|
| |
| |
| |
De zonde. (Vervolg.)
Derde bedrijf.
Linnenkamer van het gesticht Rustenburch. Rechts en op den achtergrond groote linnenkasten, in het midden een lange wit-houten tafel, waaromheen stoelen met zitting van gevlochten mat, rechts vooraan, kleine wit-houten tafel, links een strijkkachel, waarop eenige strijkijzers, achteraan een mangel. Verder strijkplanken, linnenbakken en een groote waschmand. Godsdienstige spreuken aan de wanden.
Middag.
| |
Eerste Tooneel.
Jans, Katrien, Mijntje.
(lakens tellend bij de tafel) Twee, vier, zes, acht, tien, twaalf (telt met twee op tot 24) . Vier en twintig? Komt dat uit? (ziet op de waschlijst) Nee, dertig. Zijn d'r nog meer in de mand Trien? Kijk 'r 's.
(zoekend in de mand) Nog zes.
Komt uit. Leg maar neer. Vier lakens van de dominee. Lakens met kantjes en tusschenzetsels, fijn, fijn. Daar mot ie onder slape, as 'n lammetje onder de wol, hahaha, as 'n lammetje.
En sloope met borduursel. Jans kijk, letters as koeie. Daar leit ie nou z'n preekies op te verzinne. Och hoe lief, z'n blonde hooffie midden op 't kussentje, 'n heel zacht kussentje. Poeh, ik pas voor de fijnigheid. Voel 's Jans, kan jouw wang dát verdrage? (wrijft haar met het sloop in 't gezicht).
Schei nou uit, zèg. Je kreukt de boel.
Komt 'r wat op an. Mot 't soms niet meer in de mangel?
(tellend) Vier en twintig sloope? Da's vier te min.
In de mand zijn 'r niet meer.
| |
| |
(zoekend) 'k Heb ze al. Tussche de linnedoeke. Dat 's vier en twintig. Twintig handdoeke....
(tot Mijntje) Geef jij ook 'r 's asem, jij. Je zeit geen woord.
(rustig voortwerkend) We moge niet spreke.
Moge? Moge? Is t'r 'n mensch hier om 't ons te verbieje?
Komt 'r niet op an, maar 'k doe 't niet, 'k wil 't niet
Heere, heere, wat 'n heiligheid.
Laat ze d'r gang gaan, je weet nou eenmaal, hoe ze is. Heb je daar nog vaatdoeke?
Een, twee, drie, vier (tellend tot zestíen) .
(ziet op 't waschboek) Komt uit. Blijve me de heele morge alleen? Komt 'r niemand meer helpe?
Lena komt op slag. Hendrika is op de kraamkamer.
Nou, ga maar na. Waar ze de halve dag om heen draait hè? In 't kinderhuissie.
Net zoo lang tot ze gesnapt wordt.
Ja. Begrijp je dàt nou? Griene, griene, toen 't komme most, en nou 't 'r ìs.... geen houwe meer an.
Tja, ja. Zie je wel meer.
En wat 'n stakkert is 't. Vel over been, geen fut in.
Kijk mijn jonge daar 's bij hè? Gos wat 'n beer, 'n knul. Koone om te zoene, en ooge.... De ooge van z'n vader. Maar 'k zal 'm leere daar meissies mee gek te make, wacht maar. As tie d'r foeffies mee draait, - dat leer je niet hè, dat zit je in 't bloed, - maar 'k zal 't 'r wel uithale. De eerste keer, dat ie 't perbeert, (maakt een gebaar van slaan) ik zal 'm rake.
Jij zal wat, hij windt je om z'n vingers mensch. Foeffies? Daar fopt ie as kleine jonge z'n moeder mee, en later....
Sla 't 'r uit Jans. Laat ie geen meissies make, zooas wij.
'k Dacht, dat jij je mond zou houwe?
(buiten de deur) Doe 's ope. Doe 's ope.
| |
| |
| |
Tweede Tooneel.
De vorigen. Lena.
(bij de deur) Kom binne schoone dame.
(een gevulde linnenbak binnen dragend) Pff, wat 'n vracht, je breekt haast doormidde. (zet de bak neer, blaast uit) Hè, hè. - Juffer Marie is ziek, leit op bed.
Niks, kiespijn, of zinkes, weet ìk 't?
Heere, heere, wat zalle ze in de penari zitte. Marie ziek en Everdien op reis, geen mensch om ons te peste.
Mensche zat. Juffer Anna komt straks nazien.
Ze heb verordineert, dat we motte zinge, gezange en psalleme, te beginne met: ‘Jezus neemt de zondaars aan’.
Ken ze in d'r hart voele. Zinge? Dan kenne me niet prate hè? Zoo'n kanjer. Moge me dan nooit mekaars geluid 's hoore? 't Lijkent de gevangenis wel hier.
Pak an, prate en breie tegelijk.
(goedig) La me nou maar 'n stukkie zinge?
Hou jij je mond brave Hendrik.
(onder 't lakens rekken) We zalle wel zinge: ‘Heelemaal alleen, heelemaal alleen.’
Die is net gek vandaag. Heit 'r vrijer gezien.
In 't nokkie van 't huis mensche, in 't nokkie. Ja, stil nou. D'r was 'n lek, 't drupte in de kamer van de directries. De tuinman moest na 't dorp de loodgieter hale, en... en... Daar brengt ie me Jaap mee, Jaap, já. (tot Jans) Nee, la mijn nou vertelle, werachies, net, toen we an 't bidde ware, zag 'k 'm ankomme.
Jij dee beter je ooge dicht te houwe onder 't bidde.
't Is nogal 'n pleziertje 'n half uur met je ooge toe te zitte. Juffer Hes lee op de loer, maar 'k lapte 't 'm, zóo, kijk. Kan jij nou zien, dat m'n ooge ope ben? O zoo.
| |
| |
Daar mot je net háár voor hebbe. Juffer Anna most met 'm mee, de lekkasie wijze, en toen die terug was, zeit me die in eene tege de directries: ‘Mag 'k effe 'n schoone zakdoek hale? 'k Ben zoo verkouwe, kom dadelijk weer terug.’ (gelach) En ze kwam dádelijk weer terug, dát snap je. (weer gelach)
Hoe wist ie, dat je hier was?
Ja hoe? M'n vader zee niks, en m'n moeder zee niks, maar hij had 't in de gate, de goochemert. Oooo, 'k hou m'n buik vast, as 'k an m'n vader denk, die vreet z'n eige op, as ie hoort, dat Jaap hier is geweest.
Morge brenge. Klesmeiers ben d'r overal Maar 't kan me niet bomme, niet dát. (knipt met de vingers) Jaap is van mijn, Jaap blijft van mijn, al is tie ook de halve dag zat, dèr.
Daarvoor sture ze je nou na 'n gesticht toe.
Hoor die. Zeg jij nee, as je jonge terug komt?
Laat ie maar komme, liever vandaag as morge.
O zoo Kees. As je dát maar begrijpt.
| |
Derde Tooneel.
De vorigen. Grada.
(binnen sluipend) Ben laat hè?
(streng) Waar kom jij vandaan? Most je schame.
Twee dage water en brood.
'k Ben bij Gesientje geweest.
(week) Naar m'n moeder. God, ze was zoo lief. Kon niet bij d'r weg komme. Ze heef tegen me gelachen.
Kan niet, 'n kind van twee maand. Ben groeistuipies geweest.
| |
| |
Nee heusch, héûsch. (slaat de armen over de borst, innig) O je weet niet, wat 't voor me is, dát kind. En 'k heb zoo gevloekt, toen 't komen moest.
Dat doen we allemaal. Daar mot je niet meer an denke.
'k Heb niet willen eten of drinken. 'k Wou dood, (hartstochtelijk) al maar dood.
En nóu wil je leve? Wees blij mensch.
Als 'k d'r 's voor gestraft werd? 't Is zoo'n zwak stumpertje, heelemaal niet tierig, zooals andere kinderen.
Springlevend is 't. Wat mier je toch?
Tierige kinders ben hier niet veel. Mijn kind heb ook gekwijnd, maande, maande.
En nou is 't zoo lief, 'n kleurtje op z'n wangen. 't Heeft nooit genoeg, zegt de juffrouw. Jóuw jongen heeft 'n heel bord pap gegeten Jans.
Zoo'n beest. Die vreet me later de oore van m'n hoofd.
Ziek. Da's je geluk meid. Pak an, gauw. Anna kom strakkies.
(gebukt over een linnenbak) Nee maar Jans, kom nou 's hier. Kijk 'r 's. Bár, bár. Die maakt 'r zich ook af met 'n Jantje van Leijen.
Dat kan niet gemangeld, de helft mot 'r af.
Bemoei je met je eige bemoeisels. Afblijve. Ben jij gek, wat heb Anna d'r voor benul van? Geen steek. (neuriënd) En Marietje is verkouwen (luider) En heeft wat hoest er bij. Ze mot haar bedje houwen...
(angstig) Och God dan toch.
Hou je stil. (gerammel aan de deur) Daar heb je 't nou al.
| |
Vierde Tooneel.
De vorigen: Hendrika.
(om den hoek van de deur, een kop bouillon in de hand, nuffig, spreekt gemaakt) Hoe staat 't leve? Kan 'k de dames ook diene?
| |
| |
(stroef) Wat mot jij hier?
