De Nieuwe Gids. Jaargang 26

[p. 557]

Staatkundige kroniek.

22 September 1911.

De verwisseling van orgaan, die in de Vrijzinnig-Democratische partij plaats vond, nu Land en Volk is verdwenen, heeft eenige wrijving van gedachten uitgelokt tusschen Liberale Unie en Vrije Liberalen over de vraag, wat de positie behoort te zijn van de drie vrijzinnige groepen.

De leidende geest in de Liberale Unie is democratisch gezind. Maar deze geest meent, dat de vrijzinnigen van behoudend gehalte, wanneer er maar voortdurend aan hen wordt getrokken, in het democratisch-vrijzinnige gareel zullen meeloopen. Uitzondering wordt slechts gemaakt voor die vrijzinnigen, wier behoudzucht het wint van hun vrijzinnigen geest. Zij schrikken terug, wanneer zij voor de keuze van een vrijzinnig-democraat worden geplaatst, en zoeken dan hun troost bij de rechterzijde.

Deze concentratie-taktiek van de Liberale Unie blijft op de toepassing van haar democratisch beginsel niet zonder invloed. Deze invloed werd in 1901 een groote minderheid der Unie te machtig, toen het algemeen kiesrecht daardoor in het gedrang kwam: zij scheidden zich af en vormden de partij der Vrijzinnig-Democraten.

Het valt niet te ontkennen, dat de Liberale Unie van haar concentratie-illusie goeddeels is genezen. De constitueering van de Vrije Liberalen tot een afzonderlijke partij, hunne houding tegenover de sociale wetgeving en het militaire vraagstuk, de ervaring door het Kabinet-De Meester opgedaan, dit alles heeft daartoe het zijne bijgedragen. En De Nieuwe Courant, het orgaan dat onder de Vrije Liberalen het meeste gezag heeft, maakte het vasthouden aan deze illusie vrijwel onmogelijk. Zoodat men van den kant der Liberale Unie thans er toe is overgegaan, tusschen de kleine groepen der Vrije Liberalen nog een scheiding te maken,

[p. 558]

de schapen, die desnoods in de kudde wel zijn mee te krijgen, en de bokken die zich laten buitmaken door Rechts.

Het is mogelijk, dat door deze verandering van houding de kans op beginselvastheid der Liberale Unie zal toenemen. Deze kans zou aanmerkelijk worden versterkt door den nieuwen toevoer van de Vrijzinnig-Democraten. En onder die omstandigheden is er inderdaad veel voor te zeggen, dat hier krachten zouden worden hereenigd, die in onderlingen strijd veel arbeidsvermogen verspillen.

Maar deze hereeniging is minder gemakkelijk dan zij schijnt. Gemakkelijk is inderdaad het nemen van een besluit in die richting. Het zou zelfs van enthousiaste redevoeringen kunnen worden vergezeld. Maar men moet het niet doen, wanneer kort daarna het oude zeer weer zou gaan spoken.

Dit zou zich wel niet uiten in een nieuw verschil over het algemeen kiesrecht. Het zal nu eindelijk wel onmogelijk zijn, van de kiesrechturgentie terug te komen, op welken grond dan ook van opportuniteit. Maar er zijn nog andere verschillen. Zij zullen zich telkens uiten in vragen van taktiek. In één woord: de Liberale Unie, zooals zij thans is, maakt het beginsel aan de taktiek ondergeschikt; de Vrijzinnig-Democraten doen het omgekeerde. Dit geldt voor de onderlinge verhouding links zoowel als tegenover de rechterzijde. Dit is van een hereeniging de gevaarlijke kant. En het gevaar is niet weggenomen doordat sommige leiders in beide partijen zich zouden terugtrekken: het is de geest die overheerscht.

Het is mogelijk, dat onder de verdere politieke ontwikkeling het gevaar van stranden op deze klip niet langer zal bestaan. Maar dan is er iets voor te zeggen, die verdere ontwikkeling af te wachten. De hereeniging zal dan groeien langs natuurlijken weg. De eenheid zou er niet minder stevig om zijn.

Het kiesrecht. Van den stand van het vraagstuk is op dit oogenblik weinig te zeggen. Niemand zal wel aannemen, dat vóór de verkiezingen van 1913 een grondwetsherziening zal zijn geslaagd. Iets wat een organisch algemeen kiesrecht moet voorstellen zullen wij dan niet hebben. En het is een belangwekkend raadsel, wat de rechtsche coalitie dan van haar program zal hebben tot stand gebracht. Of - van het program van het

[p. 559]

Kabinet: de coalitie heeft geen program, zegt De Nederlander, sprekende als orgaan van de Christelijk-historische fractie dier coalitie. En zoolang is ook niets te zeggen, welke vraag vóór alles den aanstaanden verkiezingsstrijd zal beheerschen.

Dat in 1913 alles gereed zal zijn wat onderhanden is, kan men zich denken. De heer Talma met name, die met zooveel talent het Congres van drankbestrijders heeft geleid, heeft tot dusver niet den indruk gegeven, dat hij met evenveel slag zijn sociale wetten naar het Staatsblad zal brengen.

Toch heeft de regeering, als naar gewoonte, bij de troonrede weer nieuwe goede gaven in uitzicht gesteld.

Men zou deze troonrede gevoeglijk kunnen laten vervallen. Zij tautaliseert slechts. Zij zou telkens moeten eindigen: ‘en van dit alles zal weinig of niets terechtkomen.’ Dit zou oprecht zijn gesproken.

Thans schijnt ook te worden gebroken met de grondwettelijke gewoonte, dat de Koningin zelf de zitting opent van de Staten-Generaal. Een treurig besluit! De manoeuvres verdienden de voorkeur. Beide vermoeienissen te ondergaan scheen te veel te wezen. En dan gaan de manoeuvres voor. De Koningin verzuime toch geen gelegenheid om met het volk en zijn vertegenwoordiging in aanraking te komen! Het koningschap, als instelling die den regelmatigen gang van het Staatsbedrijf helpt verzekeren, wordt door velen hoog geschat. Maar er zijn ook argumenten tegen, en het heeft in het volk ook veel critiek te verduren. Indien de koningin en hare raadslieden het erop willen toeleggen, den steun van het koningschap in het volk te versterken, zullen zij zooveel mogelijk voeling moeten houden met dat volk. Wordt dit verzuimd, dan kan geen beschermheerschap van prins Hendrik het verzuim vergoeden. En als men zich wil overtuigen, dat het bij den goeden wil, die ook in het Nederlandsche volk leeft, gemakkelijk is om populair te zijn, laat men dan het oog eens richten naar de vrouw van den jongen Koning van België.

Natuurlijk hebben de sociaal-democraten er munt uit geslagen: de Koningin is voor hun dreigementen bevreesd. Maar voelt men niet, als dit eens waar zou kunnen zijn, hoe dan eerst recht het koningschap zijn wapenen had afgelegd?

Ook van dit dreigement heeft de Koningin van België de uitvoering doorstaan. Daar is zij Koningin voor.

[p. 560]

De oorlogscrisis is voorbij. Gelukkig! Men heeft zich in Nederland nogal kalm gehouden. Alleen de beurs heeft ook hier onder de oorlogskoorts gezucht. De beursmannen verbeelden zich dikwijls, beter te zijn ingelicht dan anderen: toch heeft ook thans weer de ondervinding geleerd, dat van alle politieke barometers de beurs het minst betrouwbaar is.

M.