De Nieuwe Gids. Jaargang 26

[p. 133]

Staatkundige Kroniek.

Kerstmis 1910.

Velerwegen is in de pers geklaagd, dat de discussie over de staatsbegrooting dit jaar op lager peil heeft gestaan dan anders. Grappen, interrupties, grofheden en geen groote strijd van beginsel tegen beginsel. Als eenig lichtpunt wordt dan gewezen op de autonomie-heteronomie-speech van den heer Kuyper; een rede, die aan de linkerzijde niet de noodige waardeering mocht vinden.

De klacht heeft eenigen grond. De discussie was niet immer even belangrijk, en er heerschte een woelige stemming in de Kamer. Maar hoe komt het? Zijn de leden van deze vergadering minder beschaafd of tuk op hanengevecht? Zal er verbetering komen wanneer zij ‘zich zelf herzien’, beter oppassen voor het vervolg?

Het is niet te gelooven. Dat de beraadslaging ontaardt in een soort debatingsport, ligt niet aan de menschen; het zijn dezelfde menschen van vroeger, in doorsneê. Minder deftig, en daardoor zijn de redevoeringen anders; maar het intellectueele peil van het geheel is niet gezonken. En het valt niet moeilijk te bewijzen, dat menige nul door een kracht is vervangen.

Maar zal een debat forsch zijn en levend, dan moeten de deelnemers voelen, dat zij strijden voor een groote gedachte, die van de overzijde wordt teruggedrongen. Dan moet wat er leeft in het volk, ook in de volksvertegenwoordiging zich uitspreken.

En dat geschiedt in Nederland niet. Waarover toch loopt de strijd der meeningen in het volk? Het gaat om dezelfde vragen als in Engeland: de macht van het Hoogerhuis, die alle democratische besluiten van het college der volkskeuze kan breken, kennen wij ook hier. Het overwicht van de Eerste Kamer is ook in Nederland een hinderpaal voor den vooruitgang. En in elke gedachte herziening der Grondwet speelt deze vraag een hoofdrol.

[p. 134]

De sociale wetgeving dringt hier even sterk als aan de overzijde van het Kanaal. En even warm wordt hier gestreden als ginds over de vraag, hoe de middelen daarvoor zullen worden opgebracht: belasting naar draagkracht, door directe heffing, of oplegging van de zoogenaamd ongemerkte indirecte heffingen. En eindelijk de brandende quaestie, of Nederland, met Groot-Brittannië, zijn vrije ruilverkeer zal handhaven.

Maar terwijl ginds de politieke partijen zijn geformeerd naar de verdeeling dier meeningen in het volk zelf, is het hier andersom. Hier mag het volk om dezelfde vragen strijden; het mag niet, bij de verkiezingen, vóór of tegen zich uitspreken. Dan, zoo zeggen de leiders, moeten de kiezers in het gelid worden gedreven naar de onderscheiding van kerkgenootschap, niet van staatkundig denken. In zeker opzicht mogen de godsdienstige en de staatkundige overtuiging elkander dekken, voor de vraagstukken van onzen tijd is dit geenszins het geval.

Wanneer de kiezers zich moeten uitspreken, worden zij warm gemaakt met leuzen als vóór of tegen den Christus. Hebben zij hun taak volbracht en zijn de mannen vóór den Christus in de meerderheid gebracht, dan bemerken zij van die leuze verder niets. De tentoonstellingen staan op Zondag open, de Staatsloterij blijft, de doodstraf wordt niet ingevoerd; en wie met een tienurenmotie zijn zoetgehouden moeten hooren, dat het oorspronkelijk plan van den minister, waartegen de motie was gericht, toch eigenlijk veel beter is. En de brandende vraagstukken worden verdoezeld achter christelijke leuzen zonder reëele beteekenis.

Blijf onder die omstandigheden nu eens frisch in den strijd! Houd nu eens moed, wanneer gij de belangrijkste onderwerpen ziet verhaspelen en uitstellen en daarentegen een marinepredikant middelpunt worden van het debat!

Het stellen van beginsel tegenover beginsel is de eerste eisch voor een ernstig en hoog politiek debat. Maar wanneer op het gebied, waar die beginselen tegen elkander botsen de strijd wordt vermeden en het worstelperk verlegd wordt naar een terrein waar de grootste inspanning geen enkel resultaat kan opleveren, moet het debat wel in valschen toon worden gevoerd, onbevredigend blijven en onvruchtbaar.