Kom je de boel weer 's opneme, stille verklikker?
'n Lieve ontvangst, dát moet 'k zegge. 'k Zal maar weer weg gaan.
Nee, blijf maar, nou je 'r eenmaal ben. Voor wie is die bouillon?
Voor Gerritje drie en twintig. Heeft 'n zoon gekrege, vannacht om twee uur.
Dus tòch. Ik dacht, dat 't mis zou gaan.
Wij ook. Ze heb 't vér gehaald. Van acht uur af....
O, je had moete zien, hoe juffrouw Lij met 't kind heeft omgetobd. 't Was 'n mirakel. De dokter zei: ‘Leg maar weg, geen leven meer in,’ maar zij heeft 't opgenome, en gewreve, en geschud...
(onverschillig) Och, je weet niet goed, wat 't wil, maar juffrouw Lij zal 't 'r wel bovenop hale, zal je zien, juffrouw Lijda is zoo knap.
(minachtend) Knap? 't Was beter, dat 't stierf.
(verlegen-geheimzinnig) Waarom? Waarom? Vraag me dat nou. Omdat de vader..., bah, de smeerlap, dáárom.... Omdat 't kind niet gezond kan weze, sukkele, sukkele, van z'n geboorte tot z'n dood toe, daarom..., dáárom...
Maak je niet dik, daarom, daarom. - Dáárom mot 't blijve leve ook. Begrijp je 't niet? Z'n moeder most 's vergete, dat ze gezondigd heb, en ze mag 't niet vergete. Tot 'r dood toe mot ze d'r voor boete, boete...
Dat is zij niet alleen, dat motte me allemaal.
Nee, nee, dat is níet waar, níét waar, zeg...
Niet waar? Werachies wel. Je hoort 't toch? Waarom wordt anders zoo'n wurm met kunst en vliegwerk in 't leve gehouwe?
O, maar dat is onmenschelijk, dat is beestachtig, dat...., dat.... Alleen dáárom, omdat de moeder.... Alsof ze 't ooit vergeet, of ze 't ooit vergeten kán. (half schreiend) Zoo'n stumpertje, zoo'n arm, arm schaapie, moet
| |
| |
dát dan boeten voor de schuld van 'n ander, moet dat....
(haalt de schouders op) Laat 'r maar betuile. Ze is wel 's meer sentimenteel.
Moet zoo'n kind dan 'n schrik zijn voor z'n moeder, z'n leven lang? 'n Schrik, 'n schrik? O, ik moet 'r niet an denken. Dat 's niet uit te houwen (rillend) Nee, nee, dat wil God niet.
Wil God dat niet? Ben je je les al vergete? God wil, dat de zonde geboet zal worde, geboet tot in 't tweede, tot in 't derde, tot in 't vierde geslacht. God wil....
(bitter) Ja, ja, dát zeggen ze hier, hiér in dit vervloekte huis. Dat wordt je voor de voeten gegooid, telkens weer, als je maar effe je kop boven water steekt, bah, báh, ik walg d'r van.
Oooo! Hoe durft ze zoo te schelde.
Dat doet ieder op z'n beurt wel 's.
M'n bouillon wordt koud. Ik ga hoor. Niet zegge, dat 'k hier ben geweest. Adieu.
Doe me groete an Gerritje.
(deftig) 'k Hoop 't waar te neme. (af)
| |
Vijfde Tooneel.
De vorigen, even later Juffrouw Anna.
(bij de deur, gejaagd) 'k Hoor wat, achter in de gang. Zinge, zinge....
(zenuwachtig) Wat? Zeg dan wát?
Begin jij Jans, gauw, gauw.
(met gedempte stem)
'k Weet, dat de Heer mijn Herder is;
Dies zal mij niets ontbreken.
Door Hem verkrijg ik lafenis,
Hij leidt m' in groene streken.
| |
| |
Verkwikking, heil en zegen;
Voert keer op keer, Zijn naam ter eer,
(Allen zingen uitgezonderd Grada, die met den rug naar de anderen gewend, doeken rekt).
Waarom wordt 'r niet harder gezongen?
(Het gezang wordt plotseling oorverdoovend.)
Niet zóó hard. (luider) Niet zóó hard, zeg ik. (stampt met den voet op den grond) Houd op, onmiddellijk. (het gezang verstomt) Wie ging er de deur uit zooeven?
(onnoozel) Bij me wete, niemand.
Ik hoorde de deur kraken. Het móet.
(onbevangen) O, dat zal Lena zijn geweest, die most effe weg.
'k Mag d'r op sterve, as 't niet waar is.
Waarom geloof u d'r niet?
(haar strak aanziende) Lieg je niet?
(met nadruk) Lieg jij niet? Kijk me an Mijntje. Jij moogt niet liegen. Liegen is zonde, en vergeet niet, dat je al één zonde bedreven hebt, 'n gróóte zonde.
(bitter) Ze zou waarachtig an 't liegen komen op zoo'n manier. Wat heeft zij d'r nou mee te maken, of Lena weg is geweest of niet? Zij liegt nooit.
(kalm) 'k Vraag niets aan jou Grada. Nu Mijntje, is 't waar, wat Lena gezegd heeft? Je weet welke straf er staat op liegen, je weet....
(tusschen de tanden) As je 't hart heb, as je 't hart heb, om....
Goed, we zullen er wel achter komen. Laat me 't werk zien. (betast de rollen) Die zijn te dik. Uithalen...
| |
| |
(streng met nadruk) Lena, men zegt zulke dingen niet.
(pruilend) Ook goed, dan is 't niét gemeen, maar 't is belabberd, belabberd. 't Was net zoo netjes, zoo echt net....
Je hebt gehoord, wat ik gezegd heb, niet? Uithalen en overrekken. (langzaam) Uithalen....
(heftig) Jawèl. Uithaaalen en overrrekken.
((kalm) Precies. (gaat naar Grada) Zong jij niet mee straks, Grada?
(op denzelfden toon) Neen, juffrouw.
(haalt de schouders op, gedwongen kalm) Omdat ik niet kon, juffrouw.
Jij kón niet? (stilte) Waarom kón jij niet?
(haastig) Ze is verkouwe.
Hou jij je 'r buiten Lena, ben jij verkouden Grada?
(schamper) Verkouwen? Nee, 'k bén niet verkouwen.
(langs Grada heen loopend, fluisterend) Maak geen mot meid. Hou je koest.
Waarom zong jij dan niet mee, Grada?
(heftig) Och wat, wat... Wie kan 'r zingen, als je keel vol zit, (wijst op haar keel) tot hier aan toe vol.
Vol? Vol van hoogmoed Grada? Is 't weer zoo laat? Meisje, meisje, die hoogmoed zal jou nog 's leelijke parten spelen, leelijke parten zeg ik je, want - de hoogmoedigen zullen vernederd worden, de hoogmoedigen zullen zich buigen, buigen tot in 't stof, de hoogmoedigen....
Waar staat dat? In de bijbel? Weet u wat óók in de bijbel staat? Heb uw naasten lief als uzelve. Uw naasten, dat zijn wij, al hebben we ook 'n zonde begaan. Wij zijn uw naasten; maar wíe denkt 'r aan hier om óns lief te hebben? Ons? Niemand, niemand. (lacht schamper) Weten ze hier wel eens, wát liefde is?
| |
| |
(grijpt Grada ruw bij den arm) Wil jij wel 's dadelijk je mond houden ondankbaar schepsel, ondánkbaar.... In plaats van God te danken op je bloote knieën, dat je hier ben opgenomen, mor jij, durf jij te morren, te mórren. Weet jij wel welke straf....
(zich los rukkend) Kan me niet schelen. Er staat nog meer in de bijbel, hoor maar. De liefde is lankmoedig, zij is goedertieren, zij wórdt niet verbitterd, zij dénkt geen kwaad....
(ruw) Houd op met die satansche woorden.
Zij bedekt alle dingen....
(uitgezonderd Mijntje, gelijktijdig) Zij gelooft alle dingen, zij hoopt alle dingen, zij verdraagt alle dingen.
Hoort u 't? Wij weten 't, allemaal, maar u vergeet 't, ú en de andere juffrouwen, ú vergeet 't. Hoe behandelt u dié daar. (wijst op Mijntje) Heeft ze al niet ellende genoeg gehad? Hoe behandelen jullie ons?
(heesch) Zwijg, zeg ik, onmiddellijk, of....
Of, of.... Is de liefde misschien te goed voor ons? Zijn wij 't alleen maar waard om vernederd, geschopt en vertrapt te worden? Zijn....
Dat loopt de spuigaten uit. Naar de strafkamer, én gauw....
(onwillig) 'k Heb niets misdaan.
Niet goedschiks? Dan kwaadschiks. (grijpt Grada bij den arm) Vooruit. Moet ik de directrice halen? Grada, moet ik.... Héél best (trekt heftig aan de schel tot de andere meisjes) En jullie aan je werk, onmiddellijk.
| |
Zesde Tooneel.
De vorigen, Hendrika.
(tot Hendrika die komt binnen stuiven) Ga naar de directrice en vraag....
(onthutst) De directries? Die vraagt, of u maar
| |
| |
dadelijk komme wil. Gerritje 23 ligt in krampe. Dokter is 'r bij. Ze weten 'r geen weg mee.
