pijp rookend zwijn en 't onderschrift:
Eisbeine, Wurst, Schinken und Speck,
Rippen, Braten und Ohren,
Wenn ich das höre, lauf ich vor Schreck,
Ach, wär ich nie geboren!
Und doch bin ich stolz, was kann da sein,
So etwas liefert doch nur das Schwein,
| |
| |
dwaas-lang bestaren. Z'n bier dronk-ie in een teug leeg - de varkenskotelet met de groenten en aardappels liet-ie voor de helft staan. Smaakte 'm niet. De matroos met z'n malsche gezondheid, die 'n tweede portie van 'tzelfde genomen had en de heele aardappels, zonder ze te brokken, in z'n mond stouwde, hinderde 'm, prikkelde 'm, ergerde 'm door z'n eetlust en z'n gesmak. De opmerking over de krabbels in z'n hals, stoorde 'm in z'n veilige sterkte. Je stikte door de bedomptheid, den schemer, de vadzige etenslucht. Achterover leunend, de litteekens weg onder 't zwikken der kin, sloot-ie 'n oogenblik de oogen, bezoog z'n sigaret. Nee. Hij kòn niet naar Duczi. Ze zou zeker en minstens 't zelfde opletten, ook vragen wat-ie aan z'n duim had en wie 't haar bij z'n linkerslaap - 't gloeide - 't moest zichtbaar worden - weg had gesneden...
‘Im strammen Hund wird jeder Gast, welcher schläft, auf die Stirn gestempelt!’, zei de matroos schuddebollend van plezier en z'n zongebruinde hand wees naar 'n bord aan den wand, waarop dezelfde woorden stonden.
‘Ja, ja’, glimlachte Erich, glad-weg schrikkend door die stem in z'n denken - en hij betaalde. In den eetkelder hardde-ie 't niet langer en buiten, in de hel van de Chausseestrasse met 'r stofwalmen, trams en reutelende auto-bussen, overviel 'm dezelfde lichaams-beuheid, die 'm op z'n bed had laten inslapen. 'k Ga naar buiten - 'k ben ziek, zei-ie, op 'n tram springend. Bij 't zoeken van 'n 10-pfennigstuk kreeg-ie 't telegram weer in de handen, herlas 't, vond 't 'n uitkomst. Hij dee 't beslist. Hij pakte den eersten, den besten trein aan 't Station Friedrichsstrasse. En... En... 't Weerlichtte 'm door 't hoofd... Ezel!... Warkop! Beter bewijs dat-ie niet in Berlijn was geweest op 't uur en den dag, dat Semmy Lubinsky... - beter kon-ie niet leveren! Van uit de villa Daheim, aan de Mügelsee, dadelijk na aankomst, zou-ie brieven aan Poldi, Laurie, Duczika en aan nog twee, drie kennissen, om nauwkeurig, onaantastbaar-duidelijk vast te stellen, dat 'n telegram 'm naar Friedrichshagen geroepen had, schrijven. Tegen tien, elf uur, keerde-ie terug - en knap wie 'm iets bewees, waar niets te bewijzen viel. Aan 't station kocht-ie twee middagkranten, keek ze de trap oploopend in, smeet ze met 'n zenuw-glimlach weg. 't Was nog te vroeg -
| |
| |
Christus, dee-ie suf... Met den hoed over de oogen, sliep-ie voor den tweeden keer zoo loom en hoofdpijnachtig in, dat-ie de halte bijna voorbijspoorde. Slaapdronken stapte-ie de contrôle door, en denzelfden weg afwandelend, den weg dien-ie gister met Poldi gegaan was, verwaarloosde-ie niets meer van z'n voornemens. In de donkere achterkamer van 'n kleine Conditorei, bij 'n troebele kop koffie en 'n stuk Baumkuchen, maakte-ie 'n zestal Ansichtkaarten, met nagenoeg denzelfden inhoud gereed. Bij de eerste was z'n handschrift 'n weinig aarzelend, bij de latere en vooral bij die aan Duczi, herkreeg de pen 'r veerkrachtige zekerheid. ‘Hartelijke groeten uit Friedrichshagen, waar 'k door 'n telegram van juffrouw Treibitz heen ben geroepen! Oom Ludwig ongesteld. Tot vanavond! Je Erich Schüler’, schreef-ie. 't Was handig en luchtte op. Bedaard, opgewekt, zich ook maar niet even haastend, kuierde-ie werom, stak de kaarten in de bus bij 't station, en 'n kwartier later sloegen de honden voor 't groote hok naast de schuur in den tuin der villa driftig aan.
‘Christus!’, zei Erich, ongeduldig nog eens en nog eens bellend: ‘'k zal oom net als verleden jaar op de Mügelsee moeten zoeken! Treibitz is niet recht snik...’
Op 't punt heen te gaan - boven en beneden waren de stores, om de zonnelaaiïng te weren, gesloten - hoorde-ie voetstappen. De veiligheidsketting werd uit den haak gelicht, en de huishoudster, die zoo scheen te zijn opgestaan - 'r haar had ze met 'n paar spelden haastig saamgepiekt - opende de deur.
‘Christus, Auto 9999!’, verweet-ie luidruchtig: ‘ken je 't nog vlugger!... Dat 's goed om iemand 'n zonnesteek te bezorgen!’
‘Suscht!’, maande ze, en zich na uren van angst en ellende niet meer bedwingend, flapte ze 'r zonder voorbereiding, snikkerig en met zichzelf begaan uit: ‘hij is d'r niemeer, meneer Schüler!... Hij lei dood in z'n bed - met de honden, vanmorgen om zes uur...’
Tegen den kalkmuur geleund, 't voorschoot voor 't gelaat, huilde ze zoo dat-ie geen woord meer verstond.
‘Dood...?’, bazelde-ie na: ‘is oom Ludwig...?’
Ze knikte, de oogen in smart verknepen, vertelde 'm hortend, terwijl ze 'm naar de tuinkamer voorging, hoe ze geen gehoor
| |
| |
bij 'r kloppen gekregen had, hoe enkel de honden woest tekeer waren gegaan, hoe de smid de slaapkamerdeur met de buitengewone sloten en grendels niet open had kunnen steken, hoe ze met levensgevaar door den tuinman en den smid geholpen, over 'n dubbel stel ladders door 't raam binnen was geklommen - de honden zouden ieder ander vermoord hebben - hoe ze 'm gevonden had, zonder teeken van leven, met open oogen, of-ie pas wakker geworden was...
‘Is de dokter gehaald?’, vroeg Erich zenuwtrekkend voor zich uit starend. Zoo benauwend-vol woelde de koorts van den dag in 'm na, dat z'n eerste gedachten bij de pas verzonden Ansichtkaarten - met de onjuiste, niet kloppende mededeeling, waren.
‘Natuurlijk’, praatte de huishoudster snikkend: ‘niks an te doen... Was al 'n paar uur gestorven... En dat 'k 'r niks van gemerkt heb, terwijl 'k, als-ie maar effen klopte, bij de hand was... As-ie één woord had gezeid... As 'k z'n stem maar 'n oogenblik had gehoord...’
‘'t Is beroerd’, zei Erich, niet in staat 'r iets hartelijkers uit te brengen - hij had niet van z'n oom gehouden - te dikwijls had-ie met Poldi met cynische minachting over 't mannetje, dat-ie gedwongen opzocht, gesproken - maar, in dezelfde tuinkamer, bijna op 't zelfde uur, was-ie gister met 'm samen geweest, waren 'r woorden over de sigaretten, de nieuwe das, den ring, gevallen... 't Waterglas met de anjelieren, dat voor den verjaardag op de ontbijttafel had gestaan, leek op 't binnenkomen van 't mager heertje met den blonden vlassnor, de frissche gelaatskleur, den licht-paarsen neus, de zinnelijk-platte lippen, te wachten... Op 't ouwerwetsch bureau-ministre lei de post van den vroegmorgen. De pul van de afgescheurde postzegels gaapte. Aan den regelmatigen stand der dingen, door oom Ludwig geordend, door oom's handen verzet en geschikt, was niets veranderd. Je meende 'm op de grintpaden te zien bukken, om afgewaaide blaren en afval te rakelen... God, was 't beangstigend-vreemd, dwong 't je stem tot killig gefluister...
Juffrouw Treibitz, op 'n stoel bij de deur, 'r gewoonte-plek in de kamer met 't bureau, vertelde verder. Na de akeligheid met de ladders, 't als 'n dief bij 'n dooie binnenklauteren, 't Hector, den ongezeggelijksten Newfoundlander, die niet van oom's bed
| |
| |
af wou, met kracht en geweld aan den ketting leggen, had ze dikke tien minuten in 't keukentje van 'rzelf gelegen. De tuinman had 'r met azijn bijgemaakt. Toen de dokter kwam, waren 'r beenen nog zoo verlamd, dat ze de trap niet op kon. Ach, ach, was 't hard: denzelfden nacht dat-ie vier-en-zestig geworden was - en zoo monter en vroolijk voor zijn doen... Al z'n leven was de angst - hoe lijkwit had-ie 'r niet uitgezien! - bij 't schrikkelijk lang uitblijven van de boot - dachten ze niet allemaal, dat 'r bij 't noodweer 'n ongeluk was gebeurd? - 'm om 't hart, dat nooit goed in orde was geweest, geslagen... Om elf uur, toen ze 'r positieven terug had, had ze aan de familie gedacht en aan Erich geseind, omdat ze 't adres van tante Toni niet wist. En, Goddank, dat-ie zoo gauw was gekomen. Ze had niet ineens durven telegrafeeren, dat 't ergste gebeurd was...
