De Nieuwe Gids. Jaargang 25

[p. 99]

Staatkundige kroniek.

Kerstmis 1909.

De donkere dagen voor Kerstmis hebben weer alle heeren ministers voor het voetlicht gebracht. Mocht men uit het negental een keuze doen, de heeren Nelissen en Van Swinderen zouden het eerst gelezen zijn.

Onze minister van Justitie is een voortreffelijk man. Uitnemend jurist, helder hoofd, en een man van doortastend karakter. En wat èn den jurist èn den staatsman siert bovenal: het is hem uitsluitend om de waarheid te doen en hij zoekt nimmer zich zelf, eigen eer of eigen succes.

Het zal zelden zijn voorgekomen, dat een minister zoo algemeen de sympathie had van de Kamer als Mr. Nelissen. Het moge gelden als bewijs, dat de sterkste positie inneemt wie aan bekwaamheid karakter paart. Praktische handigheid is dan overbodig. Deze bezit de heer Nelissen niet en deze behoeft hij niet te bezitten. Men stelt een bewindsman als deze te hoog op prijs dan dat van eenigerlei minder gelukkig beleid zou worden gebruik gemaakt om hem te doen vallen.

Deze minister is democraat als aristocraat van den geest. Democraat meer dan zijn voorganger, die democraat was naar het program en aristocraat van allures.

Minister Nelissen is zoo krachtig mogelijk opgetreden om de fouten van het corps ambtenaren onzer rechterlijke macht te verhelpen. De afgeleefde elementen ruimt hij op, en zijn nieuwe benoemingen zijn - in onderscheiding van die zijner voorgangers - goed. Hij kiest de beste krachten, al zijn zij jong en zonder routine in de zaken der rechterlijke macht.

En in een zaak als de Papendrechtsche heeft de minister getoond, dat hij zich boven vooroordeelen en gevoeligheden van

[p. 100]

rechterlijke ambtenaren weet te verheffen om recht en waarheid te doen zegevieren.

Naast zijn ambtgenoot van justitie is de minister Van Swinderen l'enfant chéri van de Kamer. En terecht. Wij hebben in hem een uitnemend diplomaat, een intellectueel heel wat krachtiger figuur dan er de laatste jaren aan het hoofd van dit departement is gezien. Daarbij een goed en pittig spreker.

Een krachtig bewindsman is ook de minister van Waterstaat. De heer Regout toont zich bestand tegen de pogingen, welke men van velerlei zijden op dezen functionaris pleegt te wagen om nu voor deze dan voor gene groep van ambtenaren iets gedaan te krijgen. Deze minister gaat zijn eigen weg. Hij tracht het den menschen zoo goed mogelijk te geven, en zal bij de verdeeling der gunsten zich niet laten leiden door pressie, van wege de belanghebbenden op hem uitgeoefend.

Het ziet er intusschen niet naar uit, dat wij door dezen minister de staatsexploitatie onzer spoorwegen zullen bevorderd zien. Deze wordt teruggehouden niet door de aandeelhouders der maatschappij om hun belang, maar door de directies, die nu eenmaal baas willen blijven in eigen huis. Een groot-industriëel als de heer Regout moet voor deze wenschen wel gevoelen.

De heer De Waal Malefijt is als minister van koloniën meegevallen. Althans, aan de vrienden die meenden wel wat over hem te kunnen bazen heeft hij aanstonds met energie hun plaats gewezen. En dat was goed ook.

Dr. Kuyper en zijn trouwe gezellen zijn fanatici. Het scherpe antithese-drijven van 1901-1905 tracht men bij elke gelegenheid aan te wakkeren.

Bij Koloniën was het de zending. De minister moest verklaren, dat hij van staatswege de zending zou versterken en begunstigen. En dan liefst, dat nergens de Islam zou worden ontzien. Propaganda door dik en dun.

Toen Marine aan de orde kwam, klommen dezelfde fanatici op de bres. Admiraal Wentholt deed niet genoeg voor het zedelijk en geestelijk welzijn der matrozen. Er waren in de scheepsbibliotheken bundels moderne preeken! Ook hier moest van de Overheid propaganda uitgaan voor het eenig ware Christendom.