Ook dát nog. Alles loopt in 't honderd vandaag. (tot Hendrika) Zeg, dat ik dadelijk kom. (Hendrika af) Luister goed meisjes. 'k Moet nú weg, dat hoor je, maar pas op, als 'k straks terug kom, en 'k merk, dat je werk niet is opgeschoten. En jij, Grada, je moogt nu hier blijven, maar je straf kan je niet ontgaan. Als jij je nu niet stil houdt, doodstil, en je de meisjes wéér opruit, zooals daareven, dan zal je zien, wat 'r gebeurt. Ik waarschuw je. (onder 't heengaan) Nu weten jullie 't. (af) .
| |
Zevende Tooneel.
Grada, Jans, Mijntje, Katrien, Lena.
Daar heb je 't nou al. Had je koest gehouwe.
Gos, wat 'n spektakel, 'k dacht, dat ze 'n beroerte kreeg.
(hoofdschuddend) Had je niet motte doen. Had je niet motte doen.
Net goed. Laat ze 't maar 's hoore, de treiters. Hahaha. Je leekent de dominee wel. De liefde is lankmoedig, de liefde is....
Jij zal wég motte meid. Daar helpt geen lieve moederen meer an.
(stil voor zich heen) Ik weet niet.
Je was net zoo mooi an 't bijkomme. Je zag 'r zoo miserabel uit, toen je hier kwam, de dood gelijk.
Wat mot ze nou beginne met 'r kind?
Ze zullen me wel helpen. Mevrouw....
Ja, die zal je zien ankomme, as je hiér ben weg gestuurd. Kan je begrijpe.
'k Heb nog handen an m'n lijf, gezonde handen....
En as jij met die gezonde hande bij de mensche ankomt, en ze hoore, dat 'r 'n steekie los is an jou, nee, hou je gemak, 'k zeg, as ze dát hoore, en jij heb geen rikkemedaasje, dan passe ze voor jou gezonde hande, wat ik je zeg. Ze passe d'r voor.
| |
| |
Nee, nee, 'k wil weg, 'k stik hier, ik....
Jij zou niet weg wille, as je wist, wat je te wachte staat, jij zou....
Ik weet 't. 'k Heb zelf gelejen, nét zoo goed as jij.
As dát waar was, dan zou jij nou eskuus vrage, op je knieën desnoods, dan had jij liever je tong afgebete, as uit te vare, zooas jij straks heb gedaan, dan had jij je kop geboge, (slaat met de vlakke hand op den mond)
en gezwege, gezwege.
Ze heb veel verdriet gehad.
O verdriet, verdriet, maar ellende, nee. Zij heb geen dage lang rond gezworve zonder 'n dak bove d'r hoofd, zij heb niet gekrompe, gekrompe van de honger, zij, zij heb niet voor de gracht gestaan, omdat, omdat.... (keert zich om, den rug van de rechterhand voor de oogen.)
As dát waar was, dan zou ze dít hier 'n paradijs vinde. Dan zou ze de mensche hier wille zoene, zoene voor de rust, die ze hier heb, dan zou ze bang zijn, báng voor de tijd, dat ze weer op mot rukke.
Heer nog an toe. In de tien maand, dat die hier is, heb ze nog niet zooveel woorde vuil gemaak, as nou in twee menute.
Ik zeg 't voor haár. Ze mot eskuus vrage, ze mót. As ze zóo weg gaat, zoo zonder hulp of iets, en mét 't kind, gaat ze de baan op. Hoe is 't gegaan met Anna 17 en met Kaatje 33? Voorbedde zat.
(schamper) O, de mensche ben zoo lief, as je in de klem zit. Crepeere late ze je, crepeere. 'n Hand uitsteke om je te helpe, hó maar.
Hoe ben ik gevare, toen m'n jonge me in de steek liet? Gebeje om werk heb 'k, gebeje. - Maar wie kon me gebruike? Acht maand ver? Waar deugde ik nog voor? Schoonmaakster? Ze wouen me niet. Boodschappe doen? 'k Bleef veels te lang weg; je bent niet vlug meer, as je op 't laatst loop.... En 'k was niet meer dan 'n guide rijk. Eén guide. Weet je wat dat is? 'n Guide op de huishoudlei? Niks. In 'n uur is ie weg. Ik
| |
| |
heb d'r van geleefd zeve dage.... Een nacht heb 'k geslape bij 't Leger des Heils, de andere nachte in de duine.... Ja dat kón, 't was zomer. Telkes op 'n ander plekkie, om niet in de kijker te loope. Op 'n nacht begon 't te regene. Strale, strale. Binne vijf menute was 'k nat, tot an me hemd toe nat. O, dan voel je pas, wat 't is, lekker in huis te zitte, as 't regent buite. Daar sta je in 't pikkedonker, dood alleen, en alles nat, je hoofd, je hande, je lijf, 't zand, waar je in grijpt, nát, nát, en geen mensch om mee te prate, geen mensch... (rilt) En 't regende maar, 't regende en 't woei. Dat 'k tóén niet gek geworde ben, 'k weet 't niet. 'k Heb geschreeuwd, gebruld, as 'n beest, niemand hoorde me. 's Morgens hebbe ze me gevonde, ziek, brachte ze me na 'n ziekehuis. Dáár heb 'k geschreve om me ouwe juffrouw.
Ja. Vóór 'k wegging, heb 'k 'r alles verteld. Ze wou me toen al na hier hebbe, maar 'k bedankte d'r voor. Me zouwe immers trouwe. (lacht bitter) Trouwe, jawel, verschuive en nóg 's verschuive van de eene week op de andere, net zoo lang tot ie d'r van door kon. Op 'n morge ging ie weg, bleef ie weg, kwam 'n kameraad vertelle, dat ie was angemonsterd, en an boord zat na de Oost. (balt de vuisten) Wat je dán voelt hè? 'k Had 'm kenne vermoorde. (stilte)
Smeerlappe zijn 't allemaal. Belove, o ja álles belove, tot ze d'r zin hebbe, en dan-póf, uit.
En de getrouwde ben 't ergst. De mijne, gos nog 'n jong kereltje, kwiek, 'n fijn snorretje, en lache, lache.... 'k Was gek op 'm.
Laat 'm is terug komme, as ie durft. 'k Krab 'm de ooge uit. Zes maande heb me geloope, nee langer, en laat 'k 'm daar nou in eene zien wandele met 'n vrouw en twee kindere, waarachtig lieffies achter 'n wagentje.
(lachend) Wat dee je wel? Niks?
Kan je in je hart voele. Gescholde, dat 'k heb, gescholde. En wat zeit me de vuilik? Wat zeit ie tege z'n vrouw, vraag 'k je? ‘Luister d'r niet na, dat wijf is dronke’. Dat wijf dat was ik. (schamper) Dat-wijf-is-dronke.
| |
| |
Je had 'r op motte slaan.
As 'k 't had kenne lappe, zoowaar 'k hier voor je sta, 'k had 't niet gelate, geloof me. Maar hoe gaat 't. As je 'm misse kan, is 'r altijd 'n diender in de buurt. De vent trok me weg, bracht me de straat uit en d'r zit nog altijd zooveel fesoen in je lijf, dat je op 't laatst je mond maar houdt.
O natuurlijk, 't ouwe liedje. Wij trekke an 't kortste eind, dat 's zeker.
(zenuwachtig) En die ellendelingen loopen rond, vrij, héélemaal vrij. Laat ze de eene gemeenigheid doen na de andere. Wie bemoeit 'r zich mee? Geen sterveling. Maar wij? Een vinger steek je in de asch, en je ben wèg, uitgeschopt, wèg. En als je ook maar even je kop opsteekt, páts, daar leg je weer. Wat kan 't ze schelen of je vroeger 'n fatsoenlijke meid ben geweest, 'n meid, waar ze respect voor hadden, allemaal; 'n meid, die ze niet dorsten an te raken, met geen vinger. Komt 'r niks op aan. Nóu mogen ze je trappen, ieder mag je trappen, omdat je één keer.... (snikt.)
'k Zou me nog maar belabberd make, as 'k jóu was. Wel zeker. Nee hoor. Wat gebeurd is, is gebeurd, daar maal 'k wat om. - As 'k d'r hier uitga, dan zeg 'k (maakt 't gebaar van een groet) ‘Besjoer, je ziet me niet weerom.’ En as 'k in 'n dienst ben, en ze peste me te veel, nou, dan ga 'k in 'n andere. En is 't daar ook hommeles, dan maar wéér na 'n andere. En as 't heelemaal niet meer wil? Nou vooruit, dan is 'r altijd nog wel 'n plaassie, waar ze zalle zegge: ‘Kom binne, as je blief’.
(heftig) Dát niet, dat nóóit.
As ze me d'r toe drijve? Waarom niet? Wat komt 't 'r eigelijk op an? Beroerd is 't overal, en dáár vrage ze teminste niet: ‘Wat heb je vroeger gedaan?’ Dáár ben je wellekom, altijd wellekom.