‘'k Zat te werken’, loog-ie - hij móést 't - boven z'n hersens liet de schaduw niet los - hij kon niets anders beweren -: ‘...'k was m'n kamer nog niet uit geweest, toen de telegrambesteller kwam... Aan dàt, aan dat onverwachte, heb 'k geen moment gedacht... 't Is vreeselijk, niet te gelooven...’
‘Wil u 'm zien?’, fluister-praatte de huishoudster.
Daar zei-ie geen nee op - daar knikte-ie onderworpen ja bij.
Achter 'r aan liep-ie de trap met den netten looper en de koperen roeden op - laf en zwak, bleef-ie in de deuropening staan.
Eerst Wanda Stief op de verbrijzelde spijlen van 't rooster - toen 't kanalje achter den lessenaar - nu, in den schemer bij 't neergelaten gordijn en de zonnestores, 't geel-bleek gelaat van den man, dien-ie dikwijls gehaat had, gehaat met de vlammende onstuimigheid van 'n jonge, andere, nieuwe generatie - die 'n ‘zuiver-zakelijke relatie’ voor 'm geweest was - maar wiens hartelijk ‘waarom 'k van jou méér dan van de anderen bij mekaar hou...’ 'm nog in de ooren klonk.
Vroeger, met de zekerheid van den medischen student, die eindeloos dikwijls voor de sectietafel had staan prepareeren, zou-ie naar 't sterfbed toe zijn gegaan en allicht 'n koude hand in de zijne hebben genomen. Was 'm op dat oogenblik onmogelijk. Half in de gang, half in de deuropening, met dezelfde kleindomme benepenheid van de duizenden, waarmee-ie met Poldi pleegde te spotten - was 'r iets heiligs, plechtigs, indrukwekkends
| |
| |
aan 't ‘ontzielde’ lichaam van 'n kruidenier, wiens rijke en schoone ziel, tijdens z'n leven, je niet dàt interesseerde? - met dezelfde grutterige aarzelingen, die juffrouw Treibitz' angstig gelaat versmalden, hield-ie z'n adem bij 't kijken naar den doode in.
Buiten tjilpten de vogels, suizelde de wieging van takken en blaren, dook 't gerucht der zware, gedragen, gelijkmatige stilte van de Mügelsee. De zon drong tegen de stores, kabbelde deininkjes van licht en schaduw op de gordijnfranje, doorpurperde 'n roode baan van 't tapijt. Bij den aanlegsteiger van de ‘Sterndampfer’, in de buurt van den tuin, liet 'n boot 'r stoom uit. Toen werd 't weer de groote, zwaarmoedige, onpeilbare rust.
‘Wat 'n mooie dooie’ snikte juffrouw Treibitz ineens hard-op: ‘hoe-ie leit of-ie wakker zal worden...’
Erich sloot de deur. Benee, in de tuinkamer, stak-ie gejaagd 'n sigaret op, liep-ie op en neer, op en neer, van 't bureau naar de étagère, tot de huishoudster koffie binnen bracht. Ja, hij zou vannacht hier blijven, tante Toni 'n telegram sturen, de maatregelen treffen, die 'r genomen moesten worden. Op de vragen en antwoorden van de ouwe juffrouw, die te nerveus was, om alleen in de keuken te blijven, repliceerde-ie afgetrokken, verward, met z'n gedachten bij andere dingen. Ze had 'm de sleutels gegeven, de sleutels van 't huis, de safe bij de bank, de ingemetselde brandkluis van de slaapkamer, 't bureau-ministre. Een la van de schrijftafel opende-ie haperend, zag 't huishoudboek, sloot 'r weer. 't Leek unfair, terwijl 't lichaam nog boven aarde was. De klagend-jenkende honden, door Treibitz vergeten, gaf-ie 'n portie kaak - de kakelend langs 't hek van den ren trippelende kippen voorzag-ie van voer. En na 'n poos in de wherrie te hebben zitten tobben, zonder fut, met nieuwe besluipingen van ziekelijken slaap - de warmte alleen dee 't niet - wandelde-ie den straatweg langs, om aan tante Toni te telegrafeeren. Ook Poldi en Laurie zond-ie 'n telegram: ‘in aansluiting aan mijn kaart van heden morgen vroegtijdig: oom overleden’. Zoo. Nu klopte alles. En wanneer 't niet klopte, raakte 't z'n kouwe kleeren niet. Hij voelde zich afschuwelijk afgemat en onverschillig. 't Weten, dat-ie door oom's dood vermoedelijk onafhankelijk was geworden, zelfs 't pogen Duczi's in 'n nevel van vermoeidheid
| |
| |
verwaasd gezichtje, terug te vinden, frischte 'm niet op. Hij was bek-af. Elke stap woog. Hij dacht aan den kerel, dien-ie voor goed tegen den grond had geslagen, aan 't lichaam met den handdoek over 't hoofd, in dat stoffig kantoor drie-hoog, bij de ‘Stadtbahn’, ergens in 't reuze-Berlijn, waarvan je hier geen geluid vernam - 't ontroerde, doorschokte, deerde 'm niet. Of ze 'm straks, of morgen, of heelemaal niet kwamen halen - 't had geen intresse voor 'm - als ze 'm maar lieten slapen.
‘Wat scheelt u? Wat is 'r?’, vroeg juffrouw Treibitz, ongerust om z'n bleek-mager gezicht, toen ze de deur opende: ‘en, en, wat heeft u aan uw hals...?’
‘'k Voel me niet lekker... 'k Moet even gaan liggen....’, sprak-ie dof-ontwijkend.
Op de sofa in de tuinkamer, 't hoofd op den antimakassar, waarop oom Ludwig jaren z'n middagdutje had gedaan, sliep-ie voor de derde maal dien dag kreunend in. Juffrouw Treibitz, die de deur aan liet staan, ongemakkelijk als ze de stilte van 't huis aanvaardde, begreep 'm niet, herkende 'm niet, schreef z'n houding aan chagrijn en kwaad geweten toe. Góéd, hartelijk voor z'n oom was-ie nooit geweest, zoolang zij over den vloer van de villa Daheim kwam.
Om acht uur wekte ze 'm voor 't avondeten. Hongerig, omdat ze nog letterlijk geen hap had genoten, sinds 'r schrik bij 't enkel blaffen van de honden, toen ze meneer had willen wakker maken, at ze gretig en met smaak van 't menu, dat de heer Ludwig Schüler nooit zou hebben goedgekeurd, als-ie met z'n spaarzamen blik had kunnen controleeren. Of door 'r gepraat in den kruidenierswinkel over 't noodlottige nieuws in de war geraakt, of alweer dadelijk op den losbandigen weg van vrouw, die 'r beste culinaire hoedanigheden onwaardig-lang had moeten onderdrukken, had ze 'n dingen ingeslagen, waarvoor 't huishoudboek nauwelijks vakken bevatte, en bij 't half pondje kalfsborst 'n keurige sla van komkommers, tomaten, stukjes augurk en schijfjes harde eieren bereid, als 'r nog nooit op de bijna vegetarische tafel van Daheim had gestaan. Ook Erich at als 'n wolf. Van af dat-ie in den ‘Zum strammen Hund’ z'n middageten in den steek had gelaten, was-ie op bier en koffie blijven teeren.
| |
| |
‘Ik was zoo beroerd’, zei-ie, 't laatste restant vleesch deelend: ‘dat 'k vandaag driemaal als 'n zoutzak heb liggen slapen...’
‘Da's de warmte,’ zei juffrouw Treibitz: ‘de warmte en de schrik... Ik had ook wel in m'n bed kunnen kruipen - en 'k kikte als 'k eten zag...’
Ze ruimde ordelijk af voor de kaas en 't fruit, smeerde zich zelf 'n boterham - ook voor 't eerst sinds jaren - oom dee die principieele dingen persoonlijk - ze nam 'n waarlijk ongemanierd brok kaas - nog onwelvoegelijker dan Erich 't gister gedaan had - pelde drie pruimen, schilde twee peren, en verzadigd achterover leunend, sprak ze opnieuw met tranen in 'r stem over de uitnemende kwaliteiten van den gestorvene.
Buiten ravotten de zwaluwen, met mekaar in de zwoel-blauwe lucht, de zonderlinge lucht, zonder huizen en buren, stoeiend. De Mügelsee, drukker bevaren, vol zomeravond-klanken, echos en ver-dragende geluiden, klotste bij iedere stoomboot tegen de oevers op. Dan schuurde de wherrie aan 'r ketting, spatte 't schuim tegen den steiger, ritselden de halmen en biezen, zag je van af je plaats in de tuinkamer de deiningsgolven beven, zwieren en uitloopen. Zoo kalm-statig, zonder 'n enkele wolk aan den hemel, zette de nacht zelden in.
