De Nieuwe Gids. Jaargang 26

[p. 647]

Nieuwe beginselen voor muziek bij tooneelwerk (een voorrede voor ‘Nero's einde’) door Peter Spaan.

Drie krachten zijn er, drie schoonheden, niet aanvullende, drie zelfstandige, te saâm vloeyende, krachten.

Ze hebben te zijn als een koor, een naad'ren en wijken van stemmen, ieder schoon, zich voegend. Het woord op zichzelf zij schoon, het decor (en gebaar) op zichzelf zij schoon, de muziek op zichzelf zij schoonheid.

Het is verkeerd, te wanen, dat een tooneelwerk met muziek een eenheid is van on-affe krachten, die aanvulling behoeven.

Het schept onrust, het moge boeyen, het schept geen kosmische rust.

Sommigen zijn bovenmate geboeid door het in zichzelf worstelend heelal, eenheid van water, en aarde, en lucht.

Maar den kosmos zoeken wij niet, niet den kosmos zoeken wij; het is de kosmische rust, de schoone rust, met het kosmische daar-aan, daar-om, die wij zoeken met nooit moede verlangens: eenheid van klare partijen.

Voor die eenheid is noodig, dat het gebaar by-na zingt, de muziek by-na spreekt, het woord by-na zwijgt.

Dit by-na veranderen vooronderstelt geen on-afheid, maar verhevenheid.

Wij vorderen van de partijen geen on-affe schoonheid, maar verheven schoonheid.

[p. 648]

Alleen, alléén bij verheven kunst kunnen muziek, het zichtbare, het woord, te saâm gaan in kosmische eenheid.

Niet voor niets is daaronder in het proscenium onder verscholen lichten een massa van zich in een zee van geluid bewegende menschen met donkere en schitterende instrumenten, als een open, en lillend hart, dat bloedt.

Daar op de scène is niet het gewone. Daar is het ontzachlijke.

Wat er gezegd wordt, het spreekt by-na niet meer.

De stilte is zwaar en zwoel.

Er is geen woordverspilling, als bij onbelangryke zaken.

Het groote neigt naar de stilte.

Het spreken gaat zwijgen, het zwijgen gaat zingen, het zingen gaat spreken.

Het is niet het on-affe, het is het verhevene, het drie-maal verhevene, te samen gevoegd.

Niet in het drama worden de kunsten in kosmische rust vereenigd, maar in het verheven tooneelspel.

In het verheven tooneelspel gaat het woord by-na onder in het gebaar.

De muziek kan het woord over-stroomen.

Het zijn worstelende machten, niet elkaar begeleidende, maar zelfstandige, en rustige, schoonheden, die in verhevenheid een kosmische eenheid vinden.