Schei nou uit, zèg. Gos, 'k word 'r wee van. Hoe kom jullie zoo miezerig vandaag? Trap terug, as ze je koejeneere, dan zalle ze 't wel late. Mijn zalle ze 't niet levere. Heer nog an toe. Gooi ze maar 's voor de voete, wat Jezus gezeid heb: ‘Hij die geheel zonder zonde is, werpe de eerste steen op haar.’ En heelemaal zonder zonde ben d'r niet veel, geloof me.
| |
| |
(de vinger op de lippen) Stil 's. Wat is dat daar toch bij die deur? Kijk 's.
Nee, nee. (trekt haat pantoffels uit, loopt op de teenen naar de deur) Let 's op, d'r staat een op de luister. (rukt de detir open) Ah, juffrouw Henderika, dácht 'k 't niet? Kom binne, kom u toch binne. Luistere kan u beter binne as buite.
| |
Achtste Tooneel.
De vorigen, Hendrika.
Wel allemachtig nog toe, zoo'n leelijk dier.
(bedremmeld) Gerritje 23 ligt op sterve.
Ah juist, júíst. Nou kan de directries niet komme, en juffer Anna niet, en nou kom ú. Heel vriendelijk van u.
(een stoel bijschuivend) Ga u toch zitte.
Laat 'r met vree, d'r komt herrie van.
Herrie? Maar lieve mensch, wie denkt nou an herrie bij zoo'n aangenaam bezoek.
Wil u ook 'n voetebankie dame?
As je me voor de gek houdt.
Ik u voor de gek houwe? O nee, dame, 'k zou niet durve.
Hoe lang stond je daar wel te spionneere, zèg?
U mot je zegge, u. De dame is niet zooas wij. Tjee nee, véél fijner. Heeft alleen ammoertjes gehad met heere, ja heusch, alléén maar met heere.
(boos, half schreiend) Kreng, jullie zijn allemaal krenge.
Dat meent u niet, we zijn nog wel zoo beleefd.
'k Zal alles vertelle, álles.
Heere, nee. De dienstbooi van de directries gaat weg, en as u nou wat vergeet, kon ú dat baantje wel 's niet krijge. Pas u maar op.
Pas jullie maar op. 'k Heb alles gehoord, alles.
Wat u zegt. Hoe heerlijk voor u.
| |
| |
As ze maar niet meer gehoord heb, as we gezeid hebbe.
Dat heb ze zeker. (tergend) Zal u niet ál te veel liege dame. Zoo'n beetje, dat gáát nog, maar te véél, dat merke ze.
En smeer geen duime dik honig om d'r mond hoor, dan zegge ze bah.
Mispunte, vuilikke, diere. 'k Zal 't je betaald zette, wácht maar.
(gierend) Strooplikker, luistervink, klikspaan. Haaa, daar gaat ze al, daar gaat ze. (Hendrika af)
| |
Negende Tooneel.
Grada, Jans, Mijntje, Katrien, Lena.
't Heilige kruis na. Addieu, addieu.
En voor zoo'n smeerpijp hebbe me nou geloge. Zou je d'r niet ville?
'k Zal d'r poeiere in 'n zak met meel, dan gaat ze wit na de hel.
Maak voort gauw. De directries kom dadelijk, zal je zien.
Wie weet, wat voor 'n tooneel ze ophangt.
(tot Grada) En jij vraag eskuus? Denk an je kind meid, toe dan.
Die zal 't beter hebbe bij mij, als hier.
Ook as je geen werk heb, en geen ete, en geen dak? Je doet veel voor je kind.
As je je kind ziet honger lijje....
(zeuuwachttg) 'k Zal 't doen, 'k zal 't doen.
| |
Tiende Tooneel.
De vorigen, de directrice, juffrouw Anna, Hendrika.
(Bij 't binnenkomen der directrice rijzen de zittende meisjes onmiddellijk op, de staande laten dadelijk het werk rusten.)
| |
| |
Wat moet ik hooren meisjes? Is de satan hier weer bezig geweest? Heeft hij u zijn macht weer doen voelen? (doodsche stilte) En zijn jelieden gezwicht? (stilte als voren) Kom hier Hendrika, herhaal mij eens, wàt er daareven is voorgevallen.
Geplaagd, meen je Hendrika. Wisten de meisjes, dat je kwam uit naam van mij?
Ze stond op de luister, me wiste van niks.
Ik verzoek stilte. Wie van de meisjes hier heeft je 't meest geplaagd Hendrika?
Allemaal hebbe ze 't gedaan.
Kan iemand dat hier ontkennen? (stilte) Niet? Dan zal een dag op water en brood jelieden er aan herinneren, dat men niet straffeloos elkander 't leven onaangenaam maakt. Wilt u er voor zorgen, dat de straf wordt nagekomen, juffrouw Anna?
Ik zal er aan denken, juffrouw.
Dank u. (gaat naar Grada) En jij Grada? Ben jij zoo in opstand gekomen? Nog wel tegen eene, die bóven jou is gesteld, die door God boven jou is gesteld? Nu Grada?
(zenuwachtig met moeite) 'k Heb 'r spijt van. 't Zal niet meer gebeuren. Vergeef 't me. Och, vergeef 't me maar.
Heb je je reeds in afzondering begeven Grada? En heb je de Heer om vergeving gevraagd?
Nee, maar God zal me wel vergeven. God....
(koel) Dat is aan mij om te beoordeelen, Grada. Ik ben van meening, dat je een zware straf is toegedacht. Je bent méer in opstand gekomen, dit is de eerste keer niet, en daarom....
Daarom Grada, zal je straf hierin bestaan: (uiterst langzaam) dat je in geen drie dagen de strafkamer verlaten moogt.
(verbijsterd) Drie dagen? Drie dagen 't kind niet zien, dat kan niet. Dat hou ik niet uit. Drie dagen? Sluit me op; weken,
| |
| |
maanden, als ik 't kind maar elke dag mag zien, even maar. Ze is zwak, telkens ziek. 'k Zal geen rust hebben, 'k zal gek worden van angst. Heb meelij met me. Ach even maar, elke dag, even maar. Juffrouw....
(beslist) Néén, je berouw komt te laat, Grada. (gaat naar de deur op den achtergrond)
(zacht)
Ik zal naar 't kind gaan zien.
Dat geeft niet, 'k moet zelf. (tot directrice) Geloof me toch, u zal geen last van me hebben, nóóit meer. 'k Wil alles voor u doen, alles, als....
Wees bedaard, Grada. Neem die straf aan, als komende van Hoogerhand. Gaat u mede juffrouw Anna. (af met juffrouw Anna en Hendrika)
(met gebalde vuisten, woest) Van Hoogerhand, van Hoogerhand.... Oooo! (wil de directrice na, maar wordt tegen gehouden door Jans en Mijntje. Valt neer bij de tafel, barst uit in hevig snikken.)
(Scherm.)
| |
| |
| |
Vierde bedrijf.
Klein tooneel. Binnenhuis van Grada, armoedig gemeubeld, alleen 't hoognoodige; een tafel, waarop eenig naaigerei en staande petroleumlamp, grof bewerkte stoelen; rechts een bruingeverfd buffetkastje, waarop koffieblad, kandelaar, en petroleum-toestel; links een deur, op den achtergrond buitendeur, daarnaast een raam, waarvoor rek met enkele bloempotten. Dicht bij 't raam geschoven een wieg met groen saaien gordijn.
Vooravond. Schemerlicht.
| |
Eerste Tooneel.
Grada.
(zit ijverig te naaien, zingt met gedempte stem een wiegeliedje. Na een pooze bukt zij zich over haar werk heen, knapt met de tanden den draad af).
Klaar, ziezoo (schudt het verstelde hemd uit, vouwt het netjes op) Da's weer 'n hemd (telt de hemden, die op tajel liggen) . Eén, twee, drie. Drie versteld, da's dertig cent. Twee broeken stukjes ingezet, twee dubbeltjes, en zes paar kousen gestopt. (rekent zachtjes op de vingers) Dat 's zestien stuivers bij mekaar. Goddank. (gluurt tusschen de gordijntjes van de wieg) . Als 'k 't geld nou maar dadelijk krijg. (opent de buitendeur, roept met gedempte stem naar buiten) Buurvrouw, buurvrouw.
(van buiten) Ja, wat is 'r?
Heb je ook 'n oude krant voor me?
| |
Tweede Tooneel.
Grada, een Buurvrouw.
(brengt een stapeltje kranten) Zooveel as je maar hebbe wil. Mot je weer uit?
| |
| |
Werk wegbrengen. (met een blik in de richting van de wieg, vriendelijk) Zou je soms even....
Na 't kind zien? Wel zeker. Mensch jij dee nou toch vrij wat verstandiger, as je uit werke ging. Alle dag de volle kost, en 'n guide op de koop toe. Jij naait niet voor 'n guide af op 'n dag, en dan mag je voor je eige potje nog zorge ook.
Als 'k 't kon doen voor 't kind... (vouwt een krant open, pakt er het werk in) .
't Kind? Dat breng je in de vroegte na 'n bewaarplaats. Hebbe ze 't wát best.
Allemaal goed voor gezonde kinderen, niet voor zoo'n arm zwak stumpertje, als ik heb. (loopt naar de wieg) Kijk ze nou's rustig slapen. Heb de heele nacht met 'r opgetrokken. Vind je d'r erg min?
(gewichtig) Bleekies. Je most 'r wat meer in de lucht brenge.
'k Doe 't raam al open, zooveel als 'k kan.
