Neerlandica extra Muros. Jaargang 2006
(2006)– [tijdschrift] Neerlandica extra Muros / Internationale Neerlandistiek–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 21]
| ||||
Ludo Beheydt
| ||||
[pagina 22]
| ||||
Ondertussen is de stemming veranderd. In Nederland is de aandacht voor de eigen geschiedenis bijzonder snel toegenomen. Op de televisie kregen we de Grote Geschiedenis Quiz en in 2004 werd er een eerste Week van de Geschiedenis georganiseerd en voor die gelegenheid verscheen er een speciale uitgave van de hand van Maarten van Rossem over de Nederlandse identiteit onder de titel ‘Typisch Nederlands’. Maar daarmee hield het niet op. Na de moord op Theo van Gogh barstte de discussie over de canon pas goed los. Het geloof dat een betere kennis van de geschiedenis zou leiden tot een betere verhouding met de nieuwkomers en een beter begrip van de hedendaagse problemen, kortom tot een betere integratie, werd met verve verdedigd en dit alles vanuit de idee ‘dat je eerst je eigen cultuur moet kennen en waarderen voor het ideaal van de multiculturele samenleving kan slagen’ (Maarten Doorman, de Volkskrant 25 juni 2005). Er verschenen verschillende strijdbare artikelen over de canon van de Nederlandse geschiedenis in krantenbijlagen en tijdschriften. Zo schreven de historici Jan Bank en Piet de Rooy in NRC Handelsblad een uitvoerig artikel dat ze daarna tot een boekje verwerkten Kortweg Nederland. Wat iedereen wil weten over onze geschiedenis. Het reeds gepubliceerde artikel van bijzonder hoogleraar journalistieke kritiek Maarten Doorman was een pleidooi voor een onverwijld herinvoeren van de culturele canon op school. Deze werd daarin bijgevallen door Michaël Zeeman die in de Volkskrant (31 oktober 2005) aandrong op enige haast, want ‘het ellendigste wat ons kan overkomen is een drassige discussie over de aard van de canon en wie die dan wel bepalen mag en hoezo en waarom dan wel. Waar het om gaat is de kinderen een gemeenschappelijk referentiekader te verstrekken.’ Niet iedereen was even enthousiast over de invoering van zo'n canon. In De Groene Amsterdammer (7 oktober 2005) schreef Bart Rijs een pamflettair essay tegen de invoering van de canon ‘als een soort morele herbewapening’. Hij beschouwt het aanwakkeren van de vaderlandsliefde door middel van een opgelegde canon ‘als een wapen tegen de maatschappelijke malaise, peptalk voor een natie die het niet meer ziet zitten.’ Met de discussie over de canon was het hek van de dam en de ‘vaderlandse geschiedenis’ werd onder de titel ‘Spiegel van de Lage Landen’ zelfs het thema van de Nationale Boekenweek in maart 2005. Er verschenen talrijke boeken met veelzeggende titels als Het beste land van de wereld (Han van der Horst), De vergeten geschiedenis van Nederland (Jos Palm), Waar historie huis houdt (Jan Marijnissen) en Het Nederlands Museum (Thomas von der Dunk). Allemaal eigenzinnige pogingen om ‘de canon’ vast te leggen. | ||||
Identiteit en geschiedenisOok het reeds eerder genoemde ‘Typisch Nederlands’ van Maarten van Rossem werd opnieuw uitgegeven in een verzamelbundel, De wereld volgens Maarten van Rossem (2005). Maarten van Rossem is bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Utrecht en columnist voor de GPD-bladen, die met evenveel erudiete deskundigheid als ironische distantie de pen hanteert. Daardoor valt zijn openingsopstel al meteen op. Hij bekijkt eerst nuchter waar ‘typisch | ||||
[pagina 23]
| ||||
Nederlands’ voor staat in al die publicaties die de Nederlander onder de loep nemen. En hij komt tot de ontnuchterende vaststelling dat zowel de Undutchables van Colin White en Laurie Boucke, als Ernst Zahns serieuzer bedoelde Regenten, rebellen en reformatoren, als Steven Defoers Onder Hollanders. Een Vlaming ontdekt Nederland hopeloos tekortschieten. De grote fout van al die impressionistische en a-historische beschrijvingen is dat ze ervan uitgaan ‘dat een zeer complexe samenleving geanalyseerd kan worden alsof zij een homogene dorpsgemeenschap is’ (23). Dat is ze namelijk niet en dus kunnen we er maar beter van afzien op zoek te gaan naar de essentie van het volkseigen. Merkwaardig is dan wel dat Van Rossem, na een subtiele deconstructie van het zogenaamde ‘calvinisme’ van de Nederlander, in een subjectief gekleurde biecht zelf toch weer uitkomt bij een essentialistische traditie: ‘die van de pragmatische, tolerante, liberale stedelijke burgerij.’ Hij rekent er zelfs op dat precies deze traditie het bastion zal vormen tegen ‘het door onredelijke angsten gedreven populisme, dat op dit moment de belangrijkste bedreiging vormt voor de liberale, dat wil zeggen: de ruimdenkende democratie’ (36). Als ruimdenkend democraat schaart Van Rossem zich aan de zijde van de cultuurrelativisten. Dat blijkt overduidelijk uit zijn opstel Een historische canon?, waarin hij zich afzet tegen een opgelegde historische canon die ‘verdacht ruikt naar overheidspropaganda’ en die zal worden misbruikt om de moeizame integratie van een deel van de islamitische immigranten te bevorderen via een inburgeringscursus. Het funeste aan zo'n overheidscanon is ‘dat het verleden ondergeschikt zal worden gemaakt aan het educatieve nationalisme dat de onmiskenbare kern is van de voorgestelde inburgering’ (169). Dat is funest, omdat die gesuggereerde nationale identiteit niet bestaat en omdat Nederland nu eenmaal een conglomeraat is van ‘allerlei verschillende identiteiten, die dan ook nog eens op zeer complexe wijze en in verbazend hoog tempo zijn veranderd in het verleden’. Zijn besluit is dan ook: ‘Weg met de officiële, nationalistische, propagandistische, statische en leugenachtige canon’ (169). | ||||
Lieux de mémoireHet voorstel voor een canon is dus kennelijk omstreden. Toch belet dat de historici niet om alvast boeken en boekjes met canon-allures op de markt te brengen. Sommige van die boeken zijn vrij traditioneel en proberen een min of meer kritisch relaas van historische hoogte- en dieptepunten te presenteren. Andere sluiten zich aan bij de nieuwe historische hype, die van de ‘historische plaatsen’. Ze verbinden de historische inburgering aan ‘plaatsen van herinnering’, naar het voorbeeld van Pierre Nora's lieux de mémoire, die ook al in Duitsland en Italië navolging gekregen hebben. Deze Pierre Nora is op dit moment wellicht de beroemdste Franse historicus. Hij is dit jaar overigens ook eredoctor geworden aan de Université catholique de Louvain. En dat is niet zonder reden. Hij legde immers de basis voor het geruchtmakende Franse project uit de jaren negentig van de vorige eeuw, dat moest voorkomen dat het Franse nationale verleden verdampte in vergetelheid | ||||
[pagina 24]
| ||||
of oploste in de anonimiteit van het nieuwe Europa. In drie imposante delen heeft Nora een reeks gedirigeerd over de lieux de mémoire, de ‘plaatsen van herinnering’ die - in zijn woorden - de codificatie, condensering, verankering vormen van Frankrijks nationale geheugen. Aangestoken door dit idee heeft NRC Handelsblad al in 1993 het initiatief genomen om in samenwerking met N.C.F. van Sas voor Nederland, in bescheidener vorm, met een reeks essays in de krant een gelijksoortige ‘vaderlandse herinnering’ te creëren. Deze essays zijn in 1995 herdrukt in een bundel onder de titel Waar de blanke top der duinen en andere vaderlandse herinneringen. De ambities van deze bundel waren beperkt: amper een dertien lieux de mémoire kregen een plaatsje. Ondertussen heeft nu ook in Nederland een veel ambitieuzer project vorm gekregen. Gestimuleerd door de herontdekking van de geschiedenis die zich de laatste jaren zo overweldigend meester heeft gemaakt van de publieke opinie, heeft een indrukwekkende redactie onder leiding van H.L. Wesseling een Nederlands project Plaatsen van herinnering opgezet, dat vier delen moet omvatten: Nederland in de Oudheid, Middeleeuwen en vroegmoderne tijd (2006), Nederland in de zeventiende en achttiende eeuw (2006), Nederland in de negentiende eeuw (2006) en Nederland in de twintigste eeuw(2005). Dat laatste deel is ondertussen verschenen onder redactie van de Leidse historicus Wim van den Doel. Plaatsen van herinnering. Nederland in de twintigste eeuw is een lijvige bundel geworden waarin het recente