[p. 135]

De ‘groote rede’ van den heer Kuyper is dan ook niet anders geweest dan een poging om door het opwarmen van de christelijke antithese in nieuwe bewoordingen de aandacht af te leiden van het ernstig tekort aan scheppend vermogen van rechterzijde en Regeering. De rede stond naast het debat. Zij werd gehouden in de hoop, dat hierom weer met nieuwe geestdrift de partijen zich zouden groepeeren.

Maar dit gelukte slecht. Het kon niet gelukken, omdat de staatkundige stroomingen zich nu eenmaal niet kunstmatig laten dwingen in een bedding, die zij niet zich zelf hebben uitgeslepen.

Daarentegen moest het debat, van de zijde der oppositie gevoerd, zich wel noodzakelijk beperken tot een critiek, waarmede uit kleinigheden werd aangetoond, dat hetgeen hier is gesteld, waarheid is; dat de christelijke antithese op staatkundig gebied slechts dienst doet om tegen te houden wat door de intellectueele meerderheid in de kerkelijke partijen niet wordt begeerd.

En daarin slaagt men wonderwel. Voor de tegenstanders van finale kiesrechtuitbreiding en ingrijpende sociale wetgeving geldt wat de heer Tydeman voor zich uitsprak aangaande de tariefsherziening: tijd gewonnen, veel gewonnen. Alwat ons in democratische richting verder moet brengen wordt van jaar tot jaar verschoven. Men is onbekwaam om het samen te klaren.

De heer Talma is geen benijdenswaardig minister. Reeds onzeker van zijn eigen concepties, is hij nog veel minder zeker van de ontvangst, die aan de voortbrengselen van zijn wetgevend vermogen zal ten deel vallen.

Er is trouwens geen onderwerp van beteekenis aan de orde geweest, of de coalitie bleek ver van eensgezind. Reeds bij de behandeling van Buitenlandsche Zaken geraakte men in verlegenheid door de zaak-Van Heeckeren, die thans in de Tweede Kamer aan de orde werd gesteld. Fel is de heer Patijn den schrijver van de Standaard-driestarren te lijf gegaan, die het vuurtje is blijven stoken toen de Regeering had ontkend dat van geruchten en beweringen omtrent vreemde inmenging één woord waar was. Door het beroep op zijn ambtsgeheim als oud-Minister bevestigde de heer Kuyper andermaal de vermoedens, als zou er toch zoo iets zijn geweest, en de bondgenooten waren verontwaardigd.

[p. 136]

De Minister is zoover gegaan als hij tegenover politieke vrienden vermocht: ‘De geachte afgevaardigde uit Amsterdam VI (de heer De Beaufort) heeft verleden Vrijdag gesproken over de desorganisatie die aan den dag kwam van het buitenlandsch beleid gedurende de jaren 1901 tot 1905. Ik meen, dat de geachte afgevaardigde wellicht iets te ver gegaan is door aan dat eene feit, de zaak-Van Heeckeren. een zoo algemeene conclusie vast te knoopen. Eine Schwalbe macht den Sommer nicht - de geachte afgevaardigde uit Weststellingwerf moge mij dat Duitsche citaat niet kwalijk nemen - en omgekeerd: uit één stormvogel mag men niet afleiden, dat men te midden van storm en noodweer staat. Ik althans wil gaarne van deze plaats de verzekering geven, dat, wanneer ook misschien tusschen 1901 en 1905 aan mijn Departement wel eens iets abnormaal is geweest of reeds onder mijn ambtsvoorganger, den heer Van Tets, is de machine weer geheel in haar gewone voegen terechtgezet geworden en ook thans ‘loopt zij wie geschmiert, - sur des roulettes.’

Voor den premier van 1901, amateur-diplomaat, waren deze opmerkingen niet aangenaam. Maar de heer Kuyper moet nu eenmaal ter rechterzijde worden verdedigd. Het is begonnen in de zaak-Lehmann, het is voortgezet in de zaak-Van Heeckeren. Maar de man, die bij zulk een gelegenheid als het ware bedelen kan om hem niet te verstooten, die zich kinderlijk verheugd betoonde met het pleidooi van niet-toerekenbaarheid, door den heer Loeff destijds voor hem gehouden, die man neemt geen genoegen met persoonlijke rehabilitatie onder beding, dat hij in de actueele politiek zich onthoude. Als het hem past, laat hij zich duchtig gevoelen. En zoo viel de minister van Oorlog.

