De Nieuwe Gids. Jaargang 27

[p. 936]

Bibliographie door Frits van Raalte.

Taal en Schoolmeester door Th.J. Thijssen, uitgegeven door C.A.J. van Dishoeck te Bussum in het jaar 1911. Ing. f 0.90, geb. f 1.35.

De heer Th.J. Thijssen heeft de opstellen gepubliceerd in de zes verschenen jaargangen van het tijdschrift ‘De Nieuwe School’, dat hij met zijn kollega Bol redigeert, voor zoover die opstellen over taal- en letterkunde-onderwijs handelen, in een bundel vereenigd, uitgegeven. De opstand tegen de wijze, waarop het taalonderwijs wordt gegeven is niet een opzichzelf staand verschijnsel, maar een vertakking van de Nieuwe Gidscritiek. Van hetgeen de mannen van '80 leerden, is tot dusver weinig te bemerken in de kringen van hen, die zich bezig houden met de opleiding van onderwijzers. Rustig, alsof er dan heelemaal niets gebeurd is, gaat men veelal het oude, welbekende wegje. Een enkele maal slaat een waarschuwend woord in: zoo b.v. toen de Aya Sofia van Schaepman eenige jaren lang als examenstokpaard op de rooster stond, totdat de critiek van Willem Kloos op het merkwaardige dichtstuk tot gevolg had, dat het bij wijze van spreken op den index kwam. Maar overigens is het nog duistere nacht in de instituten, waar het grootste aantal onzer onderwijzers wordt opgeleid, waar ze kennis moeten maken met en liefde moeten krijgen voor onze dichters en prozaschrijvers, te weten vele normaalscholen. De uiteenrafel-methode, het systeem: maak een paraphraze van dit of dat gedicht, zoo terecht door de Nieuwe Gids afgekeurd, is nog steeds het gewone middel tot het groote doel: liefde te wekken voor de voortbrengselen onzer nationale letterkunde. En het is, voor wie de taal lief heeft,

[p. 937]

droefgeestig, te zien hoe telkens weer nieuwe voorlichters opstaan, die den candidaat-onderwijzer nu eens zullen voor-analyseeren, hoe hij een boek, een gedicht moet stukknijpen, om den dichter te begrijpen.

De groote verdienste van Thijssen nu is, dat hij de jongere onderwijzers, vooral hen, die voor de hoofdakte studeeren eens wijst: ziet, dat zijn nu uwe Goden, tegen wie men U geleerd heeft op te zien, dat zijn nu de grooten, die gij moet aanhooren, de leiders aan wie ge U kunt toevertrouwen. Thijssen heeft laten zien, zooals Kloos ons dat van de dichters, die we vereeren moesten, omdat het zoo behoorde, heeft aangetoond, dat zij, die zich aanmatigden, ons te willen onderwijzen, onbekwamen, dus onbevoegden zijn. En het stukslaan van afgodsbeelden in den tempel van schoonheid en wijsheid heeft steeds een verruiming van inzichten, een verbetering van zeden tot gevolg. Ook in de wereld van onderwijs.

Ongeveer een jaar geleden verschenen in de Nieuwe Rotterd. Crt. een aantal artikelen over de opleiding van een onderwijzer. Die opstellen veroorzaakten een merkwaardige onrust bij sommige normaalschool-onderwijzers, blijkens ingezonden stukken en door den schrijver der critiek ontvangen anonieme brieven. In een der opstellen vertelde de schrijver het volgende: Een onderwijzer werd benoemd tot hoofd eener school en in zijn nieuwe woonplaats was een normaalschool. Nu hadden de andere hoofden van scholen in die plaats de functie's, die ze als leeraren aan de Normaalschool hadden te vervullen, reeds verdeeld en zoo bleef er voor den nieuwbenoemde alleen nog maar Nederlandsche taal over. Waarmee hij dus wel genoegen moest nemen. Hij verzocht toen later schriftelijke lessen in taal en letterkunde en een kollega uit een naburige plaats, die dit verzoek hoorde, wenschte nu ook dezelfde correspondentielessen. De kollega, die de lessen per brief zou moeten geven, wees de onderscheiding af. De heeren bovenmeesters zeiden, nu verlegen te zitten, ze hadden Jonckbloet's geschiedenis van de Nederlandsche letteren wel, maar ze vreesden, dat hiermee het rechte inzicht nog niet komen zou. Ik weet zeker, dat die vrees niet werd veroorzaakt door de meening, dat het met Jonckbloet's aesthetische denkbeelden niet in den haak was. Daar twijfelt men over het

