De Nieuwe Gids. Jaargang 26

[p. 698]

Op Arti: P. Cornelis de Moor en M.J. van Raalte door Cornelis Veth.

Als ik kapper was...

Wellicht is het noodzakelijk, dat men eerst met nadruk zijn achting betuigt voor het gilde der kappers en protest aanteekent tegen het ongelijk dat dezen respectabelen vaklieden te dikwijls wordt aangedaan, een lot, dat zij overigens deelen met den vaak even ijdellijk misbruikten kruidenier - alvorens men ze in een kunstbeschouwing ter sprake brengt. Maar ik bedoel niets overdrachtelijks, geen symboliek en geen allegorie, niets diepzinnigs noch lichtzinnigs, wanneer ik voortga:

Als ik een kapper was, zou ik het werk van P. Cornelis de Moor veel belangwekkender en schooner achten dan dat van M.J. van Raalte. De aanleiding tot deze hypothese is zeer eenvoudig: de dames van P. Cornelis de Moor zijn met veel meer zorg en zwier gekapt dan die van M.J. van Raalte.

Hoewel nu met deze opmerking niets beeldsprakigs bedoeld is, meen ik toch wel te doen, ze in de bespreking van beider werk een belangrijke plaats toe te kennen. Het komt mij namelijk voor, dat het juist andersom had moeten wezen. De dames op de soirées van van Raalte hadden beter gekapt moeten zijn, die op de romantische tafereelen van de Moor hadden gevoeglijk eenigen tijd kunnen laten verloopen tusschen haar bezoek bij den bouwheer harer coiffure en haar verblijf in het woud, bij de bron en wat dies meer zij.

Het gaat hier, zoo komt het mij voor, veel meer dan op het eerste gezicht lijkt, om hoofdzaken - d.w.z. in anderen dan letterlijken zin.

[p. 699]

Wanneer ik het werk van een schilder van dit land en van dezen tijd alom zie aangekondigd als fantastisch, romantisch of met een ander suggestief woord, dan melden zich bij mij groote verwachtingen aan.

Teleurstelling is tot heden zelden uitgebleven, en ik moest misschien daardoor al veel sceptischer gestemd zijn. Intusschen, het is nu eenmaal zoo: deze woorden wekken mijn en veler honger naar iets, dat niet alleen in enkele uiterlijkheden, maar in waarheid apart is, dat getuigt van geheel persoonlijke visie, ontstaan uit een zeer eigen en zeer sterk innerlijk leven van den kunstenaar, of althans uit zekere hartstochtelijkheid in denken en gevoelens, zooals wij die vinden zelfs bij de geringeren van de begin- en midden-negentiende-eeuwsche romantiek.

Maar o Romantiek, hoeveel zonden begaat men in Uwen naam!

Wie in dezen tijd de oogen wenscht te sluiten voor de grootsche en fel-bewogen werkelijkheid, wie de vormen en de gestes uit den weg wil gaan, welke zich, zwaar van duidingen wier naam is legio, om hem verdringen - hij toone aan, dat het een ernstige voorkeur is en geen onmacht. Hij overtuige ons, dat zijn innerlijkheid een verbeelding borg, die al dan niet verwant aan deze werkelijkheid, een eigen rijk en fascineerend leven heeft.

Doch wat is dit? Hoe, deze vrouwen, of liever deze vrouw, want het is steeds dezelfde, door de Salomé-epidemie besmette, neo-Pre-Raphaelitische, burgerlijk-perverse, modieus-sphinx-achtige, decadente Juno-figuur, met door een trucje katachtig-gespleten oogen, die nu eens bij een rots, dan bij een bron, dan in gezelschap van een pauw, en weet ik veel hoe al meer in een gelig beglansd landschapje is geplaatst, dat middelmatig tooneeldécor gelijkt, deze muze van de Moor zou ons een gedachtenwereld, een droomenrijk ontsluiten, waarnaar het de moeite waard ware eens om te zien? Ach ja, hier is techniek, hier is perfectie voor mijn part, maar niet meer dan de mechanische gesoigneerdheid die der ledigheid van hoofd en hart zoo gemakkelijk valt. Dit is niet eens litteratuur, want wat valt er te lezen in deze routine-bizarrerie zonder achtergrond van gedachte, gevoel, passie? Dit is nauwelijks beeldende kunst, of het moest zijn beelding in dienst der houdinglooze, ziellooze neiging tot ongewoonheid, die wij hooghartig moeten weigeren te aanvaarden als de romantiek

[p. 700]

van den nieuweren tijd. Want wat hier met conventioneelen smuk en banale geste zich aanmeldt als poëzie, is niets dan virtuositeit, die het trots ontbering van waarnemen en armoede aan verbeelding, waagt te coquetteeren met het ideaal.

