De Nieuwe Gids. Jaargang 15

[p. 493]

De jongste muurschilderingen van A.J. Derkinderen.

‘Wij ontleenen onze kracht niet alleen uit het voedsel van heden, of uit de hoop op de toekomst, maar ook uit de herinnering der handelingen en voorwerpen van weleer’.
Jos. Alb. Alberdingk Thym.

Waaneer wij de edel-gedachte en even edel-uitgevoerde boekversieringen van Derkinderen nu eens buiten beschouwing laten en alleen zijn groote picturale werken in onze herinnering langs gaan, dan zien wij de ideeën, in wier sfeer zijne vorige muurbeschilderingen geconcipiëerd zijn, in min of meer rechtstreeksch verband met de levensbeschouwing van een verdwenen beschavingstijdperk. In de Processie was het de bewonderende kunstenaar van een lateren tijd, die, terugziende naar vroegere eeuwen, de schoonheids-ontroering onderging van de vrome verbeeldingen zijner herinnerende liefde, en in stille kleuren schilderde hij deze mijmering over een betreurd verleden. Dichter naderde hij die tijden met zijne eerste wandschildering in de Raadhuishalle te 's Hertogenbosch, waar de Stichting der Stad verbeeld staat te midden van de groote bewegingen der eeuw. In den tweeden wand echter had hij die tijden zelf bereikt, en hij zag geen tafereel van de stichting der kathedraal zooals hij de stichting der stad gezien had; maar het Ideaal van 's levens eenheid naar den geest der kerkbouwers in heldere statigheid aanschouwende, gaf hij het resultaat van den moeilijken tocht

[p. 494]

naar die uiterste abstracties in vaste rustige lijnen en effene kleuren, en stelde aldus, ook in techniek zich afwendende van de vagere bekoringen der hedendaagsche picturaal-kunst en zich bij de monumentale bouwschilderkunst der middeneeuwers aansluitende, de koele en onbewogene Ideeën-zelf ons in eerbiedwaardige klare taal voor oogen.

Geheel anders, maar evenwel harmonisch gegroeid uit wat voorafging, zijn des schilders muurversieringen in het trappenhuis der Algemeene Levensverzekeringmaatschappij op het Damrak. Gelijk de gegevens zelf trouwens reeds voorspelden, is hier het directe ideeën-verband met de overtuigingen eener bepaalde historische periode verdwenen; want deze nieuwe schilderingen zijn van een zoo wijde en algemeene strekking, dat zij ook voor den niet wijsgeerig en archeologisch onderlegden beschouwer leerzaam kunnen zijn. Derkinderen schilderde hier dus geen historische personen als dragers van Ideeën, geen figuren die in gebaar of zinrijke attributen de deugden van vroeger eeuwen verbeelden; maar, ook nu weer in de bestemming van het gebouw welks muren hij te versieren had het ideëele beginsel zoekend, toonde hij in enkele tafereelen van klare welsprekendheid de wisselvalligheden van het onherroepelijk voortbewegende Leven.

Want wel zijn zij van eene heldere en liefelijke welsprekendheid! Het tot de kern der dingen schouwend intellekt, dat op den tweeden Bosschen wand de hoogheid der Ideëen in koel-wijsgeerige betoogen schreef, is hier weer bewogen door de zachte ademing eener nieuwe lente. Maar zeker had de kunstenaar nooit deze beminnelijk overtuigende uitdrukkingskracht bereikt, zoo hij zijne blikken niet vol eerbied had gericht tot die hooge sferen, waar, onaangeraakt door eenige menschelijke hartstocht, het ideaal der dertiend'-eeuwsche kerkbouwers in statige onbewogenheid hem zichtbaar werd. Ook nu gaf hij de kern der gedachten, en niets dan deze; maar in vaste lijnen van voornaam-bewegende gratie, in stille pure kleuren van edele welbewuste kracht.

[p. 495]

Elk gebaar van het lichaam is hier de verzinnelijking van het gebaar der ziel; het zijn de schoone en sierlijke bewegingen der lichamen, gelijk wij die in het dagelijksch leven een enkele maal zien, maar nu verfijnd en vergeestelijkt door den zuiverenden stroom van een hoog-ideëel streven.

Dit doordringen tot de kern der gedachten bracht den schilder tot verwijdering van al wat naar verhaal zweemde. Hij toont ons geen gebeurtenissen uit het leven, als exempelen van de uitersten in geluk of rampzaligheid; hij geeft de abstractie, het onveranderlijk wezen zelf dier uitersten. Hij schildert geen Weelde in rijke schitterende kleuren, geen Nood in grauwe morsigheid; maar wat het innigsten altijd-durend wezenlijke is dier levens-toestanden beeldt hij af in soberheid van groote eenvoudige lijnen: eenvoudig maar dadelijk-treffend door het eenig-juiste der beweging: - het zijn de gebaren zijner figuren, die de welsprekende overbrengers zijn van des kunstenaars mild gedachte-leven naar het ontvankelijk gemoed van den beschouwer.

