De Nieuwe Gids. Jaargang 25

[p. 321]

Staatkundige kroniek.

26 Juli 1910.

De meerderheden der rechterzijde waren bij de Statenverkiezingen alom versterkt; al blijkt uit de cijfers, dat haar stemmental minder snel toeneemt dan bij vorige verkiezingen het geval was. Zelfs zijn sporen te vinden, die wijzen op een stilstand, zoo niet achteruitgang in de toekomst.

Als machine, als organisatie, als stem-automaat, staat ‘de coalitie’ nog onverzwakt overeind. Maar men moet blind zijn om niet waar te nemen, dat daarbinnen niet alles couleur de rose is. De geestdrift is weg. Men vocht aanvankelijk in de coalitie voor een ideaal. Men had zoo geen gelegenheid, om in zijn enthousiasme de werkelijkheid aan het ideaal te toetsen. Te minder, waar Kuyper met de schittering zijner welsprekendheid het enthousiasme levendig hield en het kalm beraad terugdrong. Dat vermag zijn opvolger niet. De heer Heemskerk is scherpzinnig, gevat, uitgeslapen politicus, buitengewoon vlug van verstand. Maar welsprekend allerminst. Enthousiasme bezit hij niet en hij kan het niet wekken bij anderen.

Zoo is van de coalitie het materieële element meer en meer te kijk gekomen. De omstandigheden kwamen het nog eens extra verlichten. Of wat anders is de beteekenis van de Kuyper-affaire? De man, die naar den schijn zich steeds bewoog in hooger sferen, de profeet, door het licht van den Allerhoogste bestraald, stond opeens voor ons in zijn huisjasje. Ja, het publiek zag hem zooals tevoren alleen zijn valet de chambre hem had mogen aanschouwen. En zoo iets deed aan de vereering als het bovennatuurlijke geen goed. Ja, zij, van wie men had gedacht dat zij in dezelfde vereering deelden, zij voelden zich gegeneerd, en zij deden kennen, dat zij het altijd wel hadden geweten.

En daarop kwam toen nog de encycliek, die Carolo Borromeo

[p. 322]

verheerlijkte ten koste van de hervormers van alle maatschappelijke positie, welke hij als getrouw zoon der Heilige Kerk had bestreden. Zeker, de coalitie bleef erom overeind en zij, wien politiek en zetel het allernaast lagen aan het hart, zij konden het gevoel, alsof de nagedachtenis hunner moeder was besmeurd, spoedig vergeten. Maar er zijn er ook nog anderen. Een man als dr. Keuchenius, wien de gevoelens voor de ideëele heerlijkheid van het Calvinisme in het bloed zitten, vergeet niet. Hij grijpt naar de pen en toont, dat de Paus aan minder politieke bondgenooten meer heeft te slikken gegeven dan zij kunnen verduwen. Tot zulk een prijs doet hij niet mede. Willen de Roomschen zich de weelde veroorloven, hunne waardeering te propageeren voor de mannen der Hervorming, dan is een bondgenootschap met hen ter bevordering van de hoogste ideëele belangen niet langer geoorloofd. Maar dr. Keuchenius houdt ook niet de kolommetjes bij: zooveel zetels, zooveel notarissen, zooveel burgemeesters.

Dr. Keuchenius vond gastvrijheid in De Beukelaar. En in Beukelaar en Klaroen propageert een nieuwe combinatie van Christen-democraten onder leiding van Mr. Van de Laar met veel bekwaamheid, ernst en wetenschappelijken zin tegen de christelijke coalitie. Zij willen door evenredige vertegenwoordiging tot een doelmatiger combinatie komen van degenen, die ter zake van de meest urgente punten van staatkundig beleid eensgezind zijn. Juist datgene, wat sedert jaren reeds is bepleit ook aan de linkerzijde door degenen, die met sociale wetgeving en kiesrechthervorming gaarne haast zouden zien gemaakt.

Deze elementen onder de rechtzinnige protestanten hebben meer invloed dan de mannen der coalitie wel willen erkennen. Zij maken het hun lastiger dan de christen-democraten, die zich om den heer Staalman schaarden. Onder dezen was een tekort aan intellectueele kracht en bleek ook wel eens van minder ernst dan thans bij de mannen van Beukelaar en Klaroen.

Voor dat evenredig kiesrecht kwam zich in De Gids van Juli ook verklaren Mr. W.H. de Beaufort, die vroeger zich onder de tegenstanders schaarde. Voor de goede zaak is deze aanwinst van beteekenis. De oplossing alleen, welke de geleerde schrijver beproefde van de technische moeilijkheden, door het evenredig-

[p. 323]

heidsstelsel in zoo ruime mate opgeleverd, scheen minder gelukkig. Hij wilde het geheim der stemming loslaten. Zulk een prijs zal voor de evenredige vertegenwoordiging nimmer kunnen worden betaald. De uitoefening van het kiesrecht is nog in tal van kringen, in tal van verhoudingen, een teer punt. Stel u voor, dat in onze samenleving de werkgevers, de predikanten, de geestelijken contrôle hadden over de politieke keuzen van hunne arbeiders en de schaapkens hunner kudde! Zóó radicaal zijn materiëel en kerkelijk belang nog niet van het staatkundig terrein verwijderd. Het lijkt er niet naar. En zoo lang deze onzuivere elementen daar rondwaren zullen zij ook de zuivere uitspraak van het politieke volksleven vertroebelen en bederven.