Nee, dat bedoel ik niet. In de duine mot ze, lekkertjes legge te stove in de zon.
(droevig) Dat heeft de dokter ook al gezegd. Maar hoe kan 'k dat bij brengen met m'n werk? 'k Zie d'r geen kans toe. Nee, dat 's alleen maar goed voor rijke menschen.
Hoe komt 't wurm zoo sukkelig? Jij mankeert toch niks.
Je man misschien ziekelijk geweest?
O nee, die heb 'n ongeluk gehad, niet? Wat was ie ook weer? Metzelaar? Zeker van 'n steiger gevalle? (zonder 't antwoord af te wachten) Tjonge, jonge, 't zal je overkomme. En in eene dood?
Da's me ook 'n ding, zóo je man te moete verlieze.
Ja. Zal 'k nu maar gaan? (Rumoer achter de schermen) .
Wacht 's effe, (ziet uit 't raam) Harm komt
| |
| |
thuis. D'r zal wat broeie. Is juist 'n vrindje bij z'n vrouw. Lekker dier die meid, bah.
'k Ga d'r niet langs. Moet de andere kant uit. 'k Ben zóó weer terug, 't is vlak bij. (gluurt weer om 't wiegekleed) Ze zal wel blijven slapen.
(bij de deur) Haast je niet. 'k Heb toch niks bezonders vandaag. De deur laat 'k an staan. (af met Grada) .
| |
Derde Tooneel.
Mevrouw Booms, Lena.
(om de hoek van de deur) Geen mensch thuis. Zeker werk weg brengen. Laten we maar naar binnen gaan, Lena.
Woont ze nou hier? Wat heb ze 't netjes.
(kijkt in de wieg) 't Kind slaapt. Kom 's kijken.
(schrikkend) O... je zou d'r van schrikke.
Is 't niet vreeselijk? En ze doet 'r alles aan. Melk, room, eieren... 't Geeft allemaal niets. 'k Geloof nooit, dat ze 't lang behouden zal. (Lena wendt zich af, ziet uit 't raam) Zie je d'r aankomen? Nee? Als we dan den boel 's uitpakten. (opent haar city-bag) Thee, koffie, suiker, rijst, in jou pak zijn erwten en boonen. We moesten 't maar in de kast leggen. (ontsluit de kast) Geen thee, geen koffie, (opent een zakje) alleen 'n zakje suiker. Zal ze voor 't kind moeten gebruiken (neemt een fleschje uit de kast) Scott's emulsion, gerstewater, 'n pak havermout. Alles voor 't kind. 't Zou me niets verwonderen, als ze zich zelf te kort deed. Heb 'k geen gelijk? Kijk 's. 'n Stukje rogge, anders niet. Als 't zoo gesteld is.... (opent haar portemonnaie, haalt er een bankbiljet uit) Waar zal ik 't stoppen? Ze neemt 't niet aan, als 'k 't 'r geef.
In d'r naaidoos, onder de klossies. Wat zal ze 'n ooge opzette, as ze 't vindt.
'n Goed idee. (sluit de naaidoos) Ziezoo, en nu de koekjes er naast.
| |
| |
| |
Vierde Tooneel.
De vorigen, Buurvrouw.
(om de hoek van de deur) O, is 'r bezoek? 'k Kwam maar effe naar 't kindje kijke.
Dat is aardig van je. (met den rug naar de kast) Je helpt Grada wel 's meer, niet? Ja daar heeft ze me al over gesproken.
(nader komend nieuwsgierig) Is mevrouw bezig... (wijst op de kast) de provisiekast...? Heb ze wel noodig. Krappies, krappies, verdient geen droog brood met 'r naaie. Maar altijd eve fesoenlijk, dáar niet van, geen onvertoge woord,... nee hoor. Ze heb zeker bij mevrouw gediend?
En weggetrouwd ook? Ja dat dacht 'k wel. Zal 't wat best gehad hebbe bij mevrouw. Geen zorge, goed van ete en drinke, heel wat anders, as nou. Tobbe, tobbe om rond te komme. 't Heb d'r laatst wat om gespanne, nou, nou.
Met 't ophale van de huur. 'n Gulde kwam ze te kort, 'n heele gulde Als 't wéér gebeurt, mot ze d'r uit.
Had ze maar bij mij moeten komen.
'k Heb ook al gezeid: ‘Heb ie nou niemand, die je 's bij kan springe? Niet van je man z'n kant, niet van je eige?’ Maar die zeit maar altijd ‘nee.’ 'n Trotsch hart, ja, ja dat zit 'r wel wat in (buiten luid rumoer van scheldende stemmen) .
Gommenikke, hoor 's effe...
Dat 's Harm met z'n vrouw. Heb 'r zeker weer gesnapt. 'n Vuil, smerig wijf is dat, leit 't telkens an met 'n ander. (Buiten hevig rumoer) .
'k Zal 't raam maar sluiten. 'n Wonder, dat 't kind 'r niet wakker van wordt. Ah, daar is de jarige.
| |
Vijfde Tooneel.
De vorigen, Grada.
(gedrukt binnenkomend, opeens blij verrast) Mevrouw, u? En jij, Lena!
| |
| |
(met een handdruk hartelijk) Van harte gefeliciteerd.
(verheugd) Ja, wat zeg je d'r van?
M'n jaardag? Dat was 'k al vergeten.
De ziel! Kijk 's, hoe ze je bedacht hebbe.
En de rest. Nou, 'k ga maar. (groetend) Mevrouw, juffrouw. Kom straks 'n bakkie koffie bij je hale. Ja, kijk maar in je kast. (af)
| |
Zesde Tooneel.
Mevrouw Booms, Lena, Grada.
(verwonderd) In m'n kast? Hebt u dat ook...? (vliegt naar de kast) Koffie, thee, suiker, nee maar 'n heele kruidenierswinkel, erwten, boonen, rijst... O, mevrouw...
Sht, niet bedanken. We hadden zelf zoo'n schik om 't te brengen, nietwaar Lena? Wat blijft 't kleintje lekker doorslapen.
(gaat zachjes naar de wieg) Zóó lang slaapt ze nooit. (bukt zich neer) Ze haalt toch rustig adem. Zèg, kan jij niet wakker worden kleine rot?
Laat 'r maar slapen, daar groeit ze van.
Groeien? Ze groeit niet hard. Kijk nou zoo'n handje 's? Je kan 'r door kijken.
(gemaakt luchtig) Jij ziet altijd meer as 'n ander. Wees toch wijzer, mensch. Mevrouw vond 'r juist nogal aardig vandaag.
(twijfelend) Ja? (schudt 't hoofd, met een gebaar van wel begrijpen) .
Naai je tegeswoordig? Heb je nou werk weggebracht?
(knikt) En gedaan gekregen. Dat is m'n tweede naaihuis al, en 'k had 'r maar vijf. (verslagen) 'k Weet niet meer, wat of 'k doen moet, 'k weet 't niet. Als - als 'k de waarheid spreek, sturen ze me weg, als 'k lieg, en ze komen 'r achter, hoef 'k niet meer terug te komen.
Vandaag ook weer. 'k Zag 't al zóó als 'k binnen-
| |
| |
kwam. De meid deed me open. Anders maakte ze 'n praatje met me, nou niks, geen woord. 't Naaiwerk nam ze mee naar boven. Toen ze terug kwam, kreeg 'k m'n geld, en 'n briefje, dat moest 'k thuis maar 's lezen, naaiwerk, dat was 'r op 't oogenblik niet. (haalt een briefje uit haar zak) Lees u 't, as je blief.
(lezend) ‘Mejuffrouw. Hierbij meld ik u, dat ik voor 't vervolg van uwe diensten zal afzien. Het zal u geen geheim zijn, waarom ik tot deze maatregel ben overgegaan. Mevrouw Ten Oever.’ (werpt het briefje op tafel) .
Ze had gevraagd, of 'k weduwe was, en 'k heb ‘ja’ gezegd.
(neemt het briefje weer op) Er is nog 'n postscriptum bij: ‘Op verdere aanvragen om werk zal geen acht geslagen worden.’
(bitter) Ze hoeft niet bang te zijn, van mij zal ze geen last meer hebben.
Zou je d'r niet... (minachtend) Net of 't 'n pretje is verstelwerk te magge doen.
En 'k durf nog geen eens veel te vragen. 'k Verdien 'r zoo weinig aan. Gaat u maar 's na, alles met de hand, wat 'n ander doet met de machine. U moet niet vragen, hoe lang 'k 'r op wroet. En dan 's morgens in de vroegte m'n lamplicht, 's avonds m'n lamplicht, natuurlijk, dat rekent niemand.
En hoe zijn de andere drie, waar je voor naait?
Goed, góéd, zoolang als 't duurt... (bitter) Zal ook wel weer, vandaag of morgen.... U zal 't zien. (met een wanhopig gebaar) Wordt 't werken je nou niet onmogelijk gemaakt? Al wil je nóg zoo graag, je kán niet.
Je had eerder bij mij moeten komen.
