De Nieuwe Gids. Jaargang 26

[p. 599]

Staatkundige kroniek.

27 Maart 1911.

Er is weder eens een maand voorbij, waarin onze volksvertegenwoordiging iets heeft kunnen afdoen: de zedelijkheidswetten, successiebelasting, landbouwonderwijs, herziening van de arbeidswet.

Over de zedelijkheidswetten is het meest te doen geweest. Het onderwerp leent zich licht tot spot: of men door wetten de menschen wil brengen tot een zedelijk leven; of de ‘mannen van rechts’ zich inzonderheid bevoegd rekenen om den zedenmeester te spelen; of zij willen doorgaan voor wezens van een hoogst zedelijke orde enzoovoort.

Wanneer echter deze spot gedaan is, rijzen andere vragen. Vooreerst of niet met behulp van de wet de verschrikkelijke aanslag te keeren zou zijn, door de beoefenaars der sodomie op kinderen gepleegd zonder oordeel des onderscheids.

Een man van de praktijk, de knappe doortastende Minister van Justitie, heeft in het Openbaar Ministerie zich de handen verlamd gevoeld door het tekort van wettelijke voorschriften. Hij vraagt aanvulling. Moet men nu antwoorden: wij laten de wet zooals ze is, want de rechterzijde kweekt schijnheiligheid aan?

Boek- en plaatverkoopers trachten geld te slaan uit het tentoonstellen van gemeene boeken en prentjes; van dien aard wordt de meest schaamtelooze propaganda gemaakt. De minister vraagt een wettelijk voorschrift om hiertegen den strijd te kunnen aanbinden. Zal men hem antwoorden: ik ben bang, dat onze kunstenaars vleugellam zullen worden gemaakt, omdat hun goddelijke ingevingen als de zinnen prikkelend zullen worden verbeurdverklaard en de verkooper zal moeten zuchten in de gevangenis?

Door het wedden bij de harddraverijen en rennen wordt door kleine burgertjes al hun hebben en houden verspeeld. Wie in

[p. 600]

Den Haag bekend is, weet, welk slag van menschen er naar Clingendaal en Woestduin trekken om te spelen: moet nu maar zonder bedenken worden ontkend, dat het plicht is van den wetgever, om aan dit openbare en voor velen noodlottige spel een einde te maken?

Dat de wetgever voorzichtig zijn moet, om met zijn bepalingen niet te ver te gaan, staat vast. En ditmaal gingen eenige bepalingen werkelijk te ver. De strafbepaling, waardoor de neo-malthusiaansche propaganda wordt getroffen, is te ruim geformuleerd; het verleidingsartikel, bij amendement in het ontwerp opgenomen, kan min gewenschte gevolgen hebben; maar het geheele werk geeft geen grond om het met enkele machtspreuken ter zijde te schuiven. En aanleiding om deze wet als politieken stormram te gebruiken tegen de rechterzijde is er in het geheel niet. Men behoeft toch ter linkerzijde zijn stem niet te laten bepalen door volijverige politici van rechts, die de zedelijkheidswetten als een nooit gezien wetgevend meesterstuk ophemelen, dat alleen door de christelijke coalitie kon worden geschapen! Daarmede werkt men hun aanmatigende propaganda in de hand.

Als het Kabinet-Heemskerk bij zijn aftreden niet op een mooie productie zal kunnen wijzen, zal het niet daaraan liggen, dat er geen bekwame mannen in zaten. Het is een lust, dezen Minister van Justitie zijn voorstellen te hooren verdedigen. Bij het ‘gemeen overleg’ van zóó'n minister vooral met de Kamer komt uit, dat de samenhang onder de coalitiemeerderheid heel wat zwakker is dan vroeger. Een amendement tot wegneming van de uitgezonderde vrijheid van den totalisator ging uit van den katholieken vriend Van Vuuren, die deze actie tegen zijn ministerieelen geloofsgenoot gerust aan de anti-revolutionaire coalitiemannen had kunnen overlaten.