Het werd den minister op weinig vriendelijke wijze onder de

[p. 101]

aandacht gebracht. Zelfs werd de beweging voor het thuis eten der matrozen, een beweging in hoofdzaak tot loonsverbetering, omdat dan het voedinggeld in contanten wordt uitgekeerd, omgezet in een christelijke actie voor de eenheid van het gezin. De minister werd met een ‘snertmotie’ bestookt, die door den heer De Savornin Lohman handiglijk werd onschadelijk gemaakt.

En eindelijk kwam bij Oorlog dezelfde drijverij aan den dag. Hier zijn het de onderofficieren, die in schapen en bokken moeten worden gescheiden. De groote neutrale organisatie Ons Belang is voor Christelijke onderofficieren niet geschikt. Zij moeten afzonderlijk worden georganiseerd. Zij mogen aan een fiere en zelfbewuste actie niet meedoen. Zij moeten worden zoet gehouden.

En daarom mag Ons Belang niet krachtig worden. Vooral niet kapitaalkrachtig. Het mag geen voordeel trekken uit een drukkerij in den vorm eener naamlooze vennootschap. In geen geval zoo op die drukkerij stukken worden gezet die voor de Regeering onaangenaam zijn.

Zulk een organisatie moet worden gefnuikt, opdat die van de Christelijke onderofficieren met kracht kunne opbloeien.

Zoo wordt de tweedracht, het onderling wantrouwen, het farizeïsme bevorderd onder de mannen, die in krachtige solidariteit onze weerbaarheid moeten waarborgen en versterken.

Dit alles geschiedt telkens door de antirevolutionairen. Een paar mindere goden dansen voor en Kuyper trekt aan de touwtjes.

Gelukkig heeft vooreerst de nederlaag van 1905, vervolgens de duikeling van Dr. Kuyper dit gunstig gevolg gehad, dat de fijne geesten, wien het niet om persoonlijk succes en persoonlijke eer te doen is, zijn gaan inzien, dat van deze drijverij de meerderheid van het Nederlandsche volk niet is gediend. Zoodra zulk een toeleg waarneembaar is, komen deze mannen ter rechterzijde in verzet en keeren zij de geestdrijverij. Noch de christelijk-historischen, noch ook de katholieken zijn daarvan gediend. En het kabinet voelt zich onder hun hoede veilig.

Tot dusver trekt dr. Kuyper, wanneer hij de zaak verloren ziet, zich zoetjens terug. Hij houdt zich groot, maar hij is te slim om niet te begrijpen, dat het met zijn gezag buiten de eigen partij gedaan is. Alleen De Standaard blijft dan nog wat sputteren.

[p. 102]

De zaak Kuyper-Lehman-Westmeyer is intusschen nog steeds aan de lucht. Kuyper is doende met het bijeenzoeken van candidaten voor zijn eereraad. Een bezigheid, die hij liever aan anderen moest overlaten; maar hij doet nu eenmaal alles singulier. En van den heer Troelstra is nu een voorstel ingekomen tot het houden eener parlementaire enquête.

Waarin dr. Kuyper groot mag zijn, in goede manieren stellig niet. Wie meent, aan een onderzoek van een eereraad zich te moeten onderwerpen doet, hangende de formatie, niet alsof hij de rehabilitatie van zijn zelf gezochte rechters reeds in den zak heeft. En hij, dr. Kuyper, had nauwelijks het boetekleed aangeschoten, of hij hield een redevoering en deed, alsof met deze schuldbelijdenis de zaak was afgedaan.

Dit heeft ongetwijfeld wat afstoot.

Van den minister van Arbeid, zooals hij logischer is te noemen dan van Landbouw, nijverheid en handel, is weinig te zeggen. De hoofdschotel, de arbeidersverzekering, is bewaard tot Februari. Ter zake van de arbeidsbescherming waren de beschouwingen vaag en breedsprakig als naar gewoonte. Men moet maar afwachten, wat ervan zal terechtkomen.