Sigaretten dampend, om zich de muggen en insecten, van 't lijf te houden, zat Erich in 't prieel, waar gister 't ongeluk met den stoel was gebeurd. 't Werd iets donkerder. 't Effen blauw van den hemelkoepel begon naar de verre overzij geel-paarse schollen te dragen. De witte leuning van 'n landingsbrug, straks haast onzichtbaar, leek dichterbij te raken. 'n Stoomboot droeg al 'n groen-flakkerend, tegen den dagschijn in-stotterend licht. Bij Mügelwerder met z'n huiskontoeren en boom-geraamten, vlerkte 'n purperen windstreep en 't nu glad liggend water, staal-blauw en grijs van diffusie in de dadelijk-tastbare omgeving van den tuin, glansde in z'n verbreeding met 't matte gekwijn van 'n troebel, stalen beslag.
‘Ik heb’, dacht Erich, achter de gesloten oogen de visie van dat weldadige behoudend - de purper-vlarden, de violette vervloeiing, 't aluminium-waterpantser, 't groen-wakkelend lichtje, zag-ie nog net zoo -: ‘ik heb niets gedaan, wat me ook maar even hindert. Anders zou 'k 't hier voelen, en niet zoo rustig
| |
| |
voor me uit ademen... 'k Heb 'r mee afgerekend... 't Bestaat niet meer... En als 't bestaat, bestaat 't niet meer voor mij...’
De oogen weer openend, liep-ie op de vlet toe, keek met de handen op den rug naar 't aankruipen van den nacht, 't grauwer kleuren van den plas, 't aan-geluwen van 'n venster bij de buren, 't glijden van 'n klaar-wit zeiltje, 't scheren van 'n giek. 'r Was volkomen evenwicht tusschen z'n eerlijkst binnenst-ik en de bezonkenheid van de natuur. De avondster brak door, starblinkend, zachtjes-huiverend, als altijd - de schaduwen droomden toe, als altijd - de planten en struiken en boomen neuriëden, als altijd - z'n leven was z'n leven gebleven, als altijd... Als 'r zoo-iets als 'n God bestond - zoo-iets ondenkbaars als 'n hier-namaals - zoo-iets dwaas als 'n Gericht - waren 'r daar ginder, achter 't web van sterren en hemel, achter de vaal-blauwe, violette en rossige drijvingen, drie mensche-zielen bijgekomen - de ziel van 'n meisje - de ziel van 'n beest - de ziel van den broer van z'n vader. Met 'n glimlach kon-ie 'r over peinzen. Z'n oogen hoefde-ie niet neer te slaan. Voor niemand. Zeker niet voor God - als-ie 'r was...
Meester van zichzelf en met de sensatie, dat als-ie nog 'n paar dagen bleef, de nachtmerrie zonder 'n spoor na te laten, zou verdwijnen, ging-ie naar de tuinkamer, waar juffrouw Treibitz 't licht op had gestoken, terug. De avondkrant lag onder de lamp. Over de huishoudster zittend, las-ie, zocht-ie zonder opwinding. Niets. Vreemd, dat wat om een uur 's middags gebeurde...
Om tien uur, druk-fluisterend van angst, dat ze naast de sterfkamer moest slapen, en 'r kamerdeur hoorbaar afsluitend, liet Treibitz 'm alleen. Zóó walgelijk-vroeg kon hij niet. Hij zou sluiten en de honden uitlaten...
Bij 'n versch-gestopte pijp bleef-ie dommelen, de tuindeuren wijd-open. De ongewone stilte maakte 'm triestig, op 't sentimenteele af. Nog nooit had-ie hier zoo behagelijk-tevreden gezeten, nog nooit zoo'n verzoenenden kijk op den gestorvene gehad. Tegen 't behang, met 'n licht-rozet 'r boven, hing 't vergeelde, nog duidelijk herkenbare portret van hem en haar - oom en tante - in den engagementstijd. Zij, 'n slank meisje, met 'n vriendelijk gezichtje - hij, 'n schrale, jonge man in soldatenpak. Kleine suikerbakker toen, was 't z'n trots geweest, zich in uniform te
| |
| |
laten photographeeren. Wat moest-ie van 'r gehouen hebben, zielsveel en buitengewoon, om na 'r vroegen dood zoo eenzelvig, zich alles ontzeggend, nooit klagend en nooit over 't verleden pratend, te blijven leven. Wat 'n wilskracht, soberheid en zelfbeheersching... Wat 'n in den grond fatsoenlijk type... Wat 'n mannelijke oerkracht en 'n vrouwelijk-verliefd zijn op kamervoorwerpjes en snuisterijen... Dat Japansche koopmannetje had zoolang-ie zich herinnerde tusschen de groepeering van 'n porcelein hondje, 'n miniatuur-bronsje, 'n gesmeed zilveren stoeltje, 'n antieke snuifdoos en 'n vergulde bonbonnière, die tante in haar tijd gedragen had, en dat alles in denzelfden, nooit wisselenden stand, op de étagère bij de deur gestaan. Ieder dingske, elk pulletje was voor den doode 'n souvenir, 'n zaak van genegenheid geweest. Den inktkoker met den dogge-kop, had-ie van de suikerfabriek meegebracht. Die werd rechts door 'n ivoren vouwbeen, 'n glazen presse-papier, 'n rekje voor penhouders en potlooden, links, door 'n Japansch pennendoosje, den pot voor de postzegels, 'n aschbak, 'n lucifersstandaard en nog 'n presse-papier met 't opschrift ‘Erinnerung an Marienbad’, geflankeerd. Achter den inktkoker stond nog 'n portret van tante met 'n palmtakje, waarvan de naalden voor 't grootste deel waren uitgevallen. Nooit had 't vouwbeen aan de linker-, nooit de presse-papier met 't Marienbader opschrift aan de rechterzij gelegen. Nooit had 't portret met 't palmtakje anders of schuiner gestaan dan nu. Vreemd, vreemd, hoe dat alles, de zorgvuldigheid, 't hechten aan prullen, 't tikken van de klok, 't verleden van de portretten, intiemer tot je sprak, dan oom 't zelf ooit had gedaan.
De pijp in z'n hand was uitgegaan. Droomerig staarde-ie in 't licht van de lamp - en sprong met 'n heeschen schreeuw van den stoel op.
‘Christus, Christus!’, sprak-ie schor en met z'n vuist sloeg-ie van zich af. 'n Wit kapelletje, dat zich de vleugels verzengd had, was in 'r machteloosheid op z'n haar neergestreken, stuiptrekte bij z'n voeten. De honden, door z'n schreeuw en 't achteruit-bolderen van den stoel opgeschrikt, sloegen aan.
Bleek tot in de lippen en met 'n verkleumen van z'n achterhoofd, riep-ie ze vloekend toe stil te zijn. Wat duivel, wat weerlicht, bezielde 'm! Onzeker liep-ie den donkeren tuin in,
| |
| |
met den plots opwellenden inval, om zich te overtuigen of 'r niemand was, maar eerst toen-ie de deuren gesloten had, bedaarde 't geril van z'n tot stekels spichtigend haar.
Voor den tweeden keer opende-ie de middenla van 't bureau-ministre. De brief, waarvan-ie gister de enveloppe gezien had, moest 'r nog zijn. 'r Lag niets dan 't huishoudboek en wat net geordende doosjes. In de rechterla, door koordjes en elastieken op wiskunstig-gelijke distantie gevoegd, reiden bundels betaalde rekeningen, quitanties en prijscouranten. Op twee paketten was 'n lakstempel. Daar brandde-ie z'n vingers niet aan... De la dicht duwend, gaf-ie 't zoeken op. En leunde in scherp nadenken achterover. Juist!... Prachtig!... Genialer inval had hij niet kunnen hebben... Dat dee de deur zoo voor alle eeuwigheid toe, dat snee zoo formeel elk onderzoek af, was aan den anderen kant zoo prikkelend-brutaal, dat-ie 'r geen seconde mee talmde. 't Verscheuren van de accepten was 'n blunder, 'n stommiteit geweest - 'n zotternij, door z'n geëxalteerdheid, z'n verward hoofd, ingegeven... Dat zou ze natuurlijk in den kring van al de schuldenaren van den jood doen snuffelen, ze de kantoorboeken en stapels akten laten verifieeren... Daar hielp-ie 'n handje bij...
Uit de middenla nam-ie 'n gaaf velletje postpapier - oom had de gewoonte op de blanco-achterzijden van ontvangen correspondentie, die-ie weer netjes in tweeën vouwde, zakelijke mededeelingen te doen - en schreef 'r vlot op los:
De Heeren Semmy Lubinsky & Comp.
Lombard und Lagerhaus.
Berlin. N.
Mijne Heeren!
‘Tot mijn leedwezen moet ik u meedeelen, dat mijn oom, de heer Ludwig Schüler, hedenmorgen vroegtijdig overleden is. Conform de tusschen ons gepasseerde akte, geef ik u van dit overlijden nog heden kennis. Het spreekt vanzelf, dat zoowel de testamentaire bepalingen als de naam van den exécuteur-testamentair mij nog onbekend zijn. Het bedrag van het u verschuldigde zal vermoedelijk binnen enkele weken, tegen
| |
| |
overhandiging van het accept, terugbetaald kunnen worden Met verzoek mij ontvangst van dezen brief hierheen te berichten’,
Hoogachtend
Erich Schüler.
Friedrichshagen, 23 Augustus.
Villa ‘Daheim’.