Terwijl echter op de tafereelen van Weelde, Nood en Gezondheid de begrippen-zelf tot ons komen, zien wij op dat der Ziekte meer de reëele voorstelling van ‘een zieke’ dan de abstractie ‘de ziekte;’ mij dacht dit tafereel te zeer gelijken op de afbeelding eener gebeurtenis, - in stijl te ver verwijderd van wat de hooge schoonheid uitmaakt van den tweeden Bosschen wand. Niet in de motieven dezer schildering op zich zelf is de oorzaak te zoeken van het meer concrete; niet in den ouden welbekenden maaier, noch in de treurende vrouw, noch in den afgematten lijder; zij is wellicht te vinden in het te weinig samenstemmen van het lijnen-rythme der drie figuren onderling. Want waarom zouden déze gegevens zelf reeds tot een meer reëele voorstelling voeren dan die der overige vakken? Was het niet vooral een voortreffelijke gedachte de verschrikking van den Dood af te beelden in dat oude maar nooit verouderende geraamte, dat reeds zoo vele geslachten herinnerd heeft

[p. 496]

aan de vergankelijkheid van ons aardsch bestaan.....

Ook in andere tafereelen heeft Derkinderen als een kostbaren schat bewaard, wat het voorgeslacht ons aan diepzinnige en klaar-sprekende symbolen naliet.

In den Trap des Levens schilderde hij den op- en afgang van het Leven, gezien onafhankelijk van de wisselvalligheden van geluk of rampen, in vijf leeftijden. En, in nauw verband hiermede, den brenger dier wisseling, den Tijd die snel voorbijgaat, den statigen ruiter op het blanke machtig-gebouwde ros, - als een vermaning dat niets stilstaat, maar de jaren aan ons werken, dat voor ons allen die nog stijgend zijn het oogenblik komt dat wij het hoogtepunt voorbijgaan, en, met een schat van ervaring in ons, afdalende zullen terugzien naar de vreugden en smarten van ons verleden.

De wankelbaarheid van des levens gesteldheden, op de tafereelen van Weelde en Nood, Gezondheid en Ziekte zelf genoemd, zien wij door het Rad van Fortuin in een enkel beeld samengevat. En het laatste tafereel vermaant ons: ‘Denk aan de onzekerheid des Levens en zorg zoolang het Dag is.’

_* * _*

Zooeven werd gesproken van Derkinderen's liefde voor wat vroegere geslachten ons hebben nagelaten. Ook in de vormen zijner kunst leeft die eerbied voor traditie.

Toen in vroeger tijden de kleederdracht der menschen fraai en harmonisch was, hadden de schilders slechts om zich heen te zien naar sierlijken val van vouwen en lieflijk-eenstemmige kleuren. Nog zijn er wel enkele streken waar het eenvoudige landvolk als een deel der natuur is, waar een vrouw in kleurige feesttooi schoon is als een boom in herfstpracht. Maar zeldzamer en zeldzamer wordt in dezen tijd ook de eenvoud daar buiten.

Zoo zal de kunstenaar die in menschgestalten een ideëel

[p. 497]

leven zoekt te verbeelden, zich moeten wenden tot verleden tijden, en door nauwgezette archeologische studie de beginselen pogen te begrijpen der kleederdrachten, die naar eeuwige wetten van schoonheid harmonisch meegegroeid zijn met volk en natuur. Volgens die beginselen heeft Derkinderen de figuren zijner verbeelding bekleed met gewaden van groote sobere lijn en de vouwen van het kleed laten bewegen met de gebaren van het lichaam.

Wie de schoone traditie niet lief heeft die aan onze vaderen ons verbindt, hij zal geen levenskrachtige kunstwerken voortbrengen. Wij hebben niet na te volgen, slaafs en begriploos; maar, door denzelfden hooger strevenden geest bezield als van wie in vroeger tijden en in andere aard-streken monumentale kunst voortbrachten, verder te bouwen op wat ons als schoon en goed en waar is overgeleverd.

Hij, wiens woorden ik boven deze bladzijden plaatste, zeide nog: ‘De wereld is vergankelijk. De maatschappijen volgen elkander op, verdrijven en vervangen elkander; maar alles vergaat niet in een dag. Daarenboven de geest overleeft, en de maatschappijen blijven aan elkander verbonden door de denkbeelden, die de vader op den zoon overplant, door den invloed van het voorledene op het tegenwoordige.’ -

Wij zijn geen dertiend'-eeuwers en wij zijn geen Byzantijnen, maar kinderen van een tijd vol nooit-geziene disharmonie. Waar de geestes-verfijnden van eertijds de hartstochten der menschen rondom zich zagen woelen, waar dus schoonheid tegenover woestheid stond, daar aanschouwen zij in deze jaren slechts de uitingen van een niet te begrijpen verstomping des gemoeds en staat brooze gevoeligheid tegenover iets waarvoor dorheid en dood te liefelijke woorden zijn.

Maar wij mogen verwachten dat deze zonderlinge toestand voorbijgaande is. Want niet alleen dat de tijden de individuën maken, ook de individuën maken de tijden. Door-

[p. 498]

drongen van de ziel der oude kunst zijn er enkelen, die voortarbeiden aan de geestes-ontwikkeling der menschheid naar de onvergankelijke beginselen die vergane geslachten ons in monumenten van schoonheid en wijsheid hebben nagelaten. En een werk als deze muurschildering draagt al de eigenschappen in zich om een tijd te richten naar betere wegen.

Wie dan ooren heeft om te hooren, die hoore - en verdiepe zich in de reine en hooge schoonheid dezer zeldzame wijze kunst.

31 Mei 1900.

P.H. van Moerkerken Jr.