De Nieuwe Gids. Jaargang 26

[p. 243]

Literaire kroniek door Willem Kloos.

Afwijkingen, door Karel van de Woestijne, Bussum. - C.A.J. van Dishoeck. - 1910.

Naar ik reden heb te gelooven, behoort Karel van de Woestijne, evenals, inzonderheid, zijn vriend Vermeylen, aan wien hij de ‘Afwijkingen’ heeft opgedragen, tot een soort van partij in het Zuid-Nederlandsche Koninkrijk, die men de exclusief-nationalistische noemen kan.

België, de indertijd door een machtwoord der Mogendheden geschapene monarchie, doch dat dan ook altijd een zonderlinge samenvoeging van heterogene elementen is gebleven, daar deze elkander niet kunnen dulden, maar elk er zijn bijzondere belangen en wenschen, ja, zelfs zijn eigen taal op nahoudt, België, dat dus nooit tot een volkomen eenheid zal kunnen groeien, schijnt niettemin, bij het hierboven genoemde onderdeel zijner bevolking, te gelden als het waarachtige, 't eigenlijke Nederland, terwijl ‘Holland’ hun weinig meer dan een soort ‘achterland’ schijnt te wezen, waar men, in sommige opzichten, een van-zelf sprekende baat vindt, maar dat hen voor het overige zoo koud laat als een steen.

Er zit iets tamelijk-komisch' in deze Belgische voorstelling door het kontrast tusschen pretentie en werkelijkheid, dat zij zien laat, maar toch vermeld ik hier haar bestaan niet, dat spreekt van zelf, om scherp tegen onze Zuidelijke broeders te doen. Want zij valt historisch eenigermate te begrijpen als een nog altijd doorwerkende onbewuste reactie op de z.g.-onderdrukking der Belgen door de Hollanders, waardoor in 1830 het Vereenigde Koninkrijk uit elkaêr te vallen kwam.

[p. 244]

Hoe dit zij, de voortreffelijke dichter Karel van de Woestijne is stellig, als ieder ander mensch, vrij om te doen en te denken, zoo als hij wil, en ik zou dan ook zijn stugheid tegenover Nederland niet vermelden, ja, er zelfs niet aan denken, indien zij hem-zelf, in zijn eigen werk, geen schade bleek te doen. Want als men den dichter Van de Woestijne kent en bewondert, als men weet, dat er uit zijn onbewuste Wezen van tijd tot tijd zóó mooie verzen weten te komen, dat zij tot de allerbeste der thans-geschrevene behooren, dan wordt men des te onaangenamer getroffen, als men merken moet, hoe dit proza-werk, met al de fijnheid en ongemeenheid, die er dikwijls uit naar voren springen in den oplettenden geest van den lezenden keurder, toch telkens ook lijdt aan een als onhollandschen bouw der volzinnen, aan een kunstmatigheid van woordvoeging en zegging, die ons soms noodzaakt om driemaal hetzelfde te lezen voordat men er in slaagt, om goed te begrijpen wat de schrijver heeft bedoeld.

Laat v.d. Woestijne eens onze vloeiendste hollandsche prozaschrijvers: Robbers, Reyneke v. Stuwe en v. Eeden gaan lezen, en van hen leeren om ingetogener in het gebruik van teekenende adjectiva, om vlotter in de samenstelling en dus suggestiever door de uitwerking, van het geheel zijner volzinnen en bijzinnen te zijn. Of houdt hij zich, zooals zich van hem verwachten laat, liever aan het werk zijner eigene landgenooten - laat hij dan bij Streuvels en Teirlinck in de leer gaan, want ook door de lezing van hún werk kan hij te weten komen, hoe een Nederlandsche zin van een Nederlandschen schrijver in zijn duidelijken eenvoud te loopen heeft.