Hoewel een zeer sympathieke persoonlijkheid, is Mr. Kolkman geen minister van financiën. Men kan, bij gewijzigde economische omstandigheden, eens op een eerstontworpen plan terugkomen, maar deze veranderlijkheid heeft zijn grenzen. Deze minister is niet een stuurman met een vaste hand. Hij experimenteert. En hij doet dat met edele nonchalance.

De dertig opcenten van het tarief van invoerrechten zijn weer verdwenen. Omdat de opbrengst der geldmiddelen is meegevallen, heet het. Van de laatste maand zou het hebben afgehangen. Doch ook zal wel hebben meegewogen het nader inzicht, dat dergelijke experimenten zich op het maatschappelijk verkeer niet laten toepassen. De onzekerheid, of alle mogelijke artikelen al dan niet aanmerkelijk zwaarder zullen worden belast, geeft in tal van transacties op termijn, geeft bij alle aanbesteding moeilijkheid. Men schijnt dat niet te hebben voorzien. Maar dit doet ook reeds verstaan, welk een gemis aan besef er heerscht in de regeeringskringen omtrent de geheele beteekenis van het tarief voor het reëele leven. Het is daarom nog niet te voorspellen,

[p. 103]

hoe het loopen zal, wanneer eenmaal na de indiening van een tariefwet de strijd van belangen zal zijn losgebroken. Gelukkig dat de voorloopige opcenten tot een definitieve verhooging althans niet hebben dwongen.

Een onbewust gebrek aan ernst zou men in dit beleid kunnen zien. Iets anders dan verweten werd aan den premier, Mr. Heemskerk.

Deze minister is altijd zoo vol geladen met humor, dat te pas en te onpas van den voorraad wordt meegedeeld. Voor den vrager is dit menigmaal onaangenaam. Het doet gemis aan ernst onderstellen en geeft den indruk, alsof men in het zonnetje wordt gezet.

Tegen de onderstelling van gemis aan ernst is de minister met nadruk opgekomen. Hij heeft zich zelf nog eens grondig onderzocht en is tot de conclusie gekomen, dat er nooit een ernstiger minister is geweest dan hij. Men kan hopen, de bewijzen ervan te zullen zien.

En eindelijk de man, die het laatst voor het front kwam, de minister van Oorlog.

Last least. Met de moeilijkste portefeuille van alle heeft men een man belast, die hiertegen blijkbaar niet is opgewassen.

De groote rede van generaal Cool was te scheiden in twee deelen. een zeer klein deel, duur ongeveer tien minuten, dat van hem zelf was; en een zeer lang deel, dat van de ambtenaren kwam.

In het eerste deel, waarin men mocht verwachten dat een belijdenis zou zijn neergelegd van het ideaal, hetwelk hij in zijn bewindstijd hoopte te naderen, in het eerste deel was niets positiefs te herkennen. Alleen hoorde men, hoe moeilijk het was met de verschillende stroomingen in en buiten de Kamer rekening te houden. Van een strooming in het hoofd des leiders zelf schijnt geen sprake te zijn.

En het lange deel, van de ambtenaren, bestond uit de lectuur van de nota's letterlijk zooals zij den minister waren voorgelegd. Erop gewerkt had hij blijkbaar niet, blijkbaar zelfs niet alles van tevoren gelezen.

Reeds nu is er niemand geweest - of de hartelijk bedankte heer Duymaer van Twist moest het zijn - die met het aange-

[p. 104]

kondige verhoogde contingent en de verdubbeling van diensttijd voor de viermaanders zich ingenomen betoonde. Uit den katholieken hoek kwam zelfs een ernstige waarschuwing.

Als deze minister het moeilijke werk zal moeten volbrengen van de herziening der Militiewet, zal hij wel een Regeeringscommissaris mogen meebrengen. Gelukkig voor den generaal, dat ook de minister van Binnenlandsche Zaken voor deze wet opkomt.....

M.