De Nieuwe Gids. Jaargang 26

[p. 765]

Staatkundige kroniek.

27 April 1911.

Er blijft onrust in de politieke verhoudingen, links en rechts.

Links scheen het, alsof de verschillende groepen zich meer en meer gingen samentrekken onder de dringende behoefte aan het algemeen kiesrecht. De Liberale Unie nam met beslistheid stelling. Onder de vrije liberalen kwamen een enkele voorman, professor Visser, en een leidend orgaan, de Nieuwe Rotterdamsche Courant, naar de goede zaak over. Het zag ernaar uit, alsof de achterhoede van tegenstribbelaars ‘schoorvoetend en noodgedrongen’ zou meeschuiven.

Totdat, in het aparte Friesland, plotseling een andere toon weerklonk. Het was hier voor de vrijzinnigen een hard gelag, aan de tegenpartijen rechts en links al meer terrein te moeten verliezen. Op tegenweer uit zelfbehoud bedacht, werd nog eenmaal ‘verzamelen’ geblazen.

Aanvankelijk was men erin geslaagd, een program op te stellen, dat eenige kans bood van welslagen, Wel keerde men terug tot het blanco-artikel treuriger nagedachtenis, maar het werd in het program opgenomen onder uitdrukkelijke vermelding, dat het 't middel zou zijn om te komen tot algemeen kiesrecht.

Deze belijdenis voor algemeen kiesrecht bleek echter voor Friesche ‘vrije’ liberalen te machtig: het doel werd geschrapt en het dus niet langer vereischte middel bleef alleen: het zinledige blanco-artikel, tevoren bovenal door de vrije liberalen gehoond. Thans triomfeerde De Nieuwe Courant: ‘Aan het Bestuur der afdeeling Friesland van den Vrij-liberalen Bond komt de eer toe door zijn energiek en krachtig optreden dit aanvankelijke resultaat te hebben bewerkt.’

Het blanco-artikel bij de vrije liberalen in eere hersteld. Een triomf behaald op de vrijzinnig-democraten: het middel werd door het doel geheiligd.

[p. 766]

Met dat al had men... niets. Want een dusdanig program is niets. Het is in de praktijk reeds lang onhoudbaar gebleken. En thans zou het eerst recht waardeloos zijn. Want niet alleen de Vrijzinnigdemocraten, ook de Liberale Unie heeft het algemeen kiesrecht als eersten eisch voor 1913 onherroepelijk vastgesteld. Beteekent dit iets, dan zal door die partijen geen candidaat worden gesteld, noch in Friesland, noch elders, of hij moet zich van dat kiesrecht voorstander verklaren. Maar wat heeft men dan aan dat program?

Men mag aannemen, dat de Friesche heeren, dokterende over den liberalen patient, zijn begonnen met een diagnose te stellen. Maar dan moet toch wel onder de oorzaken der ziekte hebben meegewogen het gebrek aan vastomlijnde beginselen, waardoor de vrijzinnigen werden samengehouden. Dan moet men hebben ingezien, dat de kiezers geen houvast meer hebben aan een partij, waaruit heden een radicaal hervormer opstaat, en morgen een verwoede conservatief. En in plaats van middelen te zoeken om dit ziektebeeld te bestrijden, zijn de coalitie-smeden het gaan vastklinken in een daarnaar pasklaar gemaakt program. Hoe is het mogelijk? En hoe kan dan nog een orgaan, dat tot dusver bleek prijs te stellen op zuiverheid van politieke verhoudingen, het uitkraaien van voldoening over dit gewrocht van vrij-liberale kloekheid?

Ook van de uiterste linkerzijde is de goede zaak van het algemeen kiesrecht voor 1913, naar te vreezen valt, niet bevorderd.

Op het jaarcongres der sociaal-democraten heeft de heer Troelstra aan de beweging voor algemeen kiesrecht nieuw leven willen inblazen. Het ging te slap. Daarom stak hij eenige revolutionaire fanfaronnades af: misschien herrie op straat, misschien Belgisch spektakel in de vereenigde vergadering als de Koningin er zal zijn. Deze zou dan, door het optreden van den heer Troelstra, ‘even in contact worden gebracht met het volk’.