Deze niet-geheel-gelijkwaardigheid van v.d. Woestijne's poëzie en proza valt, geloof ik, te verklaren op de volgende manier. Als hij zijn beste gedichten maakt, spreekt zijn diepste, onbewuste Wezen, zonder overheerschende bemoeiïng van zijn daaglijksche Zijn, en daar die Onbewustheid er eene is van een zeer bijzondere, want krachtig-muzikale en visionnaire geäardheid, staan haar rhythmische voortbrengselen ook op een hoog plan van volmaaktheid: zij komen klaar voor uw oogen en streelen uw psychisch gehoor met breed-golvende muziek. En zoo komt het, dat wat er vreemd-hollandsch' of minder klaar-gezegd's onder

[p. 245]

door moge loopen, u onopgemerkt voorbijschiet, bekoord als gij wordt door de welluidend-plastische schoonheid van het geheel. Doch is Van de Woestijne in een kalmer stemming, zoodat hij neiging kan voelen, om proza te gaan schrijven, dan werken, natuurlijkerwijze, in het alsdan door hem voortgebrachte, zijn verbeelding en taalmuziek niet zoo sterk op den lezer, en de tekortkomingen en fouten springen dus duidelijker in het oog, daar zij niet worden overdolven door de golven der emotie, noch verloren gaan als bestonden ze niet, in de schittring en beweging van het groote Geheel.

Ik houd volstrekt niet van vitten, en ga dus, bij het beoordeelen, meer af op den totaal-indruk, dien een werk bij mij achterlaat, en die het resultaat is van honderden op elkaâr gevolgde gunstige of ongunstige detail-impressie's, dan op losstaande bijzonderheden, die geen doorslag kunnen geven bij de bepaling der waarde. Detail-kritiek is, in recensie 's tenminste, alleen dán redelijk, als er iets algemeens, voor het heele kunstwerk, uit af te leiden valt.

En dit is hier het geval. Want neem maar de eerste bladzij, en zie wat men daar leest:

‘O kinderen die aan me staart’.

Wie goed Nederlandsch wou schrijven, zou hier natuurlijk moeten zetten: Die me aanstaart.

‘en gij, jonge menschen, die.... komt, een neurie-lied op uwe lippen, als koelen honig’.

dit ‘koelen’ honig (in den eersten naamval) is een fout, zooals, terecht, op de lagere school reeds, als een doodzonde geldt, evenals, enkele regels verder, ‘nieuwen druif’ (4e naamval) waar dit vrouwlijke woord dus manlijk genomen wordt. En ten slotte, op het einde derzelfde bladzij, spreekt de schrijver van ‘door den luisterenden lucht’! Verbeeld u, dat iemand in het Fransch, dat misschien wel Van de Woestijne's daaglijksche omgangstaal is, in een ernstig letterkundig kunstwerk zou durven schrijven: le mère, de la père, fouten dus, die toch volstrekt niet erger zouden zijn dan de hierboven vermelde uit Van de Woestijne's

[p. 246]

taaleigen, ik geloof zeker dat de heele pers der Republiek hem in het ootje nemen zou.

Ik zal hier niet verder op doorgaan, al vindt men, het heele boekje door, bladzij na bladzij, dingen van dien aard. Alleen moet ik nog wijzen op twee andere soorten van slordigheid, die de lectuur van dit werkje eveneens weinig genietelijk maken voor wie zijn Hollandsche taal op waarde houdt.

‘Deze domino-steenen gul-onachtzaam geplengd, merkte de kellner zelf, etc.’.

Ik wil hier niet eens letten op het weglaten van ‘hebbend’ achter geplengd, en alleen doen opmerken, dat domino-steenen niet ‘geplengd’ worden, zooals met scheuten vloeistof gebeurt.

En om er een eind aan te maken:

‘en, als gebroken, de moeheid der polsen’,

Hier staat, letterlijk, dat de ‘moeheid’ ‘gebroken’ zou zijn, terwijl de schrijver natuurlijk bedoelt te zeggen, dat de ‘polsen’ in dien toestand schijnen te verkeeren.

Er staan, natuurlijk, daar Van de Woestijne een wezenlijk talent is, hier en daar mooie en beter-geschrevene brokken in dit boek, maar de kritische slotsom moet toch luiden: Zooals de ‘Afwijkingen’ er nu uitzien, hadden zij nog geenszins in het licht mogen komen en wie dus dezen dichter oprechtelijk hoogschat om de mooie verzen die hij getoond heeft te kunnen schrijven, moet het betreuren, dat hij uit zijn klad-portefeuille's een produkt heeft willen saamlezen, dat veel meer van een haastigen eersten opzet, dan van een zoo voldragen mogelijk kunstwerk heeft.