Bij u? U is goed voor me, en 'k ben u daar dankbaar voor, héél dankbaar, - maar u moet me niet kwalijk nemen, altijd vragen.... nee, dat kán ik niet. (stilte) Straks, toen 'k naar huis ging, heb 'k loopen denken over alles, maar 't meest nog over die daar. (wijst naar buiten in de richting van Harm's huisje) U hebt 't spektakel wel gehoord? 'n Ieder mijdt ze, ik niet. 'k Heb meelij met 'r. Zij had ook 'n kind voor d'r trouwen, net als ik. Wie weet, hoe vaak ze gevraagd heeft om werk, hoeveel ellende ze heeft doorgemaakt, hoeveel ze getobd heeft om rond te komen... Nou is ze 'r doorheen. Nou staat ze voor
| |
| |
niets meer. Nou laat ze komen, wie wil, en,... en... d'r is vleesch op tafel, d'r kind is gezond, 't heeft speelgoed, eten, kleeren, alles in overvloed. (springt op, slaat 't godijn van de wieg open) Kijk dát daar 's bij? (buigt zich neer, anstig) 't Is of ze dood is, geen kracht haast om adem te halen. (knielt neer, met oneindige teederheid) Gesientje, mijn schatje, mijn hart...
Wat zou je 'r toch wakker maken. Kijk toch, hoe rustig ze nu is
(hartstochtelijk) Als 'k was, als die daar, zou 'k met 'r kunnen wandelen en loopen. Zou 'k 'r kunnen leggen in de duinen, te stoven in de zon, dan zou ze wel wangen krijgen, dikke rooie wangen. Nou, leit ze maar in de wieg lucht te happen, bedompte lucht uit 't steegje. Nou moet ze maar tevreje zijn met de bloemen voor 't raam. Elke morgen gaan we d'r voor staan, grijpt ze met 'r handjes in de blaren, lacht ze van pret. 't Wurm, hoe zou ze lachen, als ze mocht woelen in de duinen.
Je moet 'r maar 's bij ons brengen in de tuin, de kinderen zullen 't aardig vinden. Dien is weg, dat weet je.
(knikt) 'k Heb 'r gezien. Als 'n pauw liep ze me voorbij.
Mot je je daar nou warm over make? Kom allee, je ben jarig vandaag, je heb 'n lief huisje, 'n lekker kind, allemaal dingen om blij mee te zijn.
En 't kind heb je nu bij je den heelen dag?
Ja, nou heb 'k 'r mij me. 's Nachts als 'k wakker word, en 'k steek m'n hand uit, dan kan 'k over d'r kopje strijken. Och, 'k denk zoo dikwijls, nóú houdt ze nog van je, nou ben je 't eenige, wat ze heeft, nou lacht ze je toe, als je tegen d'r praat, maar later als ze groot is, en, ze weet alles, och dan wil ze misschien niks meer van me weten.
Tobster! Wie zou 'r nou niet houden van 'n moeder, zooals jij.
Ze wordt misschien niet groot, de dokter...
Al weer? God mensch, wat ben jij zwaar op de hand.
Toe, ga 's koffie zetten, maak 't 's wat feestelijk hier, tegen dat je buurvrouw komt.
'k Zal je helpe. De lamp op, niet? 't Is al zoo donker-
| |
| |
Moet de lamp nú al op? We hebben nog dag.
(bedrijvig) Ja, dat mot, vandaag gooi je 't maar 's over de balk. (steekt de lamp op) Zorg jij nou voor de koffie. (Grada zet water te koken op 't petroleumtoestel) . 't Koffieblad an de eene kant, de koekies an de andere. (schudt de zak uit op een bord) Blomme op de tafel? Nee, dat zal niet gaan. (gaat naar 't raam, neemt uit 't rek een bloempot) We zalle d'r twee op 't kassie zette. (Grada maakt een afwerend gebaar) Ja, dat mot. Morge ben je niet jarig meer, mag je alles weer op z'n plaats zette. (beschouwt de bloemen op de kast) Nou? Is dat soms niet mooi, die rooie geraandiums? Zou 'k ook zegge.
(tot Grada, die koffie in de kan doet) Als je nu klaar bent, moeten we 's samen praten, kalm praten, 's overleggen, of 'r niet 'n mouw aan te passen is, of je leven niet anders zou kunnen worden, misschien...
(vermoeid) Hoe bedoelt u?
Je zou 'r over moeten nadenken natuurlijk, niet dadelijk 'n besluit nemen. Maar voor jóu en 't kind... 't Zou wel 'n verandering ten beste zijn.
'k Weet niet, wat u meent.
Er is iemand bij me geweest, 'n dag of wat geleden, (aarzelend) misschien... Kan je niet raden, wie?
Nee. (opeens heftig) Was 't... Bert? (Mevrouw Booms knikt bevestigend) O nu begrijp 'k alles, nú begrijp 'k 't. Al 'n week lang loopt ie me na, al 'n week lang kan 'k m'n neus niet naar buiten steken, of 'k voel 'm achter me. Oooo, hebt u 'm gezegd, waar 'k woonde. Hebt u 'm verteld van m'n armoe, van m'n tobben, van...
(kalmeerend) Niets kind, niets. Ik wilde niets zeggen vóor 'k je gesproken had.
Wat moet ie van me? Wat wil ie? Me trouwen soms? Me trouwen? Nóú? Nou 'k de grootste ellende verdragen heb, nou al die schande over m'n hoofd is heen gegaan. Nóú nog? (buiten zich zelf) Nee, nee, in d'r eeuwigheid niet.
Kalmeer nu eens even. Ja, hij wil je trouwen. 'k Begrijp best, dat 't je overvalt, dat je niet dadelijk...
Niet dadelijk, niet... Nóoit zeg 'k u, nooit. Ik wil niet. Ik haat 'm, ik... Nooit wil 'k 'm meer zien, nooit, en -
| |
| |
en als ie toch... Laat 'm niet komen. 'k Zou in staat zijn de buurt bij mekaar te schreeuwen, ik...
Grada, meisje, wind je toch niet zoo vreeselijk op. Er is geen mensch, die je dwingt, niemand...
'k Heb 'r over gedacht, - als je zit te naaien denk je an alles, - wie, de schuld van alles is... Niet z'n moeder, niet Dien, maar hij, niemand anders als hij.
Nou nog mooier, ben je dan vergete, wat Dien je geleverd heb, wat z'n moeder heb gedaan?
En dat hij nu terug komt, is dat soms geen bewijs, dat hij van je houdt? Dat hij altijd van je gehouden heeft?
Van me gehouwen? (hartstochtelijk) Nee, néé, dan was ie gebleven, dan had ie me niet in de steek gelaten, nooit, dan had ie Dien op 'r valsche gezicht geslagen in plaats van d'r aan te hooren, en te gelooven, dan, dan had ie alles gedaan, alles, alleen niet dit, niet dit. (gesmoord) Spreek u d'r niet meer over, ik - ik kan 'm niet meer zien.
Kom, kom, maak je niet zoo overstuur. Nú denk je 'r zoo over, maar later, als 't kind groot is. dan...
't Kind? (slaat 't wiegekleed open) Och, denk u heusch, dat 't kind 'r lang plezier van hebben zou? (schudt 't hoofd, geslagen) 'k Ben niet blind, 'k zie genoeg, dat ze minder wordt, hard minder, al zegt 'n ieder ook, dat 't niet waar is. U weet, wat 'k voor d'r doe, en alle morgens zijn d'r wangetjes bleeker, kost 't 'r telkens meer moeite d'r oogjes op te slaan, en tegen me te lachen
(snikt) . De dokter heeft 't me gezegd, ronduit, als ze nog éens 'n aanval van stuipen krijgt, nog éens, dan... (heftig) En zou 'k 'r dan deelen met 'n ander, die niets, niets om d'r geeft, die nooit naar d'r heb omgekeken? (sidderend) Nee, née, néé. (stilte, knielt neer bij de wieg) Ik kan 't niet langer uithouwen. Word 's wakker m'n hartje. Kom 's bij me. Kom 's bij je moeder. Och God, als 'k jóu missen moet, jóu... (neemt 't kind in hare armen, loopt zenuwachtig de kamer op en neer) .
Je bent nú overspannen, als je tot rust komt...
| |
| |
(dof) 'k Zal 'r niet anders over denken. Ik kan niet, en ik wil ook niet.
| |
Zevende Tooneel.
De vorigen, Mijntje.
(verlegen in de post van de deur) O, 'k zal maar weer heengaan. 'k Wist niet...
(verrast) Mijntje. (gaat druk met haar staan praten)
We moeten naar huis, 't is al laat. Kom Lena. (knoopt hare handschoenen dicht) Dat is dus afgesproken, Grada? 't Kleintje breng je bij ons in den tuin? Je weet wel op de zandhoop, dat is 'n mooi zonnig pekje.
(met moeite) U is te goed - veel te goed voor me.
Kom je dan morgen? 'k Verwacht je stellig. (knikt in de richting van Mijntje)
Dag Grada. (tot mevrouw Booms) Dat is Mijntje uit 't gesticht.
(vriendelijk) Je moet 'r maar 's opvroolijken, ze is in 'n trieste bui vandaag.
(bij de deur) Ik dank u, voor alles.
(met af werend gebaar) Daar praten we niet meer over. (beiden af)
| |
Achtste Tooneel.
Grada, Mijntje.
Was dat je mevrouw? Waar je 't laatst bij gediend heb? Toch aardig van ze om nog 's bij je te komme. Mijn juffrouw heb geld gestuurd, verleje maand met de begrafenis van Jantje. Vijf en twintig guide. Maar zelf komme? Nee.
