De Nieuwe Gids. Jaargang 26

[p. 264]

Staatkundige kroniek.

27 Januari '11.

Het jaar 1910 is droevig besloten met den dood van Veegens. Op Oudejaarsdag werd hij te rusten gelegd voor goed.

Men moet, om Veegens naar waarde te schatten, hem van meer nabij hebben gekend. Zooals het met meer mannen gaat van zijn beteekenis: de man die naar buiten altijd zoo scherp en hoekig geleek, had een zacht gemoed. Een trouwer kindervriend is niet te denken.

Maar naar buiten, altijd scherp en beslist. Dan was het, of hij nimmer een oogenblik kende van weifeling; of zijn oordeel van den aanvang had vastgestaan als de onomstootelijke waarheid. Deze beslistheid lag in al zijn uiterlijke manieren. In zijn rechten rug, in zijn streng gestelde volzinnen, in zijn luide stem, in de beweging, waarmede hij, een rede houdende, het afgelezen vel papier telkens naast zich neerlegde.

De democratische beweging, onder de Nederlandsche vrijzinnigen begonnen en van hen overgegaan op een deel der rechterzijde, de beweging waarover prof. Fabius zich zoo bitter kan beklagen wanneer hij zijn trouwe antirevolutionairen voorhoudt, dat zij met socialistische bacillen zijn geïnfecteerd, die beweging is door Veegens en eenigen zijner vrienden ingeleid. Wij noemen van de oudsten Kerdijk, Pekelharing, Van Gilse, Borgesius. Zoo is het leven van Veegens voor ons volk van groote beteekenis geweest. Door den heer Treub werd nog aan zijn graf getuigd, hoe hij jongeren wist te winnen en te bezielen.

Veegens heeft in 1905, tot verbazing van zijn vrienden, plaats genomen in een Kabinet, waarin, hoe voortreffelijk het op zich zelf zijn mocht, een man van zijn temperament allerminst passen kon. Had hij het oordeel dier vrienden gevraagd, zij zouden het hem ongetwijfeld hebben ontraden. Maar hij wist zelf alles beslist. Hij heeft er weinig genoegen van beleefd. En hij is kort

[p. 265]

na zijn aftreden gaan verouderen. Kwalen begonnen te spoken, en een longontsteking bluschte ten slotte bij zoo verzwakten weerstand het leven uit.

Er is een kloeke kampvechter minder. Moge van zijn wenschen, in bepaalde wetsvoorzieningen geformuleerd, bij zijn verscheiden al weinig zijn tot stand gekomen, de gedachte waardoor hij werd beheerscht, de eisch van wets- en overheidshulp voor den maatschappelijk zwakke, heeft na en door zijn optreden ontzaglijke vorderingen gemaakt. Te dikwijls wordt de beteekenis van staatslieden en politieke partijen afgemeten naar het tastbaar resultaat, waartoe hun werken heeft geleid; die beteekenis ligt veeleer in de verbreiding van de gedachten in hun hoofden levende en door hun partij gepropageerd, ook, ja vooral buiten den kring van het partijverband zelf. Zoo beschouwd, worde de nagedachtenis van Veegens geëerd als van een van Hollands beste zonen.

Als opvolger van den zwakken minister Cool is de heer Colijn uit de bus gekomen. De scherpe tegenstelling tusschen deze beide bewindslieden is weer een bijdrage tot herkenning van het volslagen gemis aan vastheid en overtuiging op dit gebied, dat het Kabinet karakteriseert, hetwelk nog wel optrad om Nederland een goed defensiestelsel te geven. De eerste minister kwam als generaal naar ancienneteit, de ander werd gepromoveerd bij keuze. De eerste chef in rang, in ancienneteit; de tweede chef zonder rang, naar ancienneteit jongste bediende; de eerste slaaf van papier en bureaucratie en antecedenten, de tweede met verachting voor alle dezelve.

Wat het worden moet onder Colijn is nog niet te zeggen. Dat hij zich iets voorstelde van beteekenende bezuiniging, die zou zijn aan te brengen door administratieve maatregelen, bleek uit een circulaire. Alle officieren zonder uitzondering worden uitgenoodigd, het hunne ervan te zeggen. Het is niet te verwachten dat dit heel veel zal opleveren, en het spelt geen goed ten opzichte van Colijn's hervormingen. Want hiermede bracht hij zijn bezuinigingscirculaire in verband. Wanneer hij niet in het hoofd heeft, hoe hervormd moet worden zonder kostenverhooging, en wanneer hij niet reeds nu weet, dat de be-

[p. 266]

zuinigingscirculaire hem in geen geval ruimte van beteekenis zal brengen voor zijn legerhervorming, dan zal hij dit nog moeten ondervinden, en dan kunnen wij op de wijziging van de Militiewet nog wel wat wachten.

In Februari zal de Tweede Kamer de kustverdedigingsvoorstellen in de afdeelingen onderzoeken. Dan zal de heer Colijn, voordat hij zijn begrooting verdedigt, eens kunnen zien, uit welken hoek de wind tegenwoordig in de volksvertegenwoordiging waait.

