De Nieuwe Gids. Jaargang 15

Regelnummers proza verbergen

[p. 133]

De louteringsberg van Dante Alighieri. Door H.J. Boeken.
Derde zang.

De beide Dichters, aan den voet van den rotswand gekomen, zoeken een punt, waarlangs zij dien zullen kunnen beklimmen. Zij worden op den weg geholpen door eenigen uit de voorhoede van een schare van schimmen, die in minachting van de kerk hebben geleefd. Onder dezen is ook Manfred van Hohenstaufen die, aan Dante zijn dood en tegenwoordigen toestand verhaalt.

1Hoewel de plotselinge vlucht genen over het land-2schap had verspreid, ten berg gewend, waarhenen de 3rede ons noopt; 4drong ik mij aan tegen mijn trouwe geleide: en hoe 5zoude ik zonder hem den tocht hebben gedaan? 6Wie hadde mij [anders] den berg òp-getogen?

7Hij scheen mij rouwig over zich-zelven. O waardig, 8onkreukbaar geweten, hoe is u kleine feil tot bitteren 9beet!

10Wanneer zijn voeten van de haastigheid aflieten, 11welke den eerlijken zwier bij elke handeling ver-12mindert, [toen] verruimde mijn geest, die eerst be-13nepen was, 13zijne aandrift, als begeerig, en ik zond mijne blikken

[p. 134]

14tegen de helling op, welke de hoogste is, die zich uit 15zee ten hemel heft.

16De zon, die rood achter mij vlamde, was vóór mij 17gebroken, naar den omtrek welken de weerstand 18van zijne stralen op mij had.

19Ik wendde mij ter zijde, vreezende verlaten te zijn, 20daar ik alleen vóór mij den grond verdonkerd 21zag: 22en mijn Trooster: ‘Waarom zijt gij nog mistrou-23wig,’ begon hij tot mij te zeggen, gansch balsturig: 24‘gelooft gij mij niet met u en dat ik u leid?

25De avond is reeds daar, waar het lichaam begraven 26is, binnen het-welke ik schaduw maakte: Napels 27bezit het, en van Brindisium is het weggenomen.²⁷

28Dies, wanneer vóór mij geen schaduw komt, ver-29wonder u des niet meer dan over de hemelen, dat 30de ééne voor den anderen geene lichtstraal onderschept. 31Om èn warme èn koude folteringen te doorstaan 32beschikt dàt Vermogen gelijke lichamen, Dat niet wil 33dat zich aan ons onthulle hoe Het het doet.

34Stomp is hij die hoopt dat onze reden den oneindigen 35weg kan doorloopen, die vat eene zelfstandigheid 36in drie personen.

37Weest tevreden, menschelijk geslacht, met het Quia,³⁷ 38daar, indien gij alles hadt kunnen zien, het niet noodig 39was dat Maria zwanger werd; 40en begeeren zonder bate zaagt gij menigeen, want⁴⁰

27 Van Vergilius, die te Brindisi gestorven is, bestaat het graf te Napels.

37 Met het Quia wordt bedoeld de wetenschap a posteriori, d.i. die welke van de uitwerkselen tot de oorzaken opklimt, in tegenstelling met het Propter quod, of de wetenschap a priori, wanneer men van de oorzaken afdaalt tot de uitwerkselen.

40 menigeen, namelijk de wijzen der Oudheid, die Vergilius in den Limbus zag, zie Hel IV. ‘daar zij zonder hoop leven in begeerte.’ Want, nl. indien de Mensch de oorzaken der dingen konde bevroede.

[p. 135]

41bevredigd ware hunne begeerte, die voor eeuwig 42hun tot foltering is gegeven.

43Van Aristoteles en van Plato spreek ik, en van vele 44anderen.’ En hier neeg hij het voorhoofd; en meer 45sprak hij niet, en hij bleef mismoedig.

46Wij kwamen onderwijl aan den voet van den berg: 47daar vonden wij de rots zóó steil, dat te vergeefs 48de beenen daar vlug zouden zijn geweest.

49De woestste en steilste rotswand tusschen Lerici en 50Turbia is, vergeleken met dezen, een lichte en begaan-51bare trap!

52‘Nu, wie weet er aan welke hand de steilte mindert,’⁵² 53zeide mijn Meester, den tred vertragend: ‘zóódat 54wie zonder vleugels gaat, haar bestijgen kan?’

55En onderwijl hij, den blik naar omlaag houdende, 56de gesteldheid des wegs onderzocht, en ik rondom 57tegen de rots òp-staarde, 58verscheen mij van de linkerhand eene schaar van 59schimmen, die de voeten te-ons-waart bewogen, zonder 60dat men het kon bemerken, zóó langzaam kwamen zij. 61‘Hef,’ zeide ik tot den Meester: ‘uwe oogen op: 62‘zie aan deze zijde [is er iemand] die ons raad zal 63geven, indien gij dien uit u zelven niet kunt hebben.’ 64Toen keek hij, en met vrijen blik antwoordde hij: 65‘Laat ons daarhenen gaan, daar zij langzaam komen; 66en gij verzeker uwe hoop, dierbare zoon.’

67Nog was dat volk, ik bedoel nadat wij duizend 68schreden hadden gedaan, zóó verre als een goed werper 69met de hand zou werpen; 70wanneer zij zich allen aan de harde rotsen van den 71hoogen wand drongen, en stil en opééngedrongen

52 Men lette op dat hier voor het eerst de Heiden Vergilius, geen raad weet te schaffen, maar de Christen Dante het middel vindt om den weg te weten te komen.

[p. 136]

71stonden, gelijk hij, die twijfelende gaat, stil blijft 72staan om te kijken.

73‘O ter goeder uur gestorvenen, o dra verkoren 74geesten,’ begon Virgilius: ‘bij die vrede, die ik geloof 75dat voor u allen te wachten staat, 76zegt ons waar de berg lager ligt, zoodat het naar 77boven gaan mogelijk zij; daar het tijd-verliezen aan 78wie meer weet, te meer mishaagt.

79Gelijk de schapen komen uit de kooi, één, getweeën, 80gedrieën, en de anderen staan vreesachtig, met oog 81en muil naar beneden gericht, 82en dat wat de eerste doet, dat doen ook de anderen, 83tegen den rug van deze opdringend als zij blijft stil-84staan, onnoozel en zachtkens en het waarom weten zij niet: 85zóó zag ik toen den kop van die gelukzalige kudde⁸⁵ 86zich bewegen om te komen, kuisch van aangezicht 87en eerbaar in den gang.

88Toen zij aan mijn rechter kant het licht voor mij 89op den grond gebroken zagen, zoodat de schaduw 90van mij op den rots-wand was, 91stonden zij stil, en trokken zij zich een weinig terug; 92en alle degenen, die meer achter aankwamen, niet 93wetende waarom, deden hetzelfde.

94‘Zonder dat gij mij vraagt verklaar ik u, dat dit een 95menschelijk lichaam is, dat gij ziet, door hetwelk 96het licht van de zon op den grond is gespleten.

97Verwondert u niet, maar gelooft, dat, niet zonder 98vermogen, dat van den hemel komt, hij dezen wand 99zoekt te boven te komen.’

100Aldus de Meester. En dat waardige volk; ‘Keert 101u,’ zeide het: ‘komt bij ons in en gaat dan voort,’ 102met de ruggen der handen een teeken gevende.

85 kop of voorhoede.

[p. 137]

103En één van hen begon; ‘Wie gij ook zijt, keer dan, 104aldus voortgaande, het gezicht naar mij. Let op of 105gij mij ginds ooit hebt gezien.

106Ik wendde mij te hem-waart, en beschouwde hem 107strak: blond was hij en schoon en van edelen aan-108blik; maar de ééne der wenkbrauwen had een houw
gedeeld.

109Wanneer ik nederig ontkend had hem ooit gezien 110te hebben, zeide hij: ‘Nu zie:’ en hij toonde mij 111eene wonde boven aan de borst.

112Voorts zeide hij glimlachende: ‘Ik ben Manfred,¹¹² 113kleinzoon van Keizerin Constantia: waarom ik u bid 114dat, wanneer gij wederkeert, 115gij tot mijne schoone dochter gaat, die moeder is 116van de eer van Sicilië en Arragon, en dat gij haar 117de waarheid zegt, indien iets anders wordt verteld. 118Nadat mijn lichaam doorstoken was van twee doode-119lijke stoten, gaf ik mij weenende over aan Dengene, 120die gaarne vergeeft.

121Gruwelijk waren mijne zonden; maar de Eindelooze 122Goedheid heeft zóó groote armen, dat Zij opneemt 123al wie zich tot Haar wendt.

112 Manfred, zoon van Keizer Frederik II, was Koning van Napels geweest, had altijd als vijand van de Kerk geleefd en sneuvelde, door den Paus in den ban gedaan, in den slag bij Benevento 1266. Hier streed hij tegen Karel van Anjou, die door Paus Clemens IV ondersteund werd. Anjou weigerde hem een eerlijke begrafenis; Anjou's soldaten echter droegen elk een steen aan (vandaar 129 ‘de zware zerk’) voor zijn graf-teeken aan de brug van Benevento. Ook dit werd hem misgund en de aartsbisschop van Cosenza, [124] liet op last van Paus Clemens, het lijk overbrengen naar eene plaats op de grens van Abruzzo aan den Verde, gelegen buiten het Koninkrijk Napels. Dit gebeurde, omdat de doode in den ban gestorven was, met gedoofde lichten.

[p. 138]

124Indien de Herder van Cosenza, die door Clemens 125was uitgezonden op de jacht naar mij, toen in God's 126Woord wèl die Bladzijde gelezen had, 127dan zouden de gebeenten van mijn lichaam nog zijn 128aan den opgang van de brug dicht bij Benevento, 129onder de bewaking van de zware zerk.

130Nu besproeit ze de regen en beweegt ze de wind 131buiten het Koninkrijk, nabij den Verde, waarheen 132hij mij had overgebracht met gedoofde lichten.

133Door hunnen banvloek gaat men niet zóó verloren, 134dat de eeuwige Liefde niet kan wederkeeren, zóó-135lang de hoop nog iets groens heeft.¹³⁵

136Waarheid is dat al wie sterft in minachting van de 137Heilige Kerk, ook al berouwt hij zich ten laatste, 138hem voegt het buiten dezen rots-rand te vertoeven 139voor elken tijd, dat hij in zijn verstoktheid is ge-140weest, dertig [tijden], indien zoodanig vonnis niet 141korter wordt door goede gebeden.

142Zie dan nu of gij mij blijde kunt maken, onthul-143lende aan mijne goede Constantia hoe gij mij gezien 144hebt, en ook dit verbod; 145wijl men hier door die van ginds veel wint.

135 zóólang de hoop nog iets, zoolang men nog leeft.