De critiek, die dit werk van eenigszins buitensporige allure ontmoette, is over het algemeen geestdriftloos, maar toch min of meer eerbiedig-gestemd geweest. Ik vind geen aanleiding, voor deze verschijningen hoofsche buigingen te maken, ze missen de voornaamheid, die ons tegenkomt uit de fantasie van Gustave Moreau, de overtuiging, die blaakt in Böcklin's grillige allgorieën, de naïviteit, waarvan von Schwind's sprookjeswereld vervuld is, ze derven Bauer's zwier en zijn niet in staat ons een wereld op te roepen, levend als die, welke de geschriften van Arie Prins, Adriaan van Oordt en van Schendel scheppen. Voor opbouwende critiek schijnt nu hier geen reden, ik wil dit ganschelijk profaan tempeltje te liever afbreken, wijl het mij toeschijnt dat de Moor de moeitevolle taak van den kerkebouw vermeden heeft, ter wille van een faciel en futiel gelegenheidssucces. Mocht hij zelf de laatste hand willen leggen aan dit mijn vernietigend werk, en met niets anders dan een luisterenden geest en een waakzaam oog gewapend, opnieuw den strijd aanbinden! Hij is, het blijkt uit vroeger werk, een man van talent.

Dat de Moor, als fantast gewogen, te licht bevonden is, doet niets af aan de hoogheid van het ware dichter-schilderschap dat in Thijs Maris zijn schoonste uiting viert, - het bewijst alleen, dat het niet genoeg is, een vorm te huldigen, doch dat eerst de bezieling voor wat daarachter ligt, den kunstenaar maakt.

Wat men ook van het werk dat van Raalte hier exposeert zeggen moge, de geestige klacht ‘malheureusement il était adroit’ van Goncourt, behoeft hier niet te worden aangeheven.

Maar van Raalte is zich misschien niet zoozeer zijner onhandigheid, als zijner achteloosheid, te weinig bewust. Ik sprak van de kapsels der dames. Die zijn wel wat erg slordig, en maken het geheel niet waarschijnlijker. Ook de schoenen b.v. passen soms al zeer weinig bij de gelegenheid. En met de manier van staan en zitten is het vaak niet veel anders gesteld. Erg authentiek ziet het er alles bij elkaar niet uit en men behoeft zich nog niet

[p. 701]

tot arbiter elegantiarum op te werpen om er op af te mogen geven. Nu zal van Raalte misschien zeggen, kijk eens, ik heb niet zoozeer bedoeld heusche soireetjes weer te geven, het is mij vooral te doen om het avondlicht en het kleureffect. Maar dan zeg ik weer, dat dit half werk is. Wie op typeeren uit is, moet het zoo juist en volledig mogelijk doen. Het is zeker een mooi streven, avondlicht te schilderen - het fel geschitter van de lamp, die hangende lichtmassa zonder corps schier, en niets dan vlam, hebt ge toch nog niet heelemaal uitgedrukt, mijn waarde - maar als ge het laat schijnen op menschen, geef dan tevens aan wat voor menschen het zijn, en wat ze daar te maken hebben, want anders doet het 'm toch niet. Denk aan Menzel, en Monnickendam. (Ge hebt zekere geestigheid op den laatste vóór). En denk aan wat ge bereikt hebt op enkele uwer cafétjes, zoowel wat kleur en licht, als wat karakteristiek aangaat.

Ook de schooltjes zijn niet alle geheel geslaagd, maar sterk spreekt er toch uit, dat de schilder deze kindertjes gezien heeft en wel zóó gezien. Dàt is hier en daar heel echt werk, en wij begrijpen, wat hem boeide in deze milieu's, wij werden mede geboeid. De soiréetjes hebben dat waarachtige niet, al is er veel aardigs in. Ja misschien zijn ze wat te aardig, want het maakt soms een onwillekeurig komisch effect deze onbeholpen getoilletteerde en onbeholpen doende menschen gezelschapje te zien spelen. Maar ze zijn toch weer geen burgerlijke mooi aangekleede deftig-doende lieden ook, want dan was het geestig.

Maar sympathiek blijft het in van Raalte, dat hij blijkbaar zoo zoekt, zoo wakker waarneemt en zooveel echten schik heeft in zijn onderwerpen. Het is levendig werk, waar de onvolmaaktheden nooit ergeren, omdat men ziet, dat ze niet gewild zijn en toch zoozeer behooren bij den naïeven, eerlijken geest van behagen in het leven, die dezen artiest kenmerkt. Wij gevoelen aldoor, dat hij wist, waarom hij schilderde en waarom hij juist dit of dat schilderde. En daardoor weet ik ook waarom ik dit werk met al zijn tekortkomingen hartelijk genegen ben.