In dit opzicht kwam de Minister van Financiën er beter af. Tegen hem hadden de vrienden blijkbaar niet durven opstormen. Toch lag ook hier de aanleiding voor de hand.

De roomsch-katholieke staatspartij is zonder program. Hoe zou zij ook zoo iets kunnen opstellen? Program is het gebod en het belang van de Kerk. Er moet de grootste ruimte zijn voor alle denkbare opportunisme.

Maar de katholieke Kamerclub heeft eens een verlanglijst

[p. 601]

opgesteld; om toch iets te hebben. Eilacy - het is reeds na een tiental jaren ‘uit den tijd’ geweest. Een onaangenaam program! Beperking van militaire uitgaven o.m., en.... afschaffing van de successiebelasting in de rechte lijn. En nu kwam de katholieke Minister van Financiën, oud-lid van diezelfde Kamerclub, met een voorstel om in die af te schaffen belasting nog eens progressie te brengen! Edoch - de goed-katholieke leden zwegen. Alleen een enkel agrarisch hart drong tot spreken. Het program der Kamerleden was immers ‘uit den tijd’!

De oppositie werd ditmaal hoofdzakelijk overgelaten aan de protestantsche coalitiehelft. En de heeren Van Dedem, Van Idsinga en Van Asch van Wijck protesteerden met luider stemme. Zoo kras de heer Van Idsinga, dat de Minister verontwaardigd bleek. Hij voelde zich beleedigd door de beschuldiging, als zou een minister van rechts hier in de school gaan bij links.

De afgevaardigde van Bodegraven had wel een toontje lager kunnen zingen, want de beschouwing, die na hem door zijn clubvoorzitter Lohman werd ten beste gegeven, was nog heel wat verschrikkelijker: dan al wat de minister had voorgesteld:

‘Maar in mijn oog is het kapitaal alleen iets in verband met den bezitter van het kapitaal. Wanneer iemand sterft, zou, indien er geen familie is, m.i. het geheele kapitaal behooren aan den Staat, aan de gemeenschap, want de man die het geld nalaat is dood, heeft geen wil meer, en waarom moet de Staat eerbiedigen den wil van een doode?....

Welnu, ik beweer, dat als iemand is gestorven, dan de Staat heeft te beoordeelen: wat moet ik nu met dat geld doen. Want ook de eerbied voor den eigendom berust eigenlijk hier op, dat men den wil eerbiedigt van den bezitter. Wanneer deze niet meer leeft, heeft men diens wil niet meer te eerbiedigen.

Wat zegt nu de wet? Wanneer de bezitter heengaat, moet ik allereerst zorgen, dat het nagelatene blijft voor het gezin, want uit een sociaal oogpunt is er niets belangrijkers voor den Staat dan dat de ouders zorgen voor hun kinderen. Dus moet de Staat in het belang van het gezin niet uit eerbied voor den eigendom, zeggen: ik eerbiedig den wil van den afgestorvene, omdat hij kinderen heeft en geld heeft bewaard om hen op te voeden en in hun stand te houden, en daarom raak ik daar-

[p. 602]

aan niet. En wanneer de rechte lijn er niet meer is, komen broers en zusters en neven, en dan zegt de Staat telkens: dat geld, waarop ik eigenlijk recht zou hebben, neem ik niet in zijn geheel, omdat er nog broeders of neven zijn, waarvoor ook de familie min of meer behulpzaam moet zijn’.

De minister ontkende, dat hier een onderscheiding tusschen rechts en links te pas kwam. Het verschil lag elders. Maar indien de hier aangehaalde woorden van den heer Lohman ‘rechtsch’ kunnen zijn, dan moet heel wat christelijke kritiek van die zijde op linksche rechtsbeschouwingen geoefend, verstommen.

