De Nieuwe Gids. Jaargang 25

[p. 483]

Staatkundige kroniek.

18 Augustus '10.

De eenvoudige verkiezing van een lid der Provinciale Staten van Noord-Holland bracht vele pennen in beweging. Toen eenmaal de heer Barnstein, vrijzinnig-democraat, gebracht was op den zetel, die voor den vrijen liberaal Röell was opengemaakt, gaf bittere verontwaardiging zich lucht. Natuurlijk. Men had, zonder de noodige maatregelen van voorzorg, een vacature gemaakt in de herinnering aan vroegere macht; met kleinachting van politieke tegenstanders. Het sprak van zelf, zoo meende men, dat de kiezers zoo verstandig zouden zijn om ‘een man als Röell’ in die vacature onmiddellijk te kiezen.

Hoofdthema in deze klaagliederen is geweest, dat men een geestelijk zoo hoogstaand man liet schieten voor een vrijzinnigdemocraat, die, bij al zijne verdiensten, in geestes-beschaving zich niet met hem kon meten.

Als gewoonlijk zal de vereerde politieke vriend wel tot een zeer hoog peil zijn opgevijzeld. Het is buitenaf voordien nimmer in het oog gevallen. Maar gesteld al, dat dit peil werkelijk werd bereikt, was er dan reden om ter wille daarvan het politiek verschil te negeeren?

Ook de kerkelijke bladen stemden met de klaagzangen in. Natuurlijk zonder eenige bedoeling om de fracties ter linkerzijde uit elkander te drijven. Maar toch deed dit eenigszins vreemd aan, zoo kort nadat een andere Röell, van grooter reputatie dan de Amsterdamsche naamgenoot, in Utrecht zijn zetel had moeten ruimen voor den anti-revolutionairen heer Van Hoogstraten, naar wiens qualiteiten men moest informeeren bij oud-wapenbroeders; informaties, die de mogelijkheid openlieten, dat in anderen staat des publieken levens kenteekenen van geschiktheid zouden aan het licht treden, welke tot dusver niemand had ontdekt. Toch werd toen in de kerkelijke pers betoogd: wij

[p. 484]

strijden voor een groot beginsel; wat de onderlinge waardeverhouding is tusschen de candidaten doet er niet toe; wanneer Röell weer in de Kamer moet, zullen de liberalen hem er zelf moeten brengen.

Zoo ongeveer was ook de redeneering van de vrijzinnigdemocraten te Amsterdam. Met dit verschil in de feitelijke situatie, dat de Amsterdamsche Röell de hoogte van den Utrechtschen nimmer heeft kunnen bereiken, en dat zijn vrijzinnig-democratische tegencandidaat alom geacht en gewaardeerd werd wegens den voortreffelijken en onvermoeiden arbeid, door hem op sociaal gebied sedert tal van jaren met veel talent verricht.

Vooral de vrije liberalen hadden bij de laatste verkiezingen voor de Tweede Kamer zich den pas afgesneden voor het sustenu, alsof het verschil met de vrijzinnig-democraten er slechts een was van meer of minder, en niet van beginsel. Wie eraan twijfelen mocht, neme maar eens inzage van de verkiezingslectuur in het district Deventer. Trouwens, De Nieuwe Courant had het al zoo dikwijls verteld.

Maar in Amsterdam hebben de liberalen altijd een eigen tactiek gehad. De groote hoed heeft er zonder ophouden dienst gedaan. Zelfs wist, ook na de formeele afscheiding van de vrijzinnig-democraten, een uitnemend tacticus als dr. Hubrecht later toch nog een entente over de geheele linie tot stand te brengen. Al wat liberaal heette bleef te zamen. De nuances werden met zachte overgangen zooveel doenlijk weggedoezeld. In het Algemeen Handelsblad bezat men een uitnemend orgaan. Unie-liberaal en vrij-liberaal was het tegelijk. Zelfs was het tegelijk vóór en tegen algemeen kiesrecht. De afgevaardigden ter Tweede Kamer, in dit college Unie-liberaal, waren in Amsterdam liberaal zonder meer. Vooruitgang, de oude liberale kiesvereeniging, bood plaats voor allen. Zij sloot bij geen algemeene organisatie zich aan.

Moeilijker werd het, bij deze houding te volharden, toen ook de vrije liberalen zich zelfstandig hadden georganiseerd en te Amsterdam een afdeeling hadden gesticht. Ook formeel was het verschil niet meer te loochenen. Vooruitgang echter bleef bij het oude regime volharden. Het sloot zich niet bij de Liberale Unie aan, maar steunde zich op een program, dat ieder vrijzinnige kon onderschrijven.