Rustig sloot-ie den brief in 'n enveloppe, plakte 'r 'n postzegel uit een van de doosjes op, en liep den tuin in, om gelijktijdig de onrustige honden uit te laten. Maar Hector, de kwaadaardigwaakzame, bliefde 'm in 't donker niet te kennen, gromde dreigend, stak door z'n onwil de twee andere aan, maakte 't loshaken van de kettingen onmogelijk. En dan: als ze eenmaal vrij waren, kreeg je 't grootste gescharrel, om ze weer vast te leggen. Treibitz moest 'r morgen zelf maar voor zorgen...
Alleen den straatweg bestappend, wandelde-ie zoolang tot-ie 'n brievenbus gevonden had, kuierde op z'n gemak terug. In de tuinkamer rookte-ie nog 'n paar pijpen, las de heele avondkrant, en lei voor twaalf uur in 't muffe bed van de logeerkamer, waarop de teringachtige Jetchen gister had liggen rusten. Merkwaardig hoe de buitenlucht op je inwerkte! Hier kreeg je vanzelf gezond slaap, terwijl je in 't smerig Berlijn, met z'n onnatuurlijk bestaan, eerst om dezen tijd goed wakker werd. Hij bleef minstens liggen tot tien, elf. Eerder zou tante Toni met de meisjes 'r niet zijn. Om door niets, niets gestoord te worden, dacht-ie aan Duczi, die nou natuurlijk nog op zat, aan 't madonna-kopje achter de naaimachine met 't snorrend vliegwiel, de grappig-stampende naald, 't bevend klosje garen - hoe dikwijls, ontelbaar-dikwijls, genoeglijk-dikwijls, had-ie 'r niet naast gezeten... - en sliep in, weldadig en diep bij de zoelte van 't open venster. 't Leek of-ie volle, rijpe uren geslapen had, of-ie zoo weer op kon staan, toen-ie wakker werd. Maar 't was buiten nog donker, en toen-ie, geprikkeld door 't jenken der honden 'n lucifer afstreek, om op z'n horloge te kijken, zag-ie dat 't pas half twee was. Vervloekt, vervloekt, dat de lastige krengen je in 't begin van den nacht porden! 't Raam sluitend, wat de dieren, gewend bij oom, aan 't voeteneind van 't bed te liggen, minuten dee blaffen, probeerde-ie opnieuw in te maffen. Ongeduldig woelde-ie van links naar rechts,
| |
| |
telde-ie z'n ademslingeringen: de bedomptheid van de kamer, de ouwbakkenheid van 't bed, 't om 't kwartier slaan van de gangklok, 't satansch gemier van de Newfoundlanders, die òf aan andere honden 't teeken gaven te keffen, òf de kettingen rinkelend berukten, òf huilden, òf de planken voor 't hok met de nagels bewroetten, maakten 't vergeten van de dingen, die z'n hersens doorspookten, de werkelijke en zich tot koortsige visioenen verklittende, onmogelijk. Tweemaal stond-ie op, om 't venster weer open te smijten, om 't hoofd in 't kommetje lauw water te spoelen - den derden keer bleef-ie op. Hij had genoeg geslapen, viermaal sedert den vorigen ochtend. Christus, hóéfde je met geweld tien uur in 'n nest, dat een-, tweemaal per jaar gelucht werd - Treibitz sloofde zich uit! - te blijven liggen?... Had-ie in Berlijn niet nachten aan een stuk doorgewerkt en had-ie den volgenden dag niet zoo opgewekt als 'n hoentje college geloopen?... Half vier. Even 'r voor. De dag traagde over 't water, dat dampte en mistte en in 'n teedere mysterie besloten lei. 't Zou, dat voelde je, gloeiend heet worden, misschien nog ondragelijker dan gister. Zoo, nu kleedde-ie zich aan - wat 'n lollig matineus gedoe - herinnerde 'm aan 't uitstapje in z'n eentje naar Wannsee, na de glorieuze fuif met Laurie en de meisjes! - nou liet-ie de beroerlingen op den straatweg uit, en als Hector z'n tanden liet zien, kreeg-ie 'n pak met de hondenzweep. Op z'n teenen liep-ie voorbij de sterfkamer. Juffrouw Treibitz, die geen oog toe had gedaan, hoorde 'm, vroeg angstig wie 'r ging.
‘Ik hou 't in de logeerkamer niet uit! Daar is 't om te stikken’, fluisterde Erich tegen 'r deur op: ‘'k ga 'n eindje roeien...’
‘Zal ik niet eerst koffie zetten?’, drong ze aan, bereid 'r bed uit te wippen - 't was bij die hette, de onrust van de honden, die anders niet kikten, 't gezoem van de muskieten, die je dwongen onder je laken te zweeten, niet te harden.
Nee, hij dronk zoo vroeg geen koffie. Als-ie terugkeerde tegen 'n uur of zeven, graag...
Zelfs Hector, de nerveuze, kwispelstaartte, toen de jonge student met de karwats in de hand, op 't hok toetrad. Dol en razend, holde 't dier de beschermde perken rond, vroolijk blaffend stoof-ie met de andere Newfoundlanders de gang door en den
| |
| |
weg op. 'n Kwartier bleef-ie met ze buiten, toen maakte-ie de boot los, stak van wal. De spanen klokten smijdig in 't water - de tuin en 't huis dreven af - de builend-warrelende damp omschutte de wherrie, volgroeide de volkomene eenzaamheid. Hij was alleen, voor niemand zichtbaar, alleen met 't aanzilvrend tjilpen der vogels. Bang te verdwalen, de riemen door z'n pijnlijken duim moeilijk hanteerend, belust op 'n stilte zonder stoornis, na 't hatelijk gedoe van den korten nacht, wierp-ie 't anker uit. De boot dreef even met den stroom mee, lei onbewegelijk.
't Hoofd op de handen, tegen de leuning van den stuurstoel gestut, keek Erich naar 't gewiegel der spanen, naar 't gronderig karnen van 't water-segment, naar den warmen, den adem beklemmenden nevel.
‘Ik heb’, zei-ie hardop - in 'n drang de eigen stem te hooren -: ‘ik heb iets, dat me hindert, dat zich telkens aan me op-dwingt - anders zou 'k me zooals altijd voelen...’
Hij bazelde. Hij beweerde nonsens. Hij wist, dat-ie niet dàt had willen zeggen, dat z'n gedachten naast de zotte woorden, die z'n tong had meenen te moeten uiten, stonden, dat-ie met zichzelf komedie speelde, dat-ie midden in 'n zin bleef steken, om 't getob in 'm - te beliegen... Dat dee 'm de nagels in 't vel van z'n voorhoofd persen... Uit 'n drukkende droom werd je wakker - uit dit niet... Als je jezelf afvroeg: is 't gebeurd - is 't waarachtig gebeurd - kon je enkel kreunend knikken... Bestond 'r 'n geweten?... Was 'r 'n doorsnee-geweten?... Christus, de onzin!... 'n Man, die z'n vrouw met 'n mes had gestoken, gaf zich na 'n paar dagen bij de politie aan... 'n Fabrikant, die z'n werklui liet krepeeren, dee 't niet... 'n Moordenaar biechtte bij 'n pastoor, om 't uit te spreken - 'n generaal, die honderden den dood injoeg, kende geen bezwaren - en als-ie ze kende, was-ie gek... Geweten was 'n ding, 'n fictie, dat elk mensch naar eigen behoeften vormde, kneedde, herkneedde... Had Laurie, die 'r dochters exploiteerde, geweten?... Had de jood 'r zoo iets op na gehouen?... Had de vent, voor wien Duczi 'r gezondheid vernielde, 'n geweten?.. Was 't begrip geweten, waar iedereen 'r mee sjaggerde, solde, knoeide, geen gedrochtelijk, je opgedrongen ding?... Heel z'n geaarzel, z'n onvast argumenteeren over en weer, 't toetsen van de daad
| |
| |
aan 'n denkbeeldigen, bedriegelijken norm, leek op de verschijnselen van 't traditioneel geweten van preeken en romans - was in werkelijkheid surrogaat. Meer niet...
Na 'n poos, wrevelig en onwillig, kleedde-ie zich uit. 'n Frisch bad, in de buurt van de boot - zien kon niemand 'm door den nevel - zou de ‘moeilijke plek in z'n hersens’ sjeezen. Graag was-ie met 'n plons weggedoken - de ondiepte van 't water belette 't. 't Reikte 'm tot de heupen, maar verderop ging 't heerlijk, raakte-ie den bodem niet meer, zwom-ie met sterke, krachtige, rustige slagen. Nu was ook de wherrie door den damp opgeslokt, glee-ie met niets-van-menschen, niets als z'n eigen beetje ziel, waarover-ie zèlf heer en meester was, door de zalige koelte. Lucht, nevel, water - hijzelf. En in Berlijn, driehoog, bij de pianos, buffetten en kasten - 'n in 'n stoffigen hoek getrapten woekeraar. Was 't waanzinnig... gloeiend-gloeiend-waanzinnig... Zich op z'n rug wrikkend, dreef-ie met gesloten oogen... Als-ie zonk, hier in den mist 'n zelfde soort hartverlamming als oom Ludwig kreeg - was 't uit - schaterde-ie 't geworstel, 't infernaal gekwel, met de laatste luchtbellen uit z'n strot in de dampen van de Mügelsee... Poldi had gisternacht ook den afstand van 't balkon naar de straat, staan taxeeren, haha, hahaha!... Koddige bende, hahaha!... Hij lachte hardop, verslikte zich omdat-ie water binnenkreeg, hoestte benauwd, en gestadig voortzwemmend, overviel 'm voor 't eerst de angst. De angst, dat-ie niet meer te beslissen, te kiezen had. Of-ie naar den oever toe zwom, of dat-ie 'r zich van verwijderde: 't was 'n je opwindend raadsel. Soms spurtte-ie met 'n zet naar 'n plek met 'n schaduw, waar-ie de wherrie meende te zien dobberen, soms, de armen over 't hoofd sluitend, liet-ie zich omlaag glippen, om de diepte te meten, soms onpasselijk van moeheid, dreef-ie op den rug, bewoog slap de handen, om niet door de zuiging van 't water meegevoerd te worden. In godsnaam, dacht-ie: dat 's ook 'n oplossing. Poldi zal zich met de huur geen raad weten - en Duczi zal 'n paar dagen, als de anderen 't niet opletten, over me huilen... En exit...