Het beleid van den heer Cool was zwak. Hij bleek van zijn departement de gehoorzame dienaar. Het was te voorzien, dat hij het einde toch niet zou halen. Maar deze generaal had het noodige gevoel van eigenwaarde. Zich, om het behoud van zijn zetel, vernederen voor een deel der politieke meerderheid, zooals zijn collega van Marine deze kunst zoo goed verstaat, dat verkoos hij niet. Militaire muzikanten zouden blazen op Zondag; op Zondag zou worden geschoten. En zoo heeft hij, met behoud van eer en goeden naam, afscheid genomen bij het eerste treffen,

[p. 137]

terwijl een reeks aanvalletjes hem nog te wachten stond. Hij zou de officierstraktementen zonder uitstel verhoogen; de Kamer wilde de regeling aan die betreffende de pensioenen verbonden zien; de heer Cool verdween. Dat had Kuyper hem geleverd. De vrienden hadden hem immers gerehabiliteerd!

Andersom was het bij marine. De admiraal Wentholt is van dezelfde club gewillig werktuig. Gij verlangt een orthodoxen vlootpredikant? Best, gij hebt hem. De vereeniging van ‘christenofficieren’ van den heer Duymaer van Twist zal zijn chef zijn, en de beste admiraal die niet doet wat de predikant verkiest gaat eruit. Hij wordt vervangen door een ander, die wel bereid is naar het clericale pijpen te dansen.

De heer Lohman zag in, dat het hier toch misliep. Hij sprak een vriendelijk maar scherp woord tegen deze ongegeneerde propaganda. Maar gemakkelijk is te voorspellen, wat zal geschieden wanneer de brave Wentholt Lohman volgt en Kuyper laat zitten: dan volgt hij den weg van generaal Cool. Want Kuyper bijt door, maar Lohman maakt zich alleen boos. Laat Wentholt dus, als hij graag blijft zitten - en dat schijnt wel zoo - maar op Kuyper blijven bouwen.

Een contra-beleefdheid hebben de heer Lohman en zijn vrienden alleen kunnen bewijzen, toen zij met de linkerzijde samen de rijkssubsidie voor openbare leeszalen er door hielpen.

Hiertegen was hevig verzet van de katholieken. Van hun standpunt terecht: het vrije onderzoek laat de Kerk niet toe. Derhalve alleen roomsche leeszalen voor de roomschen. Daartegenover werd dat vrije onderzoek door den heer De Visser uitnemend verdedigd. In zijn geloof en zijn overtuiging moet de protestant de kracht vinden om tegen de verleiding van andere lectuur - met name socialistische bestand te zijn. - Volgens De Standaard is deze opvatting van de vrijheid liberaal, niet calvinistisch. Zoo iets heeft men, meent dit blad, van de ‘ethischen’ te wachten.

Zoo is er telkens strubbeling. En in de teerste geschillen schromen de roomsche bewindslieden volstrekt niet te zeggen, waar het op staat. Niet alleen acht de minister Kolkman de staatsloterij zoo kwaad niet, maar de minister van Justitie heeft ook in de zaak-Papendrecht een zeer liberaal standpunt inge-

[p. 138]

nomen. De houding van de rechterlijke macht keurde hij zoo streng af als een minister van Justitie het doen kan, en ook de psychiatrie in de rechtzaal vond in hem een warm verdediger.

De gebroeders Regout toonen zich bekwame bewindslieden. De Regout van Waterstaat schijnt zich te hebben opgemaakt op de sociaal-democratische vakorganisatie van Spoorwegpersoneel te temmen, de ‘Nederlandsche Vereeniging’ van den heer Oudegeest. Hij moge toezien, dat hij hiermede niet te ver gaat. Gezag moet er wezen, en het gezag moet worden erkend; maar een optreden in die richting ontaardt zoo licht in een ijveren tegen datgene waaraan niet mag worden geraakt: de vrijheid van organisatie.