De Nieuwe Gids. Jaargang 25

[p. 242]

Staatkundige kroniek.

Januari 1910.

De spontane uiting van voldoening, door het geheele Nederlandsche volk aan den dag gelegd bij gelegenheid van de geboorte onzer Kroonprinses, heeft reactie opgewekt. Op zich zelf beschouwd, is dit verschijnsel niet vreemd: de eene beweging, licht wat krachtig ingezet, lokt altijd de andere uit. Wel merkwaardig is, dat de terugslag zich deed gevoelen in.... het lager onderwijs.

De sociaal-democraten zijn in later jaren tot de verstandige taktiek gekomen, van het koningschap en Oranje weinig werk te maken. Zij zien in, dat het verstandig is, deze dingen te laten rusten. Wel zien zij in de geheele instelling van het koninschap een uitwas van het ‘kapitalisme’, maar het doet weinig kwaad. Actie daartegen belooft geen vruchten, terwijl zij de sociaal-democratie bij de kleine burgerij impopulair zou maken. Vandaar onthouding op dit gebied en vandaar, vooral in de volksvertegenwoordiging, een min of meer voorzichtige behandeling van deze dingen.

Niettemin blijkt van tijd tot tijd dat de gevoelens opzettelijk worden beheerscht. Doet zich de gelegenheid voor, dan laait de vlam op.

In de Juliana-feesten van het vorige jaar werden ook de scholen betrokken. Natuurlijk. Men mag over ons constitutioneel koningschap denken zooals men wil; men mag, zich abstrakeerende van al wat naar gevoel en enthousiasme zweemt, zich brengen in een stemming, waarin men een rekenkunstig vraagstuk pleegt op te lossen, concludeeren, dat per slot van rekening de Koningin weinig recht en macht van werkelijke beteekenis heeft, het koningschap der Oranje's is nationaal en populair. Men haalt nu eenmaal met de meest logische redeneering geen spons door de historie van een volk.

De sensatie, die bij de geboorte der prínses van Oranje door

[p. 243]

het Nederlandsche volk ging - - wij spreken nu niet van Oranje-feesten - die sensatie was het klaarste bewijs, hoe het koningschap der Oranje's bij ons is een nationale zaak, hoe de constitutie in dit opzicht wortelt in de kern van ons volk.

En waar spreekt het nationaal besef zich verder, luider, zuiverder uit dan in de school? Hier weerklonk: ‘Piet Hein, zijn naam is klein’. Hier werd gezongen: ‘Als is ons prinsje nog zoo klein, alêvel zal hij koning zijn’. Hier wordt in blijden trots het oranjestrikje aangespeld.

Op de openbare scholen mag dat niet meer, heeft de Nederlandsche Bond van Onderwijzers gedecreteerd. De kinderen mogen natuurlijk wel Oranjestrikjes aanspelden; dat moeten de ouders weten; maar in de school wordt over Oranje niet meer gesproken. De openbare school is neutraal. Zij moet ‘vrij zijn van godsdienstige en politieke dogma's’. En wat is het koningschap in Nederland anders dan een politiek dogma? Er is immers een politieke partij, die het koningschap voor Nederland verwerpt. Een partij, die daarin niet anders ziet dan een machtsmiddel van ‘de heerschende klasse’. Een machtsmiddel om het proletariaat er onder te houden. Daarom is het constitutioneele koningschap een politiek dogma, dus contrabande op de openbare school. Wat wil men hiermede de reine, teere kinderziel bederven? Hoe zal het kind ooit ‘bewust’ worden, hoe zal zijn klasse-instinct ooit behoorlijk tot ontwikkeling komen, wanneer in zijn prilste jeugd aan het kind wordt bijgebracht, dat het den schitterendsten maar leelijksten uitwas van het kapitalisme heeft te verheerlijken als een nationale instelling, voor alle Nederlanders goed.

Derhalve: het koningschap uit de school. En worden er Oranje-feesten gevierd, dan mag de onderwijzer als zoodanig op geenerlei wijze daarin worden betrokken. Hij moet protesteeren. Hij moet weigeren in de school leiding te geven. Hij mag ook niet, wanneer de kinderen schoolsgewijze aan de Oranje-feesten deelnemen, daarbij als zoodanig zijn medewerking verleenen. Er is zelfs een gewetensvraag van gemaakt: wie zoo iets zou eischen van een onderwijzer, die tegen het koningschap is, zou zich schuldig maken aan ergelijken gewetensdwang.