[p. 485]

Met dit beleid echter verklaarde het grootste deel der vrijzinnige kiezers zich niet langer te kunnen vereenigen. Het was bij de laatste Statenverkiezing dan ook al héél ver gedreven. De heer Mr. J.C. de Vries was in de Staten gekomen met den steun van de vrijzinnig-democraten, nadat hij verklaard had te zijn Unie-liberaal en voorstander van algemeen kiesrecht. En nu hij van zijn zetel opstond ter wille van de wederverkiezing van den oud-liberaal mr. Roëll, heette het, dat tusschen deze beiden een verschil van politieke overtuiging niet bestond. Zoodanige kunststukken zijn voor kiezers, die niet door dik en dun gaan, te kras.

Samenwerking kan onder zekere omstandigheden gewenscht zijn, maar dan geschiede zij steeds onder markeering van de politieke verschillen. De doezelaar blijve bestemd voor de teekenplank.

De laatste Amsterdamsche verkiezing was leerzaam voor alle partijen.

_* * _*

In een staatkundige kroniek mag, waar een speciaal economische ontbreekt, niet worden gezwegen over hetgeen in de afgeloopen maand te Enschedé voorviel. De uitsluiting, door de fabrikanten toegepast, heeft trouwens staatkundige beteekenis, in zoover wettelijke voorziening ook op dit punt noodzakelijk bleek.

In het grootbedrijf worden steeds meer arbeidskrachten geconcentreerd. En de partijen, zoo arbeiders als werkgevers, binden in steeds ruimer kring de krachten samen om hunne macht te versterken. Maar zoo wordt ook de maatschappelijke beteekenis van hetgeen binnen het bedrijf geschiedt, steeds grooter. En allengs talrijker worden de belangen, welke buiten het bedrijf niettemin daarmede samenhangen. Zoo ziet de wetgever, die voor een ongestoorden ontwikkelingsgang der samenleving heeft zorg te dragen, zich tot taak gesteld, ook hieraan zijn aandacht te wijden. Beschikkende over hun eigen belangen, nemen zij maatregelen, die diep in het maatschappelijk leven ingrijpen.

Bij den strijd tusschen kapitaal en arbeid zal op den duur de wetgever niet lijdelijk kunnen toezien. Een verplichte arbitrage,

[p. 486]

in dezen zin, dat de uitspraak van een door de wet aangewezen scheidsgerecht voor beide partijen bindend zal zijn, zal vooralsnog niet bereikbaar zijn. Maar wel zal de wet een orgaan kunnen scheppen, waarvoor partijen hunne sustenuen en inlichtingen zullen hebben te deponeeren. Reeds zal hierdoor de moeilijkheid zijn overwonnen, rijzende bij nagenoeg elk conflict, gelegen in de erkenning van de vertegenwoordiging der strijdende partijen. Geregeld pleegt het eerste begin van een vergelijk af te stuiten op de formeele vraag, wie bevoegd zijn om namens partijen te spreken en te onderhandelen. Een uitspraak van zulk een wettelijk orgaan moge dan al geen bindende kracht hebben, van zedelijk gezag is zij stellig.

De houding der Twentsche fabrikanten in het laatste conflict heeft niet de overtuiging kunnen schenken, dat hun beleid de instelling van zulk een orgaan overbodig maakt. Zij schrijven in hun reglement een bepaling, dat zij allen tot stop zetten van hun bedrijf zullen verplicht zijn, zoodra bij een hunner de arbeiders het werk hebben gestaakt. Wat de aanleiding was tot de staking, of het geschil langs minnelijken weg kan worden opgelost, het schijnt niet in aanmerking te komen; lex dura, sed ita scripta: staking bij één, uitsluiting bij allen.

Nadat met veel schrijven en wrijven de moeilijkheid van de vertegenwoordiging was overwonnen, begon eerst nadat de uitsluiting in werking was gegaan het onderzoek van het bestuur der fabrikantenvereeniging. Dit is een averechtsch beleid. Het karakteriseert het optreden der vereeniging zuiver als een proces, om macht te doen gelden tegenover de organisatie der arbeiders, terwijl men opzettelijk de oogen gesloten houdt voor de vraag, aan welke zijde het recht is. Met dit beleid moge men tijdelijk succes hebben, het veroordeelt zich zelf als onzedelijk; in zulk een proces is de eindoverwinning aan degenen, om wier vernietiging het is begonnen.

M.