[p. 938]

algemeen niet aan in den kring der normaalschool-opleiders. Jonckbloet wordt trouw bestudeerd en geciteerd en overgeschreven. Een sprekend staaltje hiervan vermeldt de Heer Thijssen als hij schrijft over De Voorlichter J.H. Colenbrander. Hij zegt daarvan (bladz. 186) ‘Het eerste stuk van den letterkundige Colenbrander handelt over Joost van den Vondel en “bespreekt” van hem: “Gijsbrecht van Amstel en de Leeuwendalers”. Toen ik (aldus de Heer Thijssen) zat te lezen, kreeg ik aldoor een gevoel van herkenning; en weldra ook wist ik, wàt ik herkende: Jonckbloet. En ik dacht: wat heeft Kloos toch laatst een juiste opmerking gemaakt, toen hij sprak over het gezag, dat Jonckbloet nog maar aldoor heeft onder studeerende hoofdonderwijzers en zulk slag van menschen; en over het gevaarlijke van dat gezag.’

Voor eenige historische kennis moge Jonckbloet in zijn tijd waarde hebben gehad, van zijn kunstdenkbeelden kan men niet dan schouderophalend spreken. Het doet vreemd aan, te vernemen dat F. Wirth (Der Untergang des Niederländischen Volksliedes) Jonckbloet noemt ‘de baanbreker der nieuwe inzichten’. Welke inzichten dan? zou men vragen willen. Ook ontmoette ik, als ik mij wel herinner, nogal eens op vragen in de vragenbus van de Vacature Jonckbloet aanbevolen als studieboek voor de hoofdakte, terwijl het Vlaamsche blad voor jonge studenten ‘Goedendag’ Jonckbloet als studieboek aanbeveelt.

Dat Th. Thijssen waarschuwt tegen het, dus nog steeds levende gezag van het boek, kan dus niet overbodig heeten.

De opstellen van den Heer Thijssen doen hem kennen als een goed leerling van de Nieuwe Gids en van de in Taal en Letteren ontwikkelde nieuwere denkbeelden over taal en stijl en hij deed een goed werk, zijn verworven meeningen onder de kollega's te propageeren. Verschillende would-be aardigheden zullen hopelijk geen afbreuk doen aan den ernst, waarmee oudere onderwijzers het boek, dat de belangstelling waard is, zullen lezen.

De Heer Thijssen noemde de verzameling opstellen: Taal en Schoolmeester. Daar de gangbare benaming voor schoolmeester onderwijzer is, moet de schrijver met deze archaïstische benaming een zekere bedoeling hebben. Welke ontgaat mij. Het woord schoolmeester heeft zijn oorspronkelijke beteekenis verloren en

[p. 939]

heeft een min of meer ridiculiseerenden bijsmaak. Dat weet de Heer Thijssen ook. Welke bedoeling de schrijver, die zelve ‘schoolmeester’ is, evenals referent, met die benaming heeft, is niet duidelijk.

De ironie, dat men ons schoolmeestert komt niet duidelijk genoeg uit en er zullen er misschien zijn, die door den titel meenen, dat de schrijver, inplaats van trappen te willen uitdeelen in de richting van hen, die ons beschoolmeesteren willen, die onelegante gebaren maakt in de richting van de slachtoffers der beschoolmeestering.

Arnhem, 14 April, '12.