Exit...
Voor den tweeden keer in dien jakker van uren, de kolking van gebeurtenissen, indrukken, afmattingen, schudde-ie 't zich niet verzettend beeld van 't blouse-naaistertje wrokkig van zich af.
| |
| |
'r Bolde 'n kramp om z'n hoofd, de toppen van z'n vingers werden wit. Stoer en onvermoeibaar zwemmer als-ie was, begon-ie 't op te geven. Toen, schijnbaar-dichtbij, bitser van aanslag door de draagkracht van 't watervlak, klonk 't geblaf van een, twee, drie honden. Daar was de oever. Dien kant moest-ie uit. Als-ie 't geluid niet gehoord had, zou-ie 't werktuigelijk uitspreiden van armen en beenen hebben opgegeven - nu hijgend, met de dorre lippen op 't water, blazend en kreunend, hield-ie vol, en toen-ie eindelijk grond onder de voeten greep, moest-ie 'n poos blijven waggelen, om op verhaal te komen.
In de wherrie, nog altijd door den nevel omsluierd, bleef-ie languit liggen, den colbert om zich heen. Luisterend naar 't geklots van 't water, naar 't fluiten der vogels, 't eentonig gewrijf van de spanen, voelde-ie de aandringende, behaaglijke warmte der de dampen inzuigende zon. 't Was 'n harde dobber geweest, om z'n haggie te bergen - nu rustte-ie als 'n koning uit.. Den heelen dag luierde-ie aan een stuk door... 't Prieel kwam-ie niet uit... En als tante Toni, die natuurlijk krokodillentranen zou huilen, 'm verveelde, te larmoyant dee, smeerde-ie 'm in de boot...
Over zeven - of-ie 't nauwkeuriger had kunnen afmikken! - landde-ie bij 't steigertje. Van 't boerenbrood met de versche eitjes, at-ie met geeuwhonger, juffrouw Treibitz, die zich evenmin onbetuigd liet, die de jaren puriteinsche onthouding aan vingerdik-besmeerde boterhammen wreekte, driedubbel de loef afstekend. 't Smaakte alles kostelijk, 't brood, de boter, de kaas. In 'n stemming van opgewektheid, die 'm haast liet neuriën, harkte-ie de grintpaden bij, rookte-ie bladluisjes in onmacht, knipte-ie uitgebloeide geraniums af, voerde-ie de kippen en haalde 't leghok leeg. Hij wist nog niet of-ie verder zou studeeren - hing van oom's uitersten wil af, maar àls-ie 't dee, verpestte-ie z'n longen niet langer met de stof van 't Berlijnsche asfalt, sleepte-ie Duczi naar de Mügelsee, Duczi, Duczi... om bij te loopen zingen... Duczi, als beeld van 'n wijfje, in je huis, aan je tafel, in je bed... Dat laatste zou-ie voor 'n week niet gedacht hebben, zou-ie als 'n ontheiliging van z'n genegenheid hebben beschouwd - nou wáren ze man en vrouw... Ze droeg zijn ring, haha!...
| |
| |
Met de kleine halters van oom Ludwig oefende-ie zich 'n poosje in hemdsmouwen in 't omheinde vak, waarin de overledene dagelijks z'n zonne- of luchtbad genomen had, en om den tijd te dooden schiep-ie 't water uit de boot met de handige houten puts. De hemel was hel-blauw, enkel-blauw - de zon klaterde goud in 't water - de kinderen der buren speelden dat 't gelach niet van de lucht was... kostelijk, kostelijk, 't leven!
Bij half negen ging juffrouw Treibitz inkoopen voor de te wachten familie doen. Ze vroeg Erich wat 'r moest wezen.
‘Königsberger Klops!’, lachte-ie spottend: ‘voor ieder twee dikke ballen, Auto 9999!’
‘Ik wou dat ik uw jaren en uw gezondheid had’, zei ze goedig: ‘hoe kan men onder deze omstandigheden...’
‘Doe me 't genoegen, Treibitz’, zei-ie afwerend: ‘klagen en gelogen tranen, krijg je straks meer dan je lief zal zijn te hooren en te zien... Dat ligt niet in mijn natuur...’
Tot aan de deur liep-ie met 'r mee, bukte zich - de post, de krant.
En in 'n hartstocht van aandacht las-ie, trillend, regels overslaand, her-lezend - krijtwit.
't Stond 'r. Op 't binnenblad. Met vette letters boven aan. En gelogen... RAUBMORD IM STUDENTENVIERTEL... Die Polizei auf der Spur des Mörders...
Duizelig, niet in staat de anderhalve kolom te volgen, zette-ie zich in oom Ludwig's stoel.... Raubmord... Raubmord... Christus, de ploerten... Z'n hart hamerde zoo, dat-ie in zonderlinge schudding heen-en-weer bewoog en 't papier niet stil kon houden. Raubmord... Raubmord... Hoe kwamen ze op 't verzinsel!... Maar je verdomde, slappe zenuwen bedwingen!... Sekuur, zonder 'n syllabe te verwaarloozen, of 't je niet persoonlijk anging, lezen - vóór Treibitz met de boodschappen terug was!... De letters schemerden, ratelden voor z'n oogen, zwalkten weg, joelden weer aan... Semmy Lubinsky... Semmy Lubinsky... 'n ‘Geldbriefträger’, die 's middags vier uur 'n aangeteekenden brief met geldswaarde had af te geven... Met 'n scherp voorwerp tegen het achterhoofd geslagen en gewurgd... De vernietigde papieren in den kachel... De dader in zijn bedrijf vermoedelijk gestoord... De leeggeroofde portefeuille met
| |
| |
banknoten op den lessenaar van den boekhouder... Een vriend van den overvallene had kort voor zijn dood nog met hem getelefoneerd... De boekhouder, zekere Nathan Stief, spoorloos verdwenen... Volgens het kasboek, dat de vermoorde juist bezig was in te vullen, toen hij vermoedelijk door een slag op het achterhoofd getroffen werd, ontbrak er ruim twaalf honderd Mark... De vermoorde hield in de krampachtig-gesloten vingers vlokken blond haar en - drie, viermaal herlas Erich de gierende woorden - en 'n afgebroken manchetknoop, 'n beenen knoop, waarop naar alle waarschijnlijkheid 'n vrouw of 'n meisje met nagebootste, gebroken drukletters:
Ich bleib dir
4 + 4
geschreven en geteekend had. 'r Onder stond 'n initiaal B met 'n dikke uitgeloopen punt... Christus, Christus, zijn knoop, de knoop door Betty dien nacht in Laurie's keuken, toen ze ook 'r gedicht op z'n manchet schreef, gekrabbeld... 't Beenen bovenblad, dat-ie al Zondag bij de roeipartij meende verloren te hebben... Christus!...
Vaag las-ie nog dat 'r plakaten op de Littfas-zuilen, met de nauwkeurige beschrijving van den knoop waren aangebracht en dat 'r 1000 Mark belooning... - toen bij juffrouw Treibitz' voetstappen in de gang, knauwde-ie de krant tot 'n onzinnige prop, frommelde 'r in z'n zak, omknelde 'r in den dierlijken greep van z'n drifthand, en bij 't beminnelijk praten van de huishoudster, die zich haastte, om bij de familie van meneer 'r beste beentje vooruit te zetten, die op 'r eigen houtje, van te strenge teugels bevrijd, prima ‘Schmorbraten mit Nudeln’, citroenen voor citroenvla, blauwe pruimen, pisang en peren had ingeslagen, antwoordde-ie met zoo'n kregel-nijdige overstuurschheid, dat ze een en al verbazing z'n strak-bleek gezicht bekeek.
‘Hoor is,’ verweet ze voorzichtig: ‘meneer zaliger nagedachtenis had z'n buien, maar bij u weet iemand heelemaal niet uit welken hoek de wind blaast... Daar sloof 'k me voor uit, daar denk 'k u plezier mee te doen...’
| |
| |
Ze praatte zoo spijtig-teleurgesteld, dat-ie zich verontschuldigde. Hij had zich ineens weer onlekker gevoeld. Hij zou den dokter 'ns raadplegen. 't Kon 'm plotseling overvallen...