verleden aan de hand van veertig historische plekken weer tot leven wordt gebracht. Of eigenlijk in eenenveertig plaatsen, want de bundel opent, niet met een traditionele ‘inleiding’, maar meteen met een plaats van herinnering. Of beter, met dé plaats van herinnering, die jaarlijks vele duizenden binnenlandse en buitenlandse bezoekers lokt, het Anne Frank Huis aan de Prinsengracht in Amsterdam. De redacteur, Wim van den Doel, grijpt het Anne Frank Huis aan als de symbolische plek bij uitstek om het begin van de geschiedenis van het moderne Nederland te markeren, maar ook als het kader voor zijn inleiding. Immers, bij het ontstaan van de moderne herinneringscultuur speelde de Tweede Wereldoorlog een cruciale rol. Deze eerste verzameling ‘plaatsen van herinnering’ is minder dan het Franse voorbeeld een loftuiting op de Nederlandse identiteit, veeleer is ze zoals het Duitse project, bedoeld als een uitnodiging tot reflectie en discussie over de Nederlandse identiteit en het Nederlandse verleden. De diversiteit in de keuze van onderwerpen en redacteuren is daar alvast een goede aanzet toe. De historici die aan de bundel hebben bijgedragen, hebben zich niet beperkt tot het oprakelen van de mythes, ze hebben gelukkig ook kanttekeningen geplaatst, vraagtekens gezet, visies bijgesteld, onbekende aanvullingen gegeven en nieuwe interpretaties geleverd. De plekken worden chronologisch achter elkaar gezet, zodat we vanaf 1918, met het Haagse Malieveld en de ermee verbonden ‘vergissing van Troelstra’ de hele hedendaagse geschiedenis weer opbouwen tot en met 2003, met Pim Fortuyns ‘Palazzo die Pietro’ in Rotterdam (de plek in Amsterdam waar Theo van Gogh op 2 november 2004 is vermoord, is er net niet meer ingekomen). Over de keuze van de veertig plaatsen kan worden gediscussieerd, maar de meest markante zijn in elk geval opgenomen: de Afsluitdijk (de drooglegging van de Zuiderzee), Westerbork (de | ||||
[pagina 25]
| ||||
ondergang van de Nederlandse joden), het gat van Ouwerkerk (de watersnoodramp van 1953), Slochteren (de nationale gasbel), Bartlehiem (de Elfstedentocht), Dodewaard (de kerncentrale). Iets minder voor de hand liggend is de keuze voor Amsterdam: de Dam (Hermans' De tranen der acacia's en de bezettingsliteratuur), Amsterdam: Jozef Israëlskade 116 (Gerard Reve en De Avonden), Tilburg (de katholieke universiteit), Amsterdam: Beursplein 5 (een decennium van loze beloften), Den Haag: Gemeentemuseum (Mondriaan). Maar ik begrijp wel dat men die erbij genomen heeft: zo kon men de ‘gaten’ in het chronologische verhaal dichten, de belangrijkste historische feiten ‘plaatsen’ en de diversiteit van de onderwerpen waarborgen (literatuur, onderwijs, financiën, sociale strijd, kunst, enz.). Wat de stijl van de afzonderlijke bijdragen betreft: die is wisselend. Sommige bijdragen zijn spannende lectuur, andere zijn informatieve stukken en weer andere neigen naar het lyrische essay. Kennelijk was het de redactie er meer aan gelegen de persoonlijkheid van de medewerkers te respecteren dan een uniforme redactionele politiek te handhaven. Dat komt de levendigheid van de bundel ten goede, maar draagt niet echt bij tot de eenheid. Het excuus van de hoofdredacteur dat ‘historici ook een eigen rol te spelen hebben’, zal ik maar als een pro domo beschouwen. Dit neemt niet weg dat de afzonderlijke essays samen een fascinerende historische puzzel vormen waarin elk stukje zijn eigen vorm en kleur heeft en in elk geval is dit in mijn ogen een prettige vorm van canonvorming. In hetzelfde spoor heeft de cultuurhistoricus Thomas von der Dunk een museale rondgang georganiseerd door de Nederlandse geschiedenis: Het Nederlands museum. Een tweeduizendjarige wandeling door de vaderlandse geschiedenis. Dat boek heb ik jammer genoeg niet op mijn recensietafel gekregen, maar volgens de aankondiging is het een amusante wandeling door een museum in drie afdelingen (Middeleeuwen, Republiek en Koninkrijk) met allerlei tussenpoortjes en een voorgeborchte, een alternatieve gecondenseerde verzameling ‘plaatsen van herinnering’ dus. | ||||