Het protest tegen deze beweringen is niet uitgebleven. Noch van geschonden neutraliteit, noch van politiek dogma mocht hier

[p. 244]

sprake zijn. Politiek dogma is het koningschap alleen voor den sociaal-democraat. Hij maakt er een dogma van. Hij ziet de maatschappij in twee klassen. Maakt het koningschap tot een misbruikt machtsmiddel van de eene klasse over de andere, en rangschikt het aldus onder de politieke dogma's, die verboden zijn.

Maar daarom is het dit nog niet. De vraag, of wij onze constitutioneele monarchie moeten handhaven, is er een van zuivere doelmatigheid. Zij heeft met dogmatisch niets te maken. Zelfs zij, die de dogmatische leer aanhangen van het koningschap bij de gratie Gods, zelfs zij worden door deze leer niet gebonden, hunne medewerking te weigeren aan een wijziging der Grondwet zóó, dat voortaan de republikeinsche regeeringsvorm voor Nederland zal gelden.

Dat door de onderwijzersbeweging de vraag in quaestie als een dogmatische wordt gesteld, bewijst reeds, dat deze beweging is van sociaal-democratisch karakter. Zij zijn het alleen, die in hunne dogmatiseering van de maatschappij het koningschap in eerste lijn betrekken. Van alle anderen heeft het met geen dogma iets te maken. Alle anderen kunnen derhalve de formule omtrent ‘godsdienstige dogma's’ onderschrijven, zonder dat zij het goed recht erkennen van de onderwijzersbeweging als uitvloeisel daarvan.

Deze geheele dogma-constructie is bovendien zoo onredelijk. De openbare school is overheidsschool. Zij is de school van de Staatsorganisatie. Welnu, zou de grondslag van dien Staat, zou de inhoud der Nederlandsche Grondwet daar niet mogen worden aangenomen als de ware, de juiste organisatie gevende aan ons staatkundig bestel? Is het in Nederland zoo ver gekomen, staat onze grondwet zóó wankel, dat men die aan de kinderen niet meer kan voorhouden als de doelmatige formatie van ons regeeringsstelsel?

Wie het koningschap afzondert als liggende buiten neutraal gebied, doet meer dan het laten naar hetgeen het is: hij wekt twijfel aan zijn waarde. Welke overheid kan dit toelaten op hare school?

Het is wel te betreuren, dat menige onderwijzer door de aangevoerde drogredenen zich heeft laten vangen. Het beroep op de vrijheid, de aandoenlijke woorden over de kinderziel hebben ge-

[p. 245]

pakt. Wie onder hen niet tot de sociaal-democraten behooren, hebben blijkbaar nimmer kennis genomen van de bewerking der kinderzielen door de sociaal-democraten zelf, maar dan in hun eigen geest.

De actie is met beleid gevoerd. Naast het beroep op de vrijheid is de waarde, het inzicht van de onderwijzers zelf sterk naar voren gebracht. Aan zijne handen was de toekomst van Nederland vertrouwd. Hij bekleedde de belangrijkste functie van allen.

Dat ging er in. Dat deed vergeten, dat het ouders zijn, die hunne kinderen aan de onderwijzers toevertrouwen. Dat, hoe gewichtig de invloed is, voor de onderwijzers op de kinderziel geoefend, de ouders toch ook gaarne een deel in de opvoeding zullen behouden. Het is nog van eenig gewicht, hoe, behalve de onderwijzers en de sociaal-democraten, de overgroote meerderheid van de ouders denkt over de openbare school, waarheen zij hunne kinderen moeten zenden. Ook hun is er aan gelegen, welk begrip der neutraliteit daar wordt gehuldigd.

Mocht de actie, thans door den Bond gevoerd, ingang vinden, dan ware het vonnis der openbare school geteekend. Zij werd een sociaal-democratische school. En dat kan zij niet zijn, zoo zij nationaal zal zijn in dezen zin, dat zij wortelt in de kern van ons volk.

Daarnaar hebben de onderwijzers zich te schikken. Zij hebben zich te schikken naar de ouders, en zij zullen niet de ouders kunnen drijven naar hun zin. Wie zich niet schikken kan, wie daarmede zijn geweten bezwaard voelt, hij hoort in de openbare school niet thuis en ga over naar het bijzonder onderwijs, waarbij hij uitsluitend kinderen heeft te onderwijzen van ouders, die zijn beginsel deelen. Daar kan hij naar hartelust zijn neutraliteitsgevoel botvieren.