In den tuin begon-ie als 'n opgesloten beest op en neer te stappen, rondom de vlechtwerken der perken, van de schuur naar 't aanlegsteigertje. Even stapte-ie in de wherrie, wierp de prop papier in 't water, zag 'r met 't witte schuim van 'n Sterndampfer, die passagiers op had genomen, wegdrijven, en opnieuw doorhaastte-ie de paden, de handen op den rug, de lippen snauwend geplet. Hier wachtte-ie z'n noodlot niet af. Aan polsen en voeten gebonden, leverde-ie zich niet over. Nathan Stief zouen ze gauw genoeg ‘ontdekken’, de stommelingen! En dan?... Een, juist één wist van den manchetknoop. Die een was in Berlijn, in 't Kaufhaus. Die had duizend tegen een de krant of de aanplakbiljetten, de rooie, op de Littfas-zuilen gelezen. Ze las ze altijd. Ze was gek met de sensatie-lektuur in de kranten. Daar smulde ze aan. En ze zou 'm na z'n grofheden in 't portaal, z'n bruut optreden, zoo al niet dadelijk verrajen, toch minstens en zeer stellig verdenken - 'r met Laurie en de meisjes over spreken, als ze vanavond thuis kwam...
Hij pakte den eersten trein naar Berlijn, zonder verder tijd te verliezen. Tante Toni kon 't zonder hem af. Maling had-ie aan haar en de rest. Christus, de gedrochtelijke leugen, dat-ie gemoord had om te stelen! Christus, 't niet meer meester zijn van 't geheim...
Juffrouw Treibitz geloofde 'm niet, toen-ie vertelde, dat-ie voor dringende zaken even heen-en-weer naar Berlijn moest, dat-ie niet voor 't eten terug kon zijn. Dat mòcht-ie niet doen. Niet uit respect voor den overledene, niet voor de familie, die 'r wat achter zou zoeken. Of-ie niet aftelegrapheeren wou...? Iedereen moest begrijpen, dat je onder zulke omstandigheden... Hij antwoordde verward, afgetrokken, beloofde zich te zullen haasten - zat 'n half uur later in den trein. Met 'n nieuwe, aan 't station gekochte krant. Daarvan verslond-ie 't bericht op de binnenpagina, zoolang-ie alleen in den coupé was en verscheurde 'r tot ontelbare snippers, die-ie uit 't raampje wierp. Ik doe krankzinnig en idioot - waarom doe 'k 't? - anders zou 't me niet invallen 'n krant te verscheuren - 'k dwing ze, om op
| |
| |
me te letten - 'k haal de eene stommiteit na de andere uit - dacht-ie, quasi-slapend, den hoed dicht om 't voorhoofd getrokken, de kin op 't boord, den duim in z'n vuist - de manchetten diep in de mouwen gevlucht. In de Friedrichstrasse stapte-ie uit, wandelde met de volte mee, stond 'n paar maal, met 't stellig voornemen 't allereerst dezelfde soort beenen knoopen te koopen, voor 'n winkel stil, aarzelde en liep verder. Beenen knoopen - nóú...! Christus, hij was z'n hersens kwijt! Als-ie niet oppaste, vloog-ie met geweld in de lamp...
Bij 'n Littfas-zuil, op den hoek der Unter den Linden, verdrongen zich menschen. Onverschillig, elk van z'n gebaren berekenend, las-ie de theaterbiljetten van 't ‘Deutsches Theater’, 't ‘Lessing-Theater’, den ‘Wintergarten’, 't Circus Busch - of-ie zich 'n keus voor den avond wou doen, draaide lanterfantend met de ronding van de zuil mee, en bekeek 't roode plakaat met 't opschrift 1000 MARK BELOHNUNG! en de beschrijving:
Ich bleib dir
4 + 4
B.
Met de handen in de zakken, klam-heet over 't heele lichaam, paskwillig-gewild 'n walsdeun tusschen de tanden fluitend, slenterde-ie voort zonder 't bewustzijn om de gloeiende zonnebranding te mijden.
In 't nog niet druk bezocht Kaufhaus, met z'n houding geen raad wetend - nog nooit was-ie in de blousen-afdeeling geweest - je traineerend kuieren en loeren leek op 't gedoe van 'n ouwen heer, die op de ontdekking van 'n knappe, jonge verkoopster uit was! - vond-ie Betty nergens, en toen-ie eindelijk met de bleuheid van 'n gymnasiast aan wat collegas van 'r, om informatie vroeg, giegelden ze met de aanstellerij van bakvischjes, door 'n vreemde aangesproken. Nee, 'n juffrouw Zubransku kenden ze niet, hadden ze nooit van gehoord, werkte misschien op een van de andere verdiepingen, in 'n ander rayon, in de
| |
| |
afdeeling van de dames-confectie of in die van de ‘Damenwäsche’. Ze waren met over de twaalf honderd, enkel vrouwen. Hoe kon je daarvan de namen onthouen? En dan om dezen tijd, tusschen negen en elf, wisselde telkens 'n deel van de dames, om in de Kantine te ontbijten. Als-ie zeker wist, dat die juffrouw blouses verkocht, was ze mogelijk in de Kantine, in 't sousterrain, of ze maakte zich klaar om te gaan middageten - dat wisselde ook van elf tot vier... 'n Wantrouwig rayonchef, die 'r zich al over verbaasd had, dat zoo'n jonge kerel in de blousen-afdeeling, zoo lang met 'n lachende verkoopster babbelde, belette 't verder gesprek. 't Niet opgevend, met 'n zenuwachtige hardnekkigheid, zocht Erich den ‘Zwischenstock’ en de eerste verdieping af. Als ze weg was om te eten, dee ze 't - dat had-ie 'r meer dan eens hooren vertellen - in een van de ‘Pensionaten’ in de buurt van 't ‘Kaufhaus’, die 'r goedkoope ‘Mittagstische’ op na hielden. Maar waar? Christus, Christus, de pech! onderweg kocht ze de ‘B.Z.’, las de verdoemenis van den manchetknoop nog 'ns... Als-ie 'r niet trof, was-ie, kon-ie verloren zijn - maakte-ie zich van kant. Levend liet-ie zich niet opbrengen...
In de met elke minuut stijgende levendigheid van 't ‘Kaufhaus’, waar 't bij de liften naar de afdeeling-van-de-levensmiddelen storm liep, waar 't bij sommige artikelen zoo'n gedrang werd, dat je niet verder kon, waar enkele electrische kronen tegen 't weifelend daglicht in brandden, waar 'n piano ergens 'r versleten-getemperd geluid langs de reuze-stapeling der goederen stuwde, waar duizende voetstappen door den veerenden weerstand van loopers en tapijten in donzende dreuning verglejen, waar niemand scheen te praten en 'n toch nooit ophoudend, nooit inzinkend stemmengeroes tot van de verste gaanderijen aanluwde, waar 'n schril kindertrompetje tegen 't fluiten en rouleeren van door de herrie op dreef geraakte vogels in-toeterde, waar 'n zoetige geur van kruiden, zeep en odeuren bij de étalages dreef, waar de draaideuren wiekten, de ventilatoren snorden, de blaren der palmen bij de trappen door de zuiging der menschenmenigte zachtekens schommelden, waar 'n frou-frou van rokken eindeloos ruchtte, waar de contrôle-schelletjes van de betaalkassen tinkelden en ze queue maakten om de pakjes in ontvangst te nemen -
| |
| |
in dat nijver voortjagen van lieden, die allen gehaast schenen, van dames met kinderen en dienstmeisjes met volle inkoopbuidels, van knechts, die kipkarren door de paden rolden, toezicht houdende chefs en handig scharrelende verkoopsters, bewoog Erich zoo willoos en ontredderd, zoo doelloos en ellendig, dat 't 'm moeite kostte te blijven. Meer dan 'n half uur had-ie gezocht. Ze was 'r niet, stellig niet. 'r Roodblond haar zou-ie op 'n kwartier afstand herkend hebben - ze was slanker, grooter dan de meeste meisjes achter de uitstal-tafels. Als ze niet om de een of andere reden thuis was gebleven - ze spijbelde wel meer, omdat ze, volgens 'r eigen bewering, den rayon-chef van 'r afdeeling om 'r pink wond - behoorde ze tot den ploeg, die 't eerst ging eten, kwam ze niet voor half twee terug. Weer, in dezelfde onverklaarbare vermoeidheid, die 'm den vorigen noodlotsdag tot 'n hel had gemaakt, weer met dezelfde slaperige besluiping - en dat hij, die door geen nachten opblijven klein was te krijgen - bleef-ie in 'n leunstoel van den ‘Erfrischungsraum’ 'n lemon-squash slurpen, toen nog een. Als-ie zich niet gegeneerd had, zou-ie bij 't afmattend komen en gaan der bezoekers ingedut zijn. Wat was 't in 't water van de Mügelsee, toen-ie enkel damp zag, 'n godsgenade geweest... Waarom had-ie zich zoo erbarmelijk-laf aan 't liederlijke, bestiale leven vastgehouen?... Wat belette 'm nog naar z'n kamer te gaan en drie, vier pastilles uit de tube sublimaat of wat druppels uit een van de fleschjes van Poldi's Venena te slikken?... Hij begon 't beu te worden... De misère steeg 'm naar z'n keel... Je zat in je verlaten eentje in 'n woestenij, in 'n folterkamer, in 'n verstikkend dwangbuis...
Gebukt, traag, zich niet de geringste moeite gevend, om de ‘herkenningsteekenen’ - de krabben, den duim, de manchetten - te verbergen, snakkend naar frissche lucht, met 't weeë gevoel, dat-ie van z'n stokje zou raken, stond-ie op, liep de trap naar de parterre-verdieping af - en daar de vette letters van 'n bordje Untertaillen besonders preiswert suffig lezend, werd-ie door 't roepen van z'n naam fel-klaar wakker.