Een verschijnsel, als zich thans in verschillende districten van Brabant en Limburg voordoet, zou zonder het geheim der stemming zich lang zoo sterk niet uitspreken. Let op de laatste Statenverkiezing van Maastricht! Een vrijzinnig-democraat haalde meer dan 1700 stemmen. En onder deze 1700 zullen er een paar honderd afkomstig zijn van kiezers, die niet tot de Roomsch-Katholieke kerk behooren.

Een merkwaardig verschijnsel, dat al evenmin pleit voor de algemeene waardeering ook aan roomschen kant, van de kerkelijke coalitie. Maar wat zou zulk een openbaring van gezindheid onder de kiezers worden belemmerd, indien zij onder onmiddellijke contrôle van hunne geestelijke leiders hun recht moesten uitoefenen!

Maar aan de evenredige vertegenwoordiging zijn wij vooralsnog niet toe. De uitvoering zal wel in eerste instantie afhankelijk zijn van de herziening der Grondwet. En de Staatscommissie is ijverig aan den arbeid. In afwachting daarvan zal de coalitie wel heel blijven. Intusschen kunnen de waarschuwingen voor de toekomst werken ten goede.

Zoo werd dan de rechterzijde in de Provinciale Staten versterkt. Van de keuzen, welke zij zou doen voor de Eerste Kamer wekte eigenlijk alleen die van Zuid-Holland belangstelling. Niet om te weten, of van de nieuw gekozenen nieuw leven zou zijn te wachten in den bewegingloozen Senaat. Dat weten wij wel. In dit opzicht pleegt ook van links geen kracht uit te gaan. Maar de heer Van Heeckeren zat voor Zuid-Holland. De heer Van

[p. 324]

Heeckeren had nog eenmaal in de Eerste Kamer een conflict uitgelokt, door een nota, met den minister Van Swinderen, die hem maken en breken kan. En hij werd gebroken, voorgoed. En de Staten lieten hem los.

Alleen de omstandigheden waren merkwaardig. In de Eerste Kamer hadden zijn anti-revolutionaire vrienden het voor hem opgenomen. Zij hadden de geheime stukken gezien, die tot dusver op het psychologische moment van noodzakelijke zelfverdediging de gelukkige bezitter steeds had vergeten. Zij wisten hem blijkbaar gedekt door het gezag van den oud-premier dr. Kuyper, amateur-diplomaat. En zij hadden blijkbaar meer scrupules dan deze man, die loopt over lijken, om zonder meer den misleiden partijgenoot los te laten. Voor de eer van de hooge vergadering hoopte de heer 't Hooft, dat aan zijn vriend nader gelegenheid zou worden gegeven tot zelfverdediging. De hooge vergadering dacht over haar eer anders; zij sloot de discussie voorgoed, en de heer Van Heeckeren werd gewipt. Hij bleek te veel man van eer om aan den wenk van dr. Kuyper gevolg te geven: ‘beloof in het vervolg te zwijgen en gij kunt uw zetel behouden’.

Waar elders de rechterzijde in de minderheid was, werd ter linker een opschuiving waarneembaar naar de democratie.

In Noord-Holland ondervonden de vrije liberalen bestrijding. Zij hebben de meerderheid nog, maar zij werden gewaarschuwd voor het vervolg. Ook aan de democraten zal hier een plaats moeten worden ingeruimd. De strijd wordt nog voortgezet in de naverkiezing van Amsterdam IV, waar voor den uitgeworpen Gedeputeerde mr. Röell een plaats werd opengemaakt. Hij kwam in herstemming met den vrijzinnig-democraat Barnstein, den voorzitter van een werkliedenvereeniging van eenigen invloed, Handwerkers Vriendenkring, en deze werd gekozen.

Daarentegen moesten in Friesland de vrijzinnigen van conservatieven huize toegeven. De sociaal-democraten geven er den doorslag. Zij zouden slechts voor een voorstander van algemeen kiesrecht zijn te vinden. Bij de verkiezing van Gedeputeerden hadden zij getoond dat het hun ernst was: zij hadden aan de rechterzijde de baan vrijgelaten. De oud-liberalen gaven toe, en de heer Van Beyma werd in de Eerste Kamer vervangen door den heer Lely.

[p. 325]

Intusschen is de minister Talma met wat sociale wetgeving gekomen: een herziening van de Arbeidswet breidt den kring van beschermde personen uit door den leeftijd van ‘jeugdige personen’ een jaar te verhoogen, en de maatregelen ten behoeve van de gehuwde vrouwen worden verscherpt.

Het gebruikelijk verzet tegen zoodanige maatregelen is van de zijde der fabrikanten niet uitgebleven. Een gerucht wil, dat de minister eraan zal toegeven. Maar dit staat nog niet op het papier.

En nu dezer dagen is de minister gekomen met een wetsontwerp tot regeling der ziekteverzekering. Het is vergezeld van een ontwerp tot instelling van Raden van Arbeid, gemengd samengesteld uit werkgevers en arbeiders; deze Raden moeten het orgaan worden, waardoor de geheele sociale verzekering met het maatschappelijk leven in verband zal worden gebracht. Het zijn onderwerpen, waar omtrent noch ter rechter- noch ter linkerzijde eenstemmigheid bestaat. De behandeling kan ook alweer bijdragen tot het vestigen der overtuiging, dat de troepen geschaard staan in ondeugdelijke slagorde.

M.