Nieuwkomers over NederlandVoorstanders van de ‘historische canon’ vinden dat een canon een nuttig referentiekader is waarmee men ook bij nieuwkomers een gevoel van thuiszijn kan ontwikkelen. Tegenstanders zien de aanvechtbare canon als een opgedrongen visie op Nederlanderschap - die bij mensen die daar toch niet aan voldoen alleen maar aversie zal opwekken. Deze gepolariseerde discussie is tot nog toe een beetje het monopolie geweest van die Nederlandse blanke liberale of linkse democraten. Mij lijkt het interessant om daarnaast toch ook eens te luisteren naar wat de immigranten er zelf over denken. Zij zijn het toch die, als enigen, de canon verplicht in hun inburgeringspakket zullen krijgen, de Nederlanders zelf kunnen hem naast zich neerleggen. Een eerste reactie ontleen ik aan Fouad Laroui, Marokkaans schrijver en docent milieukunde aan de VU Amsterdam. Ik volsta met een citaat dat nauw aansluit bij het canon-thema: | ||||
[pagina 26]
| ||||
Een paar maanden geleden, toen ik voor een publiek van medewerkers van het Rijksmuseum sprak, voelde ik hoe de hele zaal door gêne bevangen werd, toen ik opperde dat een vernieuwd nationaal museum er onder meer naar zou horen te streven een zekere trots in het hart van de bezoekers te doen opkomen. Ik werd door iemand geïnterrumpeerd: ‘Trots zegt u? Zoiets hoort niet tot de traditionele functies van een museum.’ Zijn collega's knikten goedkeurend. Ik deed nog een poging onderscheid te maken tussen de vierhonderddertig musea die het land telt en HET nationale museum. Vergeefse moeite: het Rijksmuseum stelt objécten ten toon. Daarmee uit. (de Volkskrant, 16 april 2005) Geen commentaar. Evenmin commentaar bij een citaat van de Somalische schrijfster Yasmine Alias uit haar artikel ‘Zelfbeeld: Madurodam’: ‘Madurodam kan alleen in Nederland staan’, dacht ik. De verkleinende manier waarop Nederlanders over hun cultuur spraken, ontmoedigde me bijna. Alsof de Nederlanders allemaal door een omgekeerde verrekijker naar hun eigen land keken. Klein, kleiner, kleinst, (de Volkskrant, 5 maart 2005) Natuurlijk gaat het hier om toevallige opinies, maar dan wel van betrokken nieuwkomers! Ondertussen kan niemand om de feitelijke vaststelling heen dat geschiedenis helemaal terug is. Na de val van de Berlijnse muur had de Amerikaanse filosoof Francis Fukuyama, ‘het einde van de geschiedenis’ afgekondigd, maar vandaag is het historisch besef weer nadrukkelijk aanwezig in de maatschappelijke discussie. Dat is overigens het thema van de bundel De terugkeer van de geschiedenis die Trouw-redacteuren Jaffe Vink en Chris Rutenfrans hebben samengesteld uit de rubriek Letter & Geest. Na de aanslagen van 11 september 2001 in New York en de moord op Pim Fortuyn en daarna op Theo van Gogh wordt in het maatschappelijk debat over hete hangijzers als de multi-etnische staat, de islam, de terreurbestrijding, de rol van de media, steeds vaker een beroep gedaan op historisch besef en historische argumenten. Dat is bijvoorbeeld opmerkelijk in de felle open brieven van respectievelijk Ayaan Hirsi Ali, destijds lid van de Tweede Kamer, en burgemeester van Amsterdam Job Cohen. Hirsi Ali, de bestrijdster van de moslimonderdrukking van vrouwen, verwijt Cohen de vergelijking van de positie van de joden in Europa met de positie van de moslims in het Europa van nu: ‘Die vergelijking gaat niet op. U bent aan het spookrijden op de snelweg van de geschiedenis. De Europeanen van nu koesteren geen vijandigheid tegen de moslims, en zeker niet een haat zoals die in de jaren dertig en veertig in nazi-Duitsland bestond tegen de joden.’ Cohen van zijn kant reageert met een historisch argument: ‘De Tweede Wereldoorlog is en blijft in de context van de Europese geschiedenis een belangrijk referentiekader. De Europese landen, en ook Nederland, hebben toen aan den lijve onder- | ||||
[pagina 27]
| ||||