‘Erich, jij hier!’, zei Betty gebluft, meer dan gebluft - den heelen morgen, van af 't oogenblik, dat ze in de Untergrundbahn de door 'n buurman vergeten volkskrant op had genomen en
| |
| |
met eigen oogen 't roode plakaat op de Littfas-zuil bij 't ‘Kaufhaus’ gezien had, was ze met 'r gedachten bij 'm geweest. Wat typisch, wat typisch! 'n Beenen manchetknoop - met merkinkt beschreven - met háár halve drukletters - met háár initiaal B... Daar kon ze direct 'n eed op doen, dat 't de knoop van Erich was, dat ze dien avond in 't keukentje ook op den anderen knoop iets had willen tatoueeren, en dat Duczi 'r gestoord had... Wat typisch, wat typisch!... Dat zou 't grootste toeval van de wereld zijn als 'n ander op dezelfde manier... Dan moest Erich - gut, gut, wat 'n angstig toeval! - den knoop òf verloren hebben, òf aan 'n ander geschonken, òf z'n vriend Poldi... Hij zelf was Zondagmorgen al heel vroeg naar z'n jarigen oom in Friedrichshagen gegaan - zóó uit 'r bed gesprongen, met 'r haar nog niet eens opgemaakt en 'n openhangende blouse, had ze 'm den huissleutel gegeven, en den boodschap lekker niet, om Duczi den smoor in te jagen, overgebracht - Zondag was-ie op Friedrichshagen gebleven - gister, Maandag, had-ie 'n Ansicht en 'n telegram gestuurd - hij was niet in Berlijn geweest... Als-ie den knoop nog had - maar dat kon haast niet - 't was zoo zeker als tweemaal twee vier háár B! - was 't zoo iets typisch, als je 't nog nooit had beleefd - had-ie 'm niet meer, dan verdiende-ie, zonder 'r moeite voor te doen, aan die akelige historie duizend Mark - duizend...
‘Gut, gut’, zei ze dien morgen aan een van 'r vriendinnen in de ‘Garderobe’ in 't sousterrain: ‘... 'r is 'n moord gebeurd, en 'k zou 'r op durven zweren, dat 'k de politie inlichtingen kan geven...’ Meer babbelde ze niet. Je kon niet weten. Als ze zich vergiste, haalde ze nonsens uit - als ze zich niet vergiste, moest ze zoo leep zijn 'r mond te houen tot ze met Erich gesproken had... Omdat 'n verkoopster in de afdeeling van de ‘Damenwäsche’ ziek was geworden, moest zij als handige, betrouwbare, door den chef geprotegeerde collega in 'n rayon, waar ze anders nooit kwam, inspringen. Niettegenstaande 't bordje ‘Untertaillen besonders preiswert’ had ze in de ochtenduren bijna niets te doen, hield ze zich, telkens zenuwachtig-geeuwend - de vreemde geschiedenis had 'r nerveus gemaakt - met 't verhangen, beter arrangeeren van de duurdere onderlijfjes bezig. De ‘koopjes’ lei ze op 'n slordigen hoop, die met kanten
| |
| |
en garneersel hechtte ze aan de nickelen stangen. Ze dee 't ook om de aandacht van den snoes van 'n nieuw kittig rayonchefje, dat zich bespottelijk op 'n afstand van 't damespersoneel hield, en 'n paar schatten van oogen had, te trekken - en om de zieke juffrouw, als ze morgen weer op 't appel was, met 'n ondersteboven gesmeten étalagetafel de dampen aan te doen. Toen 'r niets meer te verschikken viel, verveelde ze zich gloeiend. Niemand van de schaapskoppen hier kende ze. En ze was niet toeschietelijk genoeg van aard, om in 't wilde praatjes te maken. Naast de glimmende rekken met de opschriften ‘Grösse 42’, ‘Grösse 44’, ‘Grösse 46’, geprikkeld omdat 't rayonchefje meer attentie voor den detective van 't Kaufhaus dan voor haar had, verkankerde ze zich tot 't goddank ontbijttijd werd. In de Kantine, 'r plekje aan de lange tafels beleggend, bekwam ze, begon ze 'n brief aan Erich, waarin ze 'm schreef over de ontdekking, de duizend Mark en 'r voornemen, om zonder z'n tegenbericht, morgen bij de politie aan te loopen. Halfwege verscheurde ze 't velletje weer. Zoo kon-ie niet verzonden worden. Ze had moeten beginnen 'm met den dood van z'n oom te condoleeren, Laurie en Duczi zouen 't ook doen... En dan ze vertikte 't, door 'm in presentie van de anderen uitgelachen te worden, als-ie haar knoop nog had! Kleine hapjes van 'n boterham met ham nemend - de Kantine was 'n heerlijkheid, als je van kwart over acht af bezig was - zag ze den jongen student in elk van z'n bewegingen voor zich - 't frisch-fleurig gezicht, de heldere grijze oogen, die soms enkel pupil hadden - 't beeldig-kleine vlassnorretje - de leuke meisjeshanden - de gelijke, witte tandjes, als-ie lachte of een van z'n onbeschaamdheden beweerde - de bloedroode wangen, wanneer-ie zich opwond en waarop ze 'm 'n tik had gegeven, toen-ie 'r dien avond bij 't geworstel om 't geld, zeer dee - z'n zij-ig blond haar... Blond... Blond...
Bij 't laatste stutte ze in schrik op. Blond haar èn de manchetknoop... Verbeel je!... Ze was niet wijs... Erich, precies Erich, ergens inbreken, iemand tegen 't achterhoofd slaan en met dikke twaalfhonderd Mark verdwijnen... Hoe kon je 'r ziekelijk op los fantaseeren!... Mal hoor!... Maar als-ie nou tòch... Hij had toch ook - waarachtig, waarachtig, 't was geen inbeelding - dat hoorde ze 'm nog zoo met z'n grappige
| |
| |
schelle stem zeggen: hij had bij 'n jood geld geleend - schimpte altijd op joden - en zou den woekeraar, die 'r 'm in had laten vliegen wel z'n nek kunnen omdraaien - gut, jakkes, was 't misselijk an zulken onzin te denken... Erich, die op Friedrichshagen zat - dat kon ze getuigen - die gistermorgen 'n Ansicht... Duizend tegen een had-ie den knoop aan z'n vriend Poldi gegeven... Droegen ze niet alles van mekaar?... Mekaar's boorden, manchetten, zakdoeken en dassen?...
't Kantine-schelletje waarschuwde. De schouders om 'r nonsens ophalend, ging ze weer aan 'r werk, verkocht in een zet vijf onderlijfjes - en zag 'm - zelf - persoonlijk - voor 't eerst zoolang ze verkoopster was, in 't Kaufhaus - niet op Friedrichshagen - niet bij den gestorven oom, waarbij-ie had móéten zijn.
‘Jij, hier’, herhaalde ze, en in onstuimige raakheid van vrouwelijk waarnemen, lette ze z'n ongewoon gelaat, de nagel-beten aan z'n hals, den omzwachtelden duim en 't geknel van z'n vingers om den manchetrand op.
‘Goeien morgen... Hoe gaat 't met je?’, zei-ie onwezenlijk-glimlachend.
‘Ben je niet bij je oom?’
‘Nee, 'k moest voor zaken...’
‘Voor zaken...?’
‘Ja, naar den advocaat, die, die... En toen wou 'k rouwhandschoenen en 'n witte das... Waar krijg je die hier...?’
Ze keek 'm met de 'r gelaat ontvluchtende oogen aan, werd doodsbleek bij 't zenuwtrekken om z'n mond. Was ze stapel, beeldde ze 't zich in, of was 'r iets aan 'm, dat 't bloed uit 'r hersens dreunde? Toch, in den bizar-leegen toon van menschen, die mekaar 'n poos gezien en mekaar vrindlijk-toevallig ontmoeten, praatte ze met 'm, gaf ze 'm antwoord op z'n vraag.
‘De handschoenen en de dassen...? Ja, 'k geloof, maar zeker weet 'k 't niet... 'k Geloof, dat je links moet zijn, voorbij de nooddeur... Of wacht 'ns!... 'k Zal 't aan de juffrouw van de dameskousen vragen...’
‘Nee, nee’, weerde-ie af: ‘geef je geen moeite... Zoo'n heksenwerk zal 't niet zijn den weg in jullie pakhuis te vinden...’
Hij lachte, probeerde 't met 'n grapje.
Toen zei zij, nog altijd wit:
| |
| |
‘Ik moet je nog wel condoleeren... 'k Hoorde 't vannacht, toen 'k thuis kwam... Heeft-ie lang gelejen...?’
‘Nee’, antwoordde-ie, en opnieuw sprak 'n derde, dien-ie niet in bedwang kon houen, die als 'n clown kletste en kalde: ‘... 'k kreeg 'n telegram op m'n bed, sprong in 'n trein, was nog vóór elven in Friedrichshagen, maar afgeloopen... Hartverlamming...’
‘Wat gauw, wat vreeselijk’, zei ze naar de brandende electrische kroon kijkend. Even zweeg ze. Dan, bij z'n brusk gebaar van 't z'n voorhoofd, waarop 't zweet parelde, drogen, vroeg ze haperend:
‘Heb je je duim bezeerd?’