Zulk een congresvoorstelling is uitermate geschikt om actie te brengen in de partij en om Marxistische critiek te bezweren. Dit zal dan ook wel de bedoeling zijn geweest. Maar de zaak van het kiesrecht brengt dat alles geen steek verder. Integendeel, het dreigement met straatrumoer en demonstraties tegen de Koningin zijn niet de artikelen, die het Nederlandsche volk -

[p. 767]

nu in de ware beteekenis van het woord genomen - behagen. En het is allicht het algemeen kiesrecht, dat van dezen af keer iets mee krijgt.

Maar het algemeen kiesrecht zal er toch komen. Rechts zitten de voorstanders ook. Wel is het huismanskiesrecht uitgedacht ter bestrijding van het algemeen kiesrecht; wel zijn de leiders der Katholieken door Kuyper achter zijn antirevolutionaire constructie meegetroond, maar het is toch wat vreemd en het bevordert de vastheid der coalitie niet, wanneer een orgaan als Het Centrum schrijft: wij propageeren huismanskiesrecht, omdat dit ons algemeen kiesrecht zal brengen.

Toch is de eenheid rechts in zake het kiesrecht nog prachtig, vergeleken bij het wanhopig getob met de sociale wetgeving.

De inzet met de bakkerswet toont duidelijk, dat het aan alle eensgezindheid ontbreekt. Het antirevolutionair beginsel duldt niet een arbeidsverbod van patroons. Daarover zijn de schriftgeleerden het eens. Christelijke wetgeving is dit ontwerp dus niet. De Nederlander zegt daarom, beginselvast: niet aannemelijk; laat Talma het werk van het bakkerscomité tot het zijne maken; de bakkers zelf hebben het antirevolutionair beginsel beter hoog gehouden dan hij.

Maar De Standaard is ‘praktisch’. Wel moet Kuyper toegeven, dat het beginselbezwaar voor hem niet overkomelijk is, maar de anderen, met minder nauw antirevolutionair geweten, moeten broeder Talma maar volgen. Anders komt immers het Kabinet in moeilijkheden!

Het schouwspel is schoon. En De Nederlander gaat met professor Fabius klagen, dat de rechterzijde full speed in sociaal-democratisch vaarwater stoomt. Waar zijn de loodsen?

En onderwijl is alvast de tariefwet ingeleverd. Van de opbrengst zal men het fonds moeten opleggen, waaruit nog meer christelijke ‘sociale wetgeving’ zal worden bekostigd. Nog meer, terwijl men met de eerste proeve al aan den grond zit.

Van een blakend enthousiasme voor deze kerkelijk-sociale financierkunst is weinig meer te bemerken. Het schijnt, dat zelfs in het Zuiden, het paradijs van de bescherming, de liefde voor deze wetgeving aan het tanen is. De Kamer van Koophandel in Maastricht moet er niet langer mee zijn ingenomen.

[p. 768]

Het wetsontwerp komt trouwens onder een ongunstig gesternte ter wereld. De Engelschen denken er niet meer over, het pad van den vrijhandel te verlaten. En in Amerika is de reactie tegen de bescherming in vollen gang. Indien dit in zoo groote landen geschiedt, wat moet men dan niet doen in een klein? Want dit moet toch wel vaststaan, dat het beschermende stelsel aannemelijker is voor een land, zelf in het bezit van vele en velerlei hulpbronnen voor de industrie, en waar het land zelf een ruim afzet-gebied oplevert, dan in een land als het onze, dat van beide voordeelen is verstoken.

Zoo ziet het er niet schitterend uit. Van de heerlijkheden, in 1901 voorspeld, heeft nog weinig het daglicht gezien. Het is nu maar haasten en reppen om vóór 1913 een en ander in het Staatsblad te krijgen. Of het christelijk is doet er minder toe. 't Is werk voor de stembus.

M.