Daar zal ze te oud voor zijn.
(schudt ontkennend 't hoofd) Arme bezoeke doet ze wél. Nee, 't is de schande, om an huis te komme bij 'n...
| |
| |
Schenk je 's in, de koffie is klaar.
Jij ook 'n bakkie? (Grada schudt van neen) Hè koekies? (ziet rond)
En blomme op 't kassie?
Heeft Lena gedaan. 'k Ben jarig vandaag.
Dat zijn anders zulke prettige dage niet voor ons. Verleje jaar om deze tijd zatte me in 't gesticht, was die daar (wijst op 't kind) pas gebore, lag je maar in je bed te huile, te huile.... (stilte) . Gek, maar waar je ook zit, je jaardag vergeet je nooit, al spreekt geen mensch d'r over, 't is of je 't voelt. Op m'n jaardag, twee jaar geleje, was 'k thuis, zatte me allemaal om de tafel, m'n vader, m'n moeder, de broers en zusters, schonk m'n moeder slemp, heb me nog gelache, gelache. Verleje jaar in 't gesticht kropte ik 't alleen. Niks van m'n ouwers, niks van de broers en zusters, geen woord. En 'k had nog zoo gehoopt, gehoopt tot laat in den avond, maar niks. Toen 'k in m'n bed lee, was 'k te lam om te huile... (vermant zich) Maar, daar mot je overheen, plezier, dat 's voor ons niet meer weggelegd. (drinkt haar koffie, stilte) Je mot 't niet zoo in je hande houwe, da's niet goed.
Laat me toch. Ze ligt nou zoo lekker. De heele dag heeft ze geslapen. Ze wordt zoo suffig, ze slaapt te veel.
Och, doen kinders wel meer (staat op, kijkt naar 't kind, schrikt hevig) Jezus, wat ziet ze d'r uit, net as Jantje, toen ie op 't laatst lee.
(met een woesten kreet) Oooo! (drukt 't kind vast tegen zich aan, heesch) Als - als je ben hier gekomme om me lam te maken, lam en beroerd, dan, dan moet je 't maar zeggen, was dan maar weggebleve, was...
(ontdaan) Mensch, wat scheelt jou? Op dát enkele woord van mijn? 'k Zeg toch niet, dat ze dood gaat. (stilte, mokkend)
Nee hoor, as 'k dát had gewete. 'k Kwam nog wel hier, om 's op te montere. Je ben altijd nog 's aardig voor me, maar nóú.... 'k Zal maar make, dat 'k weg kom.
Nee, toe Mijntje, blijf nou. - 'k Weet zelf niet wat me scheelt vandaag. 'k Ben net gek... De dokter heeft me ook zoo bang gemaakt.
Mot je niet bang late make. Jij ben ook zoo gauw in je wiek geschote. Had je kleine Jan 's motte zien. Zóo as
| |
| |
ie ziek wier, zee 'n ieder tege me: ‘Dat leef geen dag meer, geen uur,’ en ie heb 't nog 'n maand uitgehouwe, 'n heele maand. (stilte, in gedachten) . As je nou van verstandig spreek, dan was dat 'n verstandig joggie. As 'k om 'n boodschap most, zette 'k 'm in 'n kring van stoele, en denk maar niet, dat ie d'r uit kwam, nee. As 'k terug was, en om 'n hoekie keek, zat ie nog nét zoo, en as 'k 'm riep, dan kroop ie op me toe, tussche de stoele door, kruipe, kruipe zoo heb je niet. Och 't was zoo'n molletje, zoo'n schat. Wat kon ie lief doen, as 'k verdrietig was, me zoene, dat ie dee, en aaitjes geve, 'k voel 't nòg. Achttien maande is ie geworde, maar achttien maande...
(stilte) Wat is zoo'n kind niet voor je? Vader, moeder, broers, zusters, mán zelfs, alles te gelijk. De heele dag denk je d'r an, as je van huis ben, hunker je om terug te komme, en nou? As je thuis komt? Niks meer. (houdt de hand voor de oogen) En dan zegge de mensche nog: ‘'n Geluk voor zoo'n meid, dat 't wicht gestorve is.’ (bitter) Ze wete niet, hoe ellendig je je voelt.
(troostend) Kom, kom, zet je d'r tegen in, je moet je niet zoo overstuur maken.
Overstuur make? Ik? Heb jij zelf niet geschreeuwd, toen 'k maar effe...
Dat was dwaas van me. Toe, schenk nog 's in. 'k Zal 't kind weer in d'r bedje leggen. 't Wordt onrustig, je hebt gelijk. Ja, mij ook 'n bakkie, weinig suiker. (komt bij Mijntje staan, vertrouwelijk) Mot gehad met je mevrouw? Je ben anders nooit zoo...
Mot gehad? Nee. Zal geen mot met me zoeke ook. Krijgt niet gauw weer 'n werkster, die ken naaie, strijke, wassche, en werke op de koop toe. Nee, die zijn met 'n kaarsie te zoeke, anders, - 'k was al lang de laan uit geweest. Nou vreet ze 't allemaal op, as d'r man me in de gang knipoogies geeft, en d'r oudste jonge me in m'n arme knijpt, nóu zegt ze niks, as de jongste me omver trekt, as 'k an 't schrobbe ben, dat 'k leg te spartele in de gang. Maar 'k verdraag 't niet langer. - As die gemeene snotneus met z'n smerige praatjes weer bij me komme durft, dan trap 'k 'm de keuke uit.
| |
| |
(gaat zitten naaien) Jij zal wel wijzer zijn. Drie dagen in de week.
Drie dage? Al waren 't 'r vier, al waren 't 'r vijf. Zou jij 't over je kant late gaan? Wat praat je dan? Veel verdrage, is goed, maar alles? Nee. Misschien as Jantje...., maar Jantje is 'r niet meer. (stilte) De mensche ken soms zoo raar doen. As 'k bij Meursing werk, is 't net anders om. Mevrouw? Voor die besta 'k gewoon niet. As 'r wat te doen valt, wordt 't me gezeid door de tweede meid. Meneer, ziet over me heen, de juffrouwe neme d'rlui rokkies op, as ze me voorbij gaan, de jonge heere.... (maakt 'n afwerend gebaar) Boe noch bah.
'k Begrijp 't wel. De directries heb mevrouw ingelicht, en mevrouw heb de famielje ingelicht, da's alles. O, 'k laat ze maar in d'r vet gaar smore, wie mijn niet zien wil, die ziet me niet. Voor de rest geen nieuws.
(gaat naar de wieg, luistert) Ze slaapt maar, ze slaapt maar, en.... (wrijft zenuwachtig de handen, ziet op naar de deur, schrikt hevig, blijft als verlamd staan, de armen slap neer langs de zijden) .
| |
Negende Tooneel.
De vorigen, Bert.
(verlegen) Je, je mot me niet zoo ankijke. Ik ben 't, Bert.
(heesch) Dat zie ik. (schuift langs hem heen, werpt de deur open.) D'r uit, versta je me niet? D'r uit, zeg 'k. Jij hoort hier niet. (gillend) D'r uit, d'r uit.
(sluit de deur) Nee, niet voor je na me geluisterd heb. (grijpt Grada, die tegenstreeft bij de polsen vast)
Jij zal na me luistere, hoor je, jij zál. 'k Heb niet voor niks na je gezocht, dage lang. 'k Heb je nageloope. 'k Ben bij Booms geweest, overal heb 'k gevraagd....
Wat wil je? 'k Heb je niet noodig. 'k Heb alles, eten, drinken in overvloed. Werk heb 'k genoeg, schulden heb 'k niet. We hebben 't goed, 'k wil 't niet anders.
| |
| |
Ik wil 't wèl anders. 'k Wil jou, jóú wil 'k. 'k Hou van je, en nou 'k je gevonde heb, nou hou 'k je vast, nou laat 'k ie niet meer los, ik....
(worstelend) Dat zal 'k dan toch 'r 's zien. Als 'k niet wil. (wringt zich los) En 'k wil niet....
(week) Grada, waarom doe je zoo tege me, waarom....
(bitter) Waarom? Dat vraagt ie nog. Waarom? Jij had zeker gedacht, dat 'k zou zeggen: ‘Kom binnen als je blief, 'k heb zoo naar je verlangd. Hahaha, nee, dáár kan je lang op wachten!’
Jij heb 'r mooi late zitte hoor.
Hoor dan na me. Als je alles weet, dan zal je 't wel begrijpe. Dien....
(driftig) Beschuldig niemand. 'k Weet alles. 'k Ben bij je moeder geweest, dezelfde dag, dat jij ben weggegaan. Dien heeft alles bekend. 'k Weet, dat ze jou brieven verbrand heeft, en de mijne heeft achtergehouwen. 'k Weet, wat ze je heeft wijs gemaakt, en toch beschuldig 'k 'r niet. Maar, dat jij 'r geloofd heb, jij, die me kende, dat vergeef 'k je niet, nooit, nóóit.
'k Geef d'r gelijk. 't Was 'n gemeene streek van je, en 'n héél gemeene ook.
(heftig) 'n Gemeene streek? Weet jij, dat 'k avond an avond voor d'r deur heb staan schildere? Dat 'k op 'r gewacht heb ure, ure, dat 'k d'r bel half kapot getrokke heb? Weet jij dat? Is 't dan wonder, dat je gek wordt, stapel gek? Hoe kon ik ruike, dat ze de stad uit was? Dien loog me voor.