Welke hoek dit zijn zal, is nog niet te zeggen. Het schoone plan heeft sedert zijn ontstaan heel wat te verduren gehad. Aanvankelijk scheen het, alsof men het met de begrootingen er maar even door zou jagen. Maar daar hebben de Katholieken een stokje voor gestoken; het apparaat 60 - 40 bleek defect.

Sedert heeft men niet anders dan tegenspoed gehad. De populariteit was voor het ontwerp niet te winnen. Om den lof, aan de ‘heroïeke’ Regeering gebracht, werd gelachen. Nog meer, toen iets doorschemerde van een plan om de heldenmillioenen te halveeren. Eindelijk had het ontwerp nog den stoot te verduren, dien Krijgswetenschap het toebracht. Het vernietigend oordeel, hier zoo goed als algemeen geveld, werpt een eigenaardig licht op de deskundigheid van onzen Raad van Defensie, die zich met de voorstellen had vereenigd. Deze Raad laat geen gelegenheid voorbijgaan om een vreemd figuur te slaan. Den bijstand van de Regeering heeft de Raad hierbij reeds bij een andere gelegenheid genoten, toen van zijn advies niet de minste notitie werd genomen

Toen het heroïeke voorstel naar veler oordeel reeds lag te zieltogen, werd het een vleugje leven ingeblazen door de internationale verwikkelingen, die het luchtkasteel te Vlissingen in het leven scheen te zullen roepen. Frankrijk zou ons willen beletten, forten te bouwen waar wij het op ons eigen gebied noodzakelijk zouden achten.

Dat was een uitkomst! De vrienden van de Regeering, die in haar verdedigingsstelsel ons land voor de Duitschers open liet door het landleger met telkens nieuwe maatregelen verder achteruit te brengen, zij zouden tegen Franschen invloed zich nu plotseling, wederom ‘heroïek’, schrap zetten. Wilde Frank-

[p. 267]

rijk zich verzetten, dan zou Vlissingen juist een fort hebben.

Och arme, wat is de hope ras vervlogen! Geen verstandig mensch in eenig land bleek het Fransche inzicht, van wien dan ook, te deelen. Men hield zich te Parijs maar zoodra mogelijk, alsof men over geenerlei bemoeiing ooit had gedacht. ‘Wie Van Swinderen kent’, schreef De Standaard, weet dat zoo iets nimmer zal worden geduld. Maar Van Swinderen heeft niet eens gelegenheid gehad om zijn diplomatieke tanden te laten zien.

En het heroïeke voorstel is weer wat dieper gezakt. Wie haalt het op? Colijn?

Onderwijl is er wat rumoer geweest in casa clericali. De heeren Lohman en Kuyper, van ouds goede vrienden, zijn slaags geraakt over de rol, door Kuyper gespeeld in het drama van den val van Cool. Zij hebben elkaar flink onder handen genomen. Maar nu Lohman moest erkennen, dat door Cool's vervanging het Kabinet was versterkt, kon Kuyper eischen, dat hij eerder moest worden gedecoreerd dan bestraft. Voor de historie heeft het thans gesloten incident geen beteekenis. De beide ministers van Staat zullen wel niet voor de laatste maal hebben gekibbeld.

Van meer wezenlijke beteekenis was de voortgezette strijd over de Rijkssubsidie der openbare leeszalen. De Standaard wil de christelijke jongelingschap niet aan de verleiding zien blootgesteld, die onchristelijke of neutrale litteratuur biedt. Dit gevaar mag tot geen prijs met rijksgeld worden bevorderd. De christelijk-historischen en anti-revolutionairen, die hierover anders denken, begrijpen van hunne beginselen niets.

Toevallige winst van deze beschouwingen was een aangename indruk naar den roomschen kant. Kort daarna mochten de coalitiegenooten ook vernemen, dat zij eigenlijk de banierdragers der ware wetenschap zijn. Met dit compliment was wederom goedgemaakt wat De Standaard had misdreven, toen zij constateerde, hoe de katholieke Minister van Justitie in eerbied tekort schoot voor de christelijke beginselen.

Dat noemt men coalitie-politiek.

Met deze vraagstukken houdt men zich ter rechterzijde bezig, terwijl links de beweging voor Algemeen Kiesrecht met nieuwe kracht is opgevlamd. Ter rechterzijde doet men zijn best, deze

[p. 268]

beweging zooveel mogelijk te verkleinen. Toe te schrijven aan dezelfde politieke berekening, welke in eigen kamp de geesten overheerscht.

Dit is het meest teekenende verschijnsel van het verval der coalitie. De vraagstukken, die brandende zijn in het volksleven, laat men liggen omdat men de oplossing niet weet, en men tracht de aandacht af te leiden naar allerlei strijdvragen, die in onze dagen de menschen uit zich zelf niet in de eerste plaats bezighouden. Met een goed apparaat van politieke organisatie kan dit tijdelijk gelukken. Maar op den duur nooit.