‘We hebben gister’, antwoordde de dèrde: ‘uren lang op de Mügelsee geroeid... Stukgetrokken blaar, anders niets...’
‘Den heelen morgen’, sprak ze toen weer: ‘dacht 'k aan je...’
‘Aan mij?...’
‘Aan jou...’
‘Waarom?’, vroeg-ie verwonderd.
‘Nou, zoo maar - dat 's toch geen misdaad...’
‘Nee, dat 's zeker geen misdaad...’
Voor de tweede maal vertrokken z'n wangen en z'n mond, als die van 'n zenuwlijder.
‘'k Had je 'n brief willen schrijven...’
‘Waarom?... Waarover?...’
‘Over, over’, hakkelde ze, de oogen vol tranen: ‘...over de paar woorden, die 'k met merkinkt...’
‘Wat zwets je! Wat wil je, bedoel je?’, viel-ie met zoo'n verbeten woede uit, dat ze 'r bij achteruit week.
‘Ik bedoel...’, begon ze, maar 't kittig rayonchefje, dat Erich straks al betrapt had, kwam tusschenbeiden. Met 'n ironie, waartegen Erich in gewone omstandigheden onmalsch geprotesteerd zou hebben, maar waarbij-ie nu machteloos was, vroeg 't bewegelijk mannetje of meneer al z'n keus in onderlijfjes gedaan had, en toen Erich met 'n houdingloos ‘Adieu!’ Betty verliet, gaf-ie Betty in 't bijzijn van de andere meisjes zoo'n afhap, dat 'r kleur nog rooder dan 'r haar werd.
Slap, kapot drentelde Erich voorbij de aanschimmende étalages van dameshoeden, dameskammen, tafelkleeden, zijden kousen,
| |
| |
geborduurde zakdoeken, hemden, pantalons en de eindelooze reeks opruim-blouses, die voor 'n appel en 'n ei geprijsd stonden, nu 't seizoen haast voorbij was. Ergens - boven of benee - kocht-ie rouwhandschoenen - ergens, 'n witte das - ergens 'n knoopje voor z'n boord, dat-ie niet noodig had. Toen, schuw naar de plek met 't bord: ‘Untertaillen besonders preiswert’ terug-schuifelend, zei-ie kort en gejaagd tot Betty, die 'm niet had zien aankomen:
‘Eten we samen?’
‘Graag’, antwoordde ze even snel, even gehaast.
‘Hoe laat ben je vrij?’
‘Half twee...’
Hij noemde 'r den naam van 'n restaurant in de buurt - ze knikte.
Maar in z'n onrust, kòn-ie 'r daar niet wachten. In de felle zon voor 't ‘Kaufhaus’, bij de deur met 't opschrift ‘Verboden toegang’, die voor de employés bestemd was, ouwergewoonte de eene sigaret na de andere rookend, bleef-ie op en neer wandelen.
'n Paar minuten na 't slaan van de klok, een van de eersten, kwam ze buiten. Ze had enkel 'r breeden stroohoed, die 'r haar door z'n witheid nog rosser kleurde, opgezet, liep zwijgend onder den crême parasol naast 'm.
‘Heb je grooten eetlust?’, vroeg-ie zonder 'r aan te kijken.
‘Heelemaal niet’, zei ze met weerzin.
‘Heb je den tijd, om 'n kwartiertje mee om te rijden?’
‘Al wou je den heelen dag’, praatte ze bedrukt: ‘'k kan ook wel verder wegblijven...’
‘Wegblijven? Hoe kom je 'r op!’, viel-ie uit.
‘'k Hóéf vandaag niet meer terug’, loog ze.
‘Dat treft... Dat 's leuk’, sprak-ie zwak.
Op 't plein stonden open autos en open Droschken. Die liepen ze voorbij, beiden met de gedachte, dat dat niet kon. Op den hoek van 'n zijstraat, sliep 'n koetsier van 'n gesloten Droschke, die bij dit weer nog niets te doen had gehad, op den bok - en 't paard sliep.
‘Rij ons door den Tiergarten’, zei Erich, den man wekkend.
Betty liet-ie in 't broeiend-heet ding stappen, toen volgde hij. Zoolang 't rijtuig sjokkend door de straten glee, spraken ze geen woord. Hij rookte, zij rookte. Met de gezichten van mekaar af, keken ze ieder door 'n raampje. En toen ze eindelijk in de
| |
| |
stoffig-groene lanen van den Tiergarten waren, leek 't zwijgen in ze vastgeroest.
Eerst in de open ruimte van den ‘Grosser Stern’, begon hij.
‘Wil je heusch niet wat eten?’
Ze schudde 't hoofd.
‘Wat 'n ontzaggelijk heet weer in de laatste dagen’, begon-ie opnieuw.
Ze antwoordde niet, verkneep de sigaret tusschen de vingers.
‘Zeg-ie niets?’
‘Wat moet 'k zeggen?’, ontweek ze, dwaas-angstig.
‘Christus!’, stoof-ie op: ‘moet ik alleen praten?’
Wrevelig, door z'n doffe opwinding gehitst, niet wetend wat-ie dee, wat-ie 'r uitflapte, waarom-ie zoo geïrriteerd tegen juist haar tekeer ging, verzat-ie naar de vensterzij toe, maar dadelijk weer, kleintjes en weifelend, klepte-ie 't bankje over 'r neer, wrong zich 'r op, de knieën dicht bij de hare, en 'r warme handen in zijn steenkoude nemend, nam-ie 'n aanloop om 't goed te maken.
‘... Ik ben - dat snap je misschien - niewaar?... - niewaar, Betty?... - ik ben door 'n hoop beroerde dingen overstuur - heb vannacht niet geslapen - heb geen oog toe gedaan - was 'r al om half vier uit - ben haast bij 't baden in de Mügelsee verzopen.... Christus, zit niet als 'n lijk....’
Met tranen in de oogen, trok ze 'r handen los, sloeg de armen om z'n hals, en 'r gloeiende wang tegen de zijne leggend, snikte ze 'm driftig in 't oor:
‘Al had je nog tienmaal meer gedaan, Erich, lieve jongen - ik hou van je - ik ga voor je door 't vuur.... 'k Laat me liever m'n tong uitrukken voor 'k je ongelukkig maak... Als je van mij ook maar 'n beetje houdt, als je niet zoo ruw voor me ben als Zaterdagnacht....’
't Gilde in 'm op, 'r toe te schreeuwen, dat ze bezeten was, dat-ie niets had gedaan, dat-ie 'r idioot-doen niet begreep, dat ze met 'r komedie uit moest scheiden, dat-ie 'r enkel mee had genomen, om ergens in de buurt wat te eten - de derde in 'm, kwam in opstand, wou van zich afbijten, zich verweren -: de zachte meisjeswang, de 'm streelende meisjeshanden, de loomheid, die z'n wil tot 'n machteloos vernevelend ding maakte,
| |
| |
de hijgende hitte in 't rijtuig, de pénétrant-zoete geur van 'r haar en 'r hals, dwongen 'm tot 'n staat van verteedering en overgave, waartegen-ie zich niet meer verzette.
‘Ik ben Zaterdagnacht niet ruw geweest - hoe kom je 'r op...?’, praatte-ie, z'n arm om 'r heen leggend: ‘anders zou 'k je niet afgehaald hebben... Niewaar?... Dat geeft je gezond verstand je toch in... Ben 'k niet altijd 'n goed vriend voor jou - en de anderen geweest?... Wat?... Nou dan?...’
Toen zochten 'r lippen z'n mond, en hij kuste 'r terug.
‘Ik wil méér dan 'n vriendin voor je zijn’, zei ze, voor 'm op de kniëen inzinkend: ‘ik wil, als jij wil...’
Ze zag 'r met 'r kleinen, scherpen neus, de opgewonden kleur, 'r door de zon betuimeld rood haar, de blanke hals en 't de à jour gewerkte blouse ontglippende vleesch van armen en schouders, prachtig uit - ze brandde met 'r lichaamswarmte tegen z'n afmatting, z'n zich-weer-veilig-voelen, z'n wils-ontreddering op - ze lei vrouwelijk-deemoedig, met den onaantastbaren drang om 'm te steunen, in z'n armen - ze meed elke vraag over de nachtmerrie - den manchetknoop - den gewurgden Semmy Lubinsky.
Dien avond was Laurie verbaasd over 'n briefje, door Betty met potlood geschreven, dat ze voor 'n paar dagen dringend op reis moest - kwebbelde tante Toni met juffrouw Treibitz en de meisjes kwaad over zóó'n harteloozen kwajongen, die bij 'n sterfbed nog niet de vormen in acht wist te nemen, die enkel 'n telegram stuurde dat-ie voor zaken in Berlijn bleef - voor zaken! - voor zaken! - en haar met de maatregelen van de begrafenis opscheepte...
Om vier uur aten Erich en Betty samen in 'n klein Weinrestaurant met 'n flesch witte wijn en twee flesschen ‘Schaumwein’ - om half zes, terwijl 't buiten na 'n kort onweer stortregende, bestelden ze 'n kamer in 't Hotel Die Taube, waar ze dien nacht bleven - zij, waanzinnig-gelukkig - hij, half-dronken.
In 't vreemdelingenboek, onder den invloed van den wijn, schreef-ie bot lachend Erich Schüler und Gattin.
(Wordt vervolgd).
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd