De Nieuwe Gids. Jaargang 14

[p. 494]

Literaire kroniek.

De heer Herman Heijermans Jr. is een vrijwel opmerkenswaardig mensch. Gevat en handig, niet ongevoelig en ook niet onpractisch, kinderlijk-naïef soms en weer ouwelijkbedacht dan, journalistisch bedreven in uiterlijke trucjes en vorm-maniertjes, een journalist bij uitnemendheid, en dan toch weer plotseling, voor een oogenblikje, met een zuiverheid van visie en een diepte van inzicht, die op de grens van 't geniale staat, zóó is de heer Heijermans: en ik geloof van dien heer, dat, als hij zich maar aan zijn diepste Zelf vasthield, met geen andere bedoeling dan om een kunstenaar te wezen, dat is: een harmonisch zijn waarachtige zelf in zijn beste momenten uitsprekend mensch, dat hij dan in onze povere wereld, zooals die tegenwoordig, in een geroezemoes van overgangen, naar een onzekere toekomst gaat, een dier schrijvers van beteekenis zou kunnen worden, waarvan er maar weinigen zijn in ons land.

Maar ik vrees, dat de wereld hem reeds te veel in haar macht heeft, dan dat hij zijn diepste, onverderfbare Zelf nog klaar en zuiver voor den dag kan laten komen en dat hij uit zucht, om spoediger iets in de wereld te wezen, den uiterlijken schijn met haar oppervlakkig behagen zal kiezen voor de inwendige waarachtigheid, en dat hij zal ophouden zich echter te verdiepen en deugdelijker te verkrachtigen, naarmate het succes met lachender oogopslag hem tegemoet zal komen op zijn weg. Dit vrees ik en zeg ik, omdat het jammer zal zijn, als het zoo is, en voor de toekomst van

[p. 495]

den heer Heijermans zelf en voor de Hollandsche kunst die hij dienen kon, zoo eenig-bijzonder als geen ander in Nederland dit vermag.

Want de heer Heijermans is geboren om ons het Joodsche leven te geven in heel zijn veelvuldigen en toch van één geest doordrongenen rijkdom van figuren en toestanden, zooals die nog op dit oogonblik leeft. Zooals die nog leeft, maar reeds langzaam-aan begint te verdwijnen in het alles vereffenend en vernuchterend wereldbeweeg der moderne tijden, vóórdat de wereld, helaas! heeft geleerd te zien en te genieten, wat de intieme diepe schoonheid van dat aloude Jodendom was. Want als hij dat deed - en wij hopen dat hij het nog doen wil - omdat de heer Heijermans zoowel in oorsprong een Israëliet is, als in karakter, en temperament - dan zouden wij eindelijk eens krijgen in waarheid geen spotvormen langer, maar een zuiver en hooggehouden beeld van die interessante en eerbiedwaarde menschsoort, die men gewoonlijk Joden noemt. Eerbied waard, want dit zijn de Joden, als men hen maar ziet, zooals zij staan op zichzelf in hunne onderlinge gevoelde verhoudingen, maar natuurlijk niet zooals zij doen tegenover de zich noemende Christenen, die veelal hun natuurlijke vijanden zijn. Wou de heer Heijermans, dan konden wij het Joodsche leven krijgen, frisch uit den grond, in al zijn echte, beminnelijke natuurlijkheid, met al zijn menschelijke deugden en fouten, zooals die voor den dag komen in hun leven onder elkaar. En zoo zou hij, als hij nog iets hecht aan den goeden naam zijner natie, wat toch niet anders dan natuurlijk zou zijn, veel kunnen doen om zijn vroegere geloofsgenooten niet gevreesd of veracht alleen, zooals nú meest voorkomt, maar ook bemind on gerespecteerd te krijgen.

Ja, mocht de heer Heijermans worden de epicus van de nog bijna niet gekende, en daardoor slechts terloops glimlachend besprokene Joodsche maatschappij-in-de-maatschap-

[p. 496]

pij! Gij gelooft niet, lezer, dat U op die wijze nog een bijzondere schoonheid wacht? Welnu, eenige jaren geleden, had ik een vriend, een Portugeeschen Israëliet, sedert overleden, met wien ik omging als ware hij mijn broêr. Hij kwam dikwijls bij mij, en als wij dan zoo 's avonds zaten te spreken, met zijn tweeën of drieën bij het licht der lamp, begon hij dikwijls kalmweg te vertellen, met iets weemoedig-eentonigs in zijne stem, van het intieme, het verborgene leven zijner rasgenooten onder elkaer, een leven vol vreemde, innige poëzie. En zoo kwam ik langzaam-aan iets te hooren en te voelen van een wereld, waar de kinderen der Christenen anders nooit iets van merken, omdat het den geloovigen Israëlieten absoluut verboden is erover te spreken, omdat de ongeloovigen met hun wereldsche besognes gewoonlijk verzinken in een onnoozel materialisme, en niet meer kunnen voelen-begrijpen, wat hen, als ongekende schoonheid, omgaf in hun allereerste jeugd.

Voor zeker houd ik, dat er in de diepere, echtere lagen van het Israëlitische leven, waar alleen Joden met Joden verkeeren, nog een wereld van schoonheid en wijsheid in overlevering en gebruiken verborgen ligt, als in een gesloten juweelenkist, en dat er alleen een Jood behoeft te komen, die tevens een diep-voelend, zuiver-zeggend artiest is, om een zeldzamen schat van schoonheid toe te voegen aan onze Nederlandsche kunst.

Moge de heer Heijermans, herhaal ik, zulk een kunstenaar in de toekomst zijn!

Willem Kloos.

Ghetto. Burgerlijk Treurspel, door H. Heijermans. Jr. Amsterdam. S.L. van Looy. Prijs f 1.-