Met dezen steun van den machtigen afgevaardigde van Goes kon de herziene successiewet met vlag en wimpel naar de Eerste Kamer overvaren: de progressie in de af te schaffen successiebelasting in de rechte lijn was gered.

Minder fortuinlijk ging het den minister Talma. Bij zijn herziening van het Landbouwonderwijs liep alles vlot van stapel. Er was tegenzin bij velen. Er leefde een neiging om alle soorten landbouwonderwijs te Wageningen te laten; ook het middelbare, waarvoor een school te Groningen werd gevraagd, en er was een partij, die het hooger landbouwonderwijs wilde vestigen in een academiestad met name te Utrecht, om de landbouwstudenten en hoogleeraren te laten genieten van de algemeene ontwikkeling, die aan een universiteit kan worden opgedaan.

Maar geen van de tegenstrevers had zijn plannen scherp omlijnd in het hoofd. Er werden slechts ‘denkbeelden aan de hand gedaan.’ En dan weet men, dat de minister het gewonnen heeft. Zelfs een poging, door het bevriende Haarlem gewaagd om de koloniale school van het paganistische Deventer af te halen, moest mislukken.

Anders echter liep het bij de herziening der arbeidswet. Een doornig terrein voor de christelijke coalitie. Men moge rechts geen woorden genoeg hebben van blaam voor het opbieden tusschen partijen, wanneer men het meent waar te nemen ter linkerzijde, nergens wordt zóó opgeboden als door een deel der Katholieken tegen de sociaal-democraten. Overal waar de industrie zich ontwikkelt, is de concurrentiestrijd ontbrand tusschen de katholieken en de socialisten om de zielen van de tot dusver

[p. 603]

trouwe zonen der kerk onder de arbeiders. Dáár is het juist, dat de katholieken zooveel mogelijk den groei der arbeidersbeweging trachten bij te houden. Daar heeft men het motief te zoeken van de 10-uren-motie-Aalberse, en van de voortdurende prikkeling, welke van die zijde op den minister Talma wordt geoefend.

Zij meenden iets gedaan te zullen krijgen; de verbanning van de gehuwde vrouw uit fabrieken en werkplaatsen zou men met de medewerking van den minister kunnen doorzetten. Maar hij wilde niet; en Lohman wilde niet; zoo ging het amendement-Aalberse naar den kelder. En zoo moet in den steun aan de verscherpende amendementen der sociaal-democraten de vergoeding worden gezocht voor de Arbeiterfreundlichkeit der katholieke volksvertegenwoordigers. Wilde de minister geen triumf laten aan de vrienden, dan zou hij op zijn beurt bukken voor de socialistische vijanden.

De verhouding met het buitenland is niet van de aangenaamste: nauwelijks heeft zich door een afgedwongen uitstel de storm gelegd, door de plannen voor de kustverdediging ontketend, of er rees weder kwestie met Duitschland over de doorlating van landverhuizers voor Rusland. De houding van onze oostelijke naburen is hier weer bijzonder onaangenaam. Eerste plicht van de Nederlandsche Regeering schijnt wel, dat zij aan de Duitsche aanmatiging zooveel mogelijk het hoofd biedt.

Hier en ook in Indië. Mocht de klacht gegrond zijn, dat in onze Koloniën aan Duitsch kapitaal concessie is verleend tot het winnen van djeloetong over geheel Borneo, dus over een niet te controleeren oppervlakte ontoegankelijk land, dan schijnt men de Duitschers zelfs boven landgenooten te bevoordeelen. Voor het rustig bezit van onze Oost is het allergevaarlijkste wat men doen kan, één vreemde mogendheid boven anderen te bevoordeelen. Het voordeel van een eventueelen en dan een twijfelachtigen steun van de Duitschers tegen een aldaar veel machtiger andere mogendheid kan nimmer een zoo gevaarlijke toegezegde begunstiging rechtvaardigen.