vonden wat het betekent als een systeem aan de macht is [...] dat stelselmatig bepaalde groeperingen in de samenleving tot tweederangsburgers degradeert, uitsluit, uitbuit en vervolgt.’ Beiden gaan ze er kennelijk vanuit dat de mens kan leren van de geschiedenis en dat historisch besef voorwaarde is voor een goed beleid. Dat historisch besef is de rode draad in deze bundel die zowel het denken over internationale gebeurtenissen als over Nederlandse kleurt. Van de achtendertig artikelen in deze verzameling zijn er heel wat geschreven door eminente internationale commentatoren, maar het overgrote gedeelte gaat toch over de Nederlandse situatie. De auteurs geven met de titels een representatief idee van de inhoud van de bundel: Chris Rutenfrans ‘Onze cultuur is de beste’, Paul Cliteur ‘Weg met het cultuurrelativisme’, Gerbert Loenen ‘Hoeveel immigratie willen we’, Leon de Winter ‘Wereldoorlog, Derde (11.9.2001-?)’, Sylvain Ephimenco ‘De verworpenen van de multiculturele samenleving’, Afshin Ellian ‘Wie is die vrolijke ketter?’, Matthias Smalbrugge ‘Er komt een nieuwe godsdienstoorlog’, Paul Scheffer ‘Het onbehagen in de islam’. Alleen al deze opsomming verraadt de ideologische insteek van de bundel: de neoconservatieve stroming die zich afzet tegen het overjarige linkse cultuurrelativisme. Deze nieuwe stroming bestrijdt de ongefundeerde ‘angst voor etnocentrisme, die ook doorklinkt in de misleidende term “multiculturele samenleving”’, en die voortkomt ‘uit het cultuurrelativisme waarmee we onszelf nu al decennialang teisteren’ (23), zoals samensteller Chris Rutenfrans schrijft in zijn bijdrage. | ||||
De relatie tussen publiek en politiekHoe interessant bundels met artikelen ook zijn, af en toe heeft men behoefte aan een breder opgezet boek, waarin ruimte is voor het minutieus en genuanceerd ontwikkelen van gedachten. Zo'n boek is De stamtafel regeert. Hoe politici en journalisten het publieke debat maken en breken van Willem Breedveld. Breedveld is journalist voor Trouw en docent politiek en media aan de Universiteit Leiden. De stamtafel regeert is het resultaat van een half jaar studie als ‘journalist-in-residence’ aan het NIAS in Wassenaar. Het boek is een studie van de relatie tussen publiek en politiek sinds de moord op Pim Fortuyn. In het verloop van het pleidooi krijgen politiek Den Haag en de recente actualiteit uitvoerig hun plaats en beslag. En wat betreft de historische achtergrond: al gaat dit boek over de actuele verhouding tussen media, politiek en publiek, de geschiedenis is ook hier nooit ver weg. Het boek drijft op historisch besef en de auteur verwijst voortdurend naar historische parallellen, zowel Nederlandse als internationale. Zo illustreert hij de invloed van de toevallige waan van de dag op de grilligheid en de wisselvalligheid van het publieke heldendom met het historische voorbeeld van het Van Heutsz-monument in Amsterdam: ‘In 1935 richtte de natie voor deze veroveraar van Atjeh en de feitelijke stichter van de eenheidsstaat Indonesië nog uit volle overtuiging een schitterend monument op aan het Olympiaplein in Amsterdam. Maar eind jaren zestig vervulde deze gouverneur van het voormalige Nederlands-Indië de natie met schaamte. Het monument werd regelmatig het mikpunt van aanslagen. De gemeente Amsterdam verkaste | ||||
[pagina 28]
| ||||
het vervolgens in arren moede een- en andermaal en op dit moment weet geen Amsterdammer meer of het monument nog bestaat en waar het zich bevindt’ (158-159). Vanuit deze illustratie van de vluchtigheid van het heldendom bouwt Breedveld dan zijn analyse op van de hedendaagse mythevorming rond het heldendom van Fortuyn. Op die manier baseert ook hij zijn traktaat over de huidige relatie tussen publiek en politiek op historisch inzicht en ontleent hij gezag aan de geschiedenis. Volgens Breedveld is de verhouding tussen publiek en politiek er een van een hopeloze tegenstelling tussen ‘wij’ van het volk en ‘zij’ in Den Haag. Dat heeft zich catastrofaal geuit in het symptomatische ‘neen’ van de Nederlandse massa tegen de Europese Grondwet op 1 juni 2005. De oorzaak van deze heilloze ‘oorlog’ tegen de politiek is het ontbreken van een goed publiek debat ‘waarin de meningen op scherp worden gezet, publieke belangen worden gewikt en gewogen en men zich uiteindelijk ook committeert aan het resultaat’ (16). En dus ligt de oplossing volgens Breedveld