Jelica Novaković
........... Koffie en kaas
Receptieonderzoek is een respectabele wetenschap over verspreiding en onthaal van cultuurproducten. Daarbij kan op allerlei aspecten van dit proces gefocust worden, onder andere op de rol van bemiddelaars. Draagt bijvoorbeeld de extramurale neerlandistiek bij tot de verspreiding van Nederlandstalige literatuur?
En of ze dat doet! Wij extramuralen zijn namelijk vaak zelf vertalers en leiden bovendien ook toekomstige vertalers en kenners van de Lage Landen op. Aangezien ik al twee decennia bezig ben in de extramurale neerlandistiek, ligt het voor de hand dat ik inzicht heb in de verspreiding van Nederlandstalige literatuur in Servië. Ik aarzel echter om mijn resultaten bekend te maken. Waarom? Omdat ze alles behalve wetenschappelijk presenteerbaar zijn. Goed, er zijn wel wat harde feiten te noemen zoals het aantal gepubliceerde literaire vertalingen vanaf de jaren tachtig - direct uit het Nederlands in tegenstelling tot eertijdse, die uitsluitend via andere vertalingen verliepen. Ook zou men wat publieke promoties en presentaties kunnen opsommen. En een enkele recensie. Meer niet.
Zwart op wit geven deze feiten dus een vrij mager beeld, zeker wat de reactie van lezers en critici betreft. Zo'n beeld is echter onvolledig zonder de vele anekdotes die ik zou kunnen vertellen. Receptieonderzoek behoort in Servië eerder tot het literaire dan tot het wetenschappelijke genre!
Hoe bereikt namelijk een Nederlandstalige auteur zijn Servische lezer? Nog het minst via de boekhandel. Sinds het uiteenvallen van de grote Joegoslavische markt en de economische (neo)liberalisering is de gouden tijd van het door de overheid gesubsidieerde boek voorbij. Uitgevers zagen zich ineens tot allerlei overlevingstrucs genoodzaakt en bezuinigden bijvoorbeeld door een deel van hun drukkende schulden in natura te vereffenen.
Er waren, met andere woorden, tijden dat mijn kelder volstond met mijn eigen vertalingen. Hoe moest ik die kwijt om plaats te maken voor het zuurkoolvat en andere huishoudelijke rommel?! Eerst gaf ik ze aan al mijn vrienden, kennissen en familieleden cadeau waardoor ik een selecte kring van liefhebbers schiep. Toen na een tijdje iedereen thuis een plankje met Nederlandstalige literatuur in vertaling bleek te hebben, raakte die mogelijkheid (in tegenstelling tot mijn voorraad) uitgeput. Toen werd ik onverwacht een handje geholpen door de historische omstandigheden. Tijdens de bombardementen op Belgrado werden kelders namelijk herontdekt als slaap- en gezelligheidsruimtes en bleken boeken ineens multifunctioneel. Een deel daarvan, goed ingepakt in stevig pakpapier, kon als stoel of zelfs als bed dienen, een ander deel werd uitgedeeld als middel tegen stress en slapeloosheid. Op die manier werd menig Nederlandse en Vlaamse auteur door de buurtbewoners gelezen en meteen ook besproken tijdens de dagelijkse keldersessies.
De rest van mijn voorraad heb ik recentelijk opgebruikt door de Nederlandstalige literatuur landinwaarts te verspreiden. In mijn vrije weekends verblijf ik namelijk graag op het platteland bij boeren die aan hoevetoerisme doen. Als cadeautje neem ik meestal koffie en pralines mee omdat dat het enige is wat ze niet zelf kweken. Een keertje voegde ik bij gebrek aan pralines een boek bij de koffie. Hoofdzaak: ik had iets om te overhandigen.
Toen ik een volgende keer kwam, vroeg de hospita: ‘Heb je nog wat Kaas meegebracht? Het hele dorp wil het bij me lenen en met één exemplaar gaat het traag. Mocht je ook andere boekjes hebben, breng ze de volgende keer alsjeblieft mee, we hebben de smaak te pakken gekregen!’
Misschien zijn wij extramuralen even slechte zakenlui als Laarmans, maar verspreiden dat we doen!
Auteursrechtelijk beschermd