Dat 's waar, alle harte bij jezelf Grada.
Praat me d'r niet van. Wie had geen argwaan gekregen, als ie me nooit te voorschijn komen zag? Was 't niet toevallig, dat Dien altijd open deed? Dien, die anders nooit an de deur kwam? Maar hij slikte 't maar, zeker, hij slikte 't maar. 't Was wél zoo gemakkelijk te gelooven, en stilletjes uit te knijpen, wél zoo gemakkelijk....
(buiten zich zelf) Schei uit, 'k ben geen kwajonge, wat denk je, ik....
(opgewonden) Laat 't toch uit zijn, láát 't toch.... Waarom ben je niet weggebleven. Alles komt weer zoo boven, 'k zie 't weer voor me ál die ellende, m'n wanhoop, m'n angst.
| |
| |
Ik heb óók verdriet gehad, ruzie met m'n moeder, ruzie met....
(zonder te luisteren) 'k Zie nog, hoe 'k over straat ging in 't donker, hoe 'k wegkroop voor 't licht van de winkels, hoe 'k me verschool, als 'k bekenden tegen kwam....
(zenuwachtig) Toe nou, toe nou, laat dat nou ruste.
(opgewonden) En later, later, in 't gesticht, waar je de schande voor oogen hebt de heele dag. Waar je hoort spreken over de zonde, waar je droomt van de zonde. (krimpt ineen) Oooo!
Hou op nou, hou toch op, jij, met al die herinneringe, je wordt 'r beroerd van.
(smeekend) Laat 't me goed make Grada, toe laat 't me....
Goed maken? (gesmoord) Er is niets meer goed te maken Kijk die daar, (wijst op de wieg) dan weet je, wat 'r is misdaan. In 't gesticht ben 'k ziek geworden, ziek van ellende en verdriet. Weken lang heb 'k niet willen eten of drinken, hebben ze me 't voedsel ingegoten met geweld. 'k Mocht niet dood, en 'k ging ook niet dood. Maar toen zij daar geboren werd, arm, klein stakkertje, toen was 't zoo zwak, zóó zwak, dat de dokter 't op zij lee, dacht, dat 't gestorven was. Nooit is ze gezond geweest, nooit fleurig, als andere kinderen, altijd heeft ze gekwijnd, gekwijnd van de eene dag op de andere. Zou je niet denken, dat, als jij en ik..., als alles goed was geweest, dat zij dan wel....
| |
Tiende Tooneel.
De vorigen, Sietske.
(stormt binnen, een ruikertje in de hemden, slaat beide armen om Grada's hals) Grada, Grada! 'k Ben zoo blij, dat 'k bij je komme mag. (stopt Grada de ruiker in de handen) Bloeme voor je jaardag, van m'n eige geld gekocht. Zie je ze wel? Zijn ze niet mooi? Vind je ze niet prachtig?
Dat is Sietske, m'n zusje.
(ontroerd) Sietske? (strijkt met de hand liefkoozend langs hare schouders) Hoe aardig van je. Ik hou zooveel van bloemen.
| |
| |
'k Heb door 't raam gekeke. Toen 'k Bert zag staan, dacht 'k: ‘Daar is 't.’ Ben je nou niet blij, zeg? 'k Dacht, dat je nou lache zou, je kijkt zoo sip. Bert is toch bij je? O, nou wordt alles goed, as je maar....
(voor zich heen, bitter) Nou -, nou 't te laat is.
(dringend) As je wil Grada? Je zal 'r geen spijt van hebbe, waarachtig niet. (Grada schudt droevig van neen)
Toe, je mag niet zoo hard zijn.
(bij de wieg, teleurgesteld) Is..., is dát nou 't kindje? 'k Dacht héél wat anders. Wat doet ze raar, lache en huile tegelijk. O wat is dát eng. (loopt griezelend weg) Wat is dàt eng.
(opvliegend) Stuipen! 'n Nieuwe aanval, O, God, God. (buiten zich zelf) 'n Dokter, haal 'n dokter. (tot Bert) Loop, loop, wat je loopen kan. Als ze blijft leven, doe 'k alles. Je trouwen, Roomsch worden, alles. 'k Beloof 't. Als ze maar leven blijft, als.... (Bert snelt weg)
| |
Elfde Tooneel.
Grada, Mijntje, Sietske, Buurvrouw.
(gejaagd) Laat legge. Niet anrake, mag niet. Wacht nou tot de dokter komt.
(in de deuropening) Daar ben 'k nou voor m'n bakkie koffie. Wat heb je 'n anloop vandaag.
(de vinger op de lippen, neemt haar ter zijde) Sht. 't Kind heb stuipe. (schudt 't hoofd) Haalt 't niet op. Zijn om de dokter.
(met 'n gebaar van medelijden) En ze is 'r zoo gek mee. Tjonge, jonge.
(bij Mijntje, gesmoord) Mot ze dood? O maar, da's verschikkelijk, net nou Bert.... (huilend) Da's verschrikkelijk.
(met een blik op Sietske) Zeker van de famielje? (Mijntje knikt van ja.)
'k Was net zoo blij met 'n nichie. Bert zou d'r trouwe, alles zou goed zijn.
(tot Mijntje) Trouwe. Is dat niet heel schielijk, zoo kort na d'r mans dood?
| |
| |
(kregelig) Wat praat ze toch? Bert is toch d'r man? Bert...
(tot Mijntje geheimzinnig) 'k Mot je 's wat vrage. Was ze niet.... (Mijntje zwijgt) Daar ben 'k nou beduveld van, werachies, zooas de stiekemert me heb beet genome. D'r man van 'n steiger gevalle, zóo maar hard stikke dood, wat 'n leugens. Wie mot je nou nog geloove op de wereld, ik vraag maar, wie....
(tot Mijntje) Kom 's mee na 't kindje. 't Leit zoo stil. (Mijntje kijkt in de wieg) Is 't over? (Mijntje knikt.)
(verward opkijkend) Over? Is 't voorbij? Dan mag.... (staat op, neemt 't kind in de armen.) Koud, alles koud, de voetjes,... als ijs, de handjes.... (wikkelt het kind in haar boezelaar) Zóó wordt ze warm. (loopt murmelend heen en weer.)
(zeurig) Daar ben 'k nou 'n rare in, maar as iemand me eens zoo iets gebakke heb, dan is 't ook voor goed uit.
(heftig) Hoe kan je daar weer over beginne... (zachter) Zie je dan niet....
| |
Twaalfde Tooneel.
De vorigen, Bert.
De dokter zal komme, dadelijk (loopt verschrikt op Mijntje toe, gesmoord) Is 't niet noodig meer? (verbijsterd) Is 't gedaan? (Mijntje knikt van ja, juist op 't oogenblik, dat Grada haar richting uitkijkt. Grada blijft een oogenblik roerloos staan, er komt een vreemde, starende uitdrukking in hare oogen, om haar mond een diepe smartelijke trek. Sietske barst in snikken uit.)
(angstig) Laat 'r toch stil zijn.
(stroef) Ga na huis Sietske. (Sietske snikt door.)
(strekt hare hand uit) Kom 's bij me kind, waarom huil je?
(bang) Nee, nee, ze doet zoo raar, ik durf niet.
(tot Grada overredend) Mag ik 't kind nou effe drage? Toe, je wordt zoo moe.
(drukt 't kind nog steviger tegen zich aan) Nee, ze - blijft - bij - me. Altijd, - altijd....
| |
| |
Waar slaap ze? (wijst op de zijdeur) Dáár? Je mot 'r late ruste.
(moe) Rusten? Ja rusten, - rusten.
(steekt een blaker aan, opent de zijdeur) Kom dan, 'k zal je helpe.
(bij de zijdeur, met 'n vage beweging van de hand) Ik wil alleen.
Laat 'r begaan. Des te eer kom ze bij. (Grada af.)
| |
Dertiende Tooneel.
Bert, Sietske, Mijntje, Buurvrouw.
(Doodsche stilte, alleen 't snikken van Sietske wordt gehoord)
'k Mag dat strakke niet. 'k Heb liever, dat de mensche huile. 'n Nicht van me....
(luisterend) Hoor je wat?
't Was of 'r 'n deur ging. (tot Mijntje) Ga toch 's kijke.
Och nee mensch, da's hiernaast, m'n man komt thuis. (stilte)
'k Hoor niks meer. (tot Sietske) As je niet uitschei met je geblèr. (driftig) Is 't nou uit? Versta je me niet? Dan maar na huis. (neemt haar bij den arm, zet haar de deur uit. Sietske af)
| |
Veertiende Tooneel.
Bert, Mijntje, Buurvrouw.
Nou en die nicht van mijn, die had ook 'r kind verlore, 'n kleintje van zes maand....
(haar tegenhoudend) Dat je me toch niet geloove wil. Je mot 'r met rust late. Ga nou strakkies.
(heesch) 'k Wil d'r in. 'k Ben bang (rukt de deur open, aarzelt) Leeg! (gillend) De achterdeur staat ope. O God, God, de gracht, de gracht.... (blijft verlamd in de deuropening staan.)
Scherm.
Einde.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd