De Nieuwe Gids. Jaargang 14

[p. 291]

Aanteekeningen over historie en literatuur door H.J. Boeken.
IV.

Het jaar 1898.

Men zal dit jaar, dit ten einde spoedend jaar, het jaar der groote teleurstelling kunnen noemen. Nog in enkelen, misschien in velen, was de hoop, de groote hoop nog niet dood, de hoop op de de wereld overweldigende rechtvaardigheid-voor-allen: dat die zou opkomen uit de nog ongekende, weldra ontketende en zich bewust wordende macht der tot strijden geroepene gansche-menschheid: dat die dan zich harer grootheid - natuurlijk altijd nog maar voor een heel klein deel - bewust, zich in dat oogenblik des bewustwordens rond- en op-ziend een gansche nieuwe wereld, - want slechts de begeerte schept - begeerend zou scheppen. En dood is deze hoop ook nu niet, wie zal de menschheid de hoop benemen eer hij haar het leven beneemt? Alleen het vooruitzicht op het gehoopte is weder zoovele tijdkringen verder in de alles verbergende toekomst opgeschoven.

_* * _*

Schoon is het om de grootsche tragedie der menschheid te aanschouwen, schoon om uit het te gronde gaan van al het in liefde aanschouwde en omvatte den wellust en de

[p. 292]

bedwelming der geen bevrediging vindende aspiratiën zelven in te drinken. Schoon is het om te zien hoe altijd zich de menschheid in onbewustheid de hoogste goederen verwierf, maar bewust wordend de verwerpelijkheid ook van dat hoogste inziende, de hem onverstaanbare lokstemmen volgend in nog hooger, maar toch den dood slechts brengende aspiratie ook dat schoonste van weleer wegwerpt, om wat? te erlangen: het toeijlen op het ongekende, maar vermoede.

Wat wierp de menschheid niet weg toen zij de gelooven en zekerheden der Oudheid verwierp, en de stem van het Eéne volgende, de bonte veelheden verwierp en de goden des levens en des doods verliet voor den Eénen God, die alles tot Eén maakte, tot Eén doel, tot Eén leven en geen dood?

Wat wierp de menschheid niet weg toen zij de maatschappijen en staten toetste en zij ze onrechtvaardig bevond en zij zich op het omvergehaalde Oude het Rijk der Rechtvaardigheid wilde stichten?

_* * _*

En toen waren er die het Rijk der Rechtvaardigheid verwachtten, welks indeelingen en verordeningen niet zouden zijn gebazeerd op de overleveringen van bezit en overmacht en geweld, maar op de nauwelijks nog vernomen, wèl vermoede stemmen der Godheid, rijzende uit elken mensch; menschen waren er die in de Muziek de voorbode zagen van dat Rijk, in de Muziek, die Kunst, die alle Historie vergeten is, maar die slechts uitdrukking is van het direct in de ziel gevoelde en opgerezene, wordende van kleine melodieën tot groote gebouwen van ziele-afbeelding; er waren er die in deze historielooze, maar alle gevoelde historie als eindeloozen schat in zich dragende kunst de voorbode zagen eener historielooze maar alle direct recht zich gelden latende maatschappij; en daarom, omdat die

[p. 293]

kunst gekomen was ook de komst dier maatschappij zich verwachtten; èn er waren menschen, van wie zij dat verwachtten, menschen, die naar zij dachten, dat hadden beloofd, om die maatschappij te brengen.

En wat brachten die?

Zij brachten de belofte eener maatschappij, gegrondvest op een wetenschap, de wetenschap van den arbeid en zij deden dit niet als de hongerenden, die voor hun arbeid brood willen, maar zij deden het als de redeneerenden, die zeggen: wij weten wat de arbeid is, wij weten wat het lichaam is en wat het verstand is, zij brengen samen den arbeid voort; wij weten wat de ziel is, zij brengt geen lichaam voort, wij weten wat den mensch toekomt, wij weten wàt het geluk is en wáár het is, daar en daar is het, neemt het, menschen, en gij zult gelukkig zijn.

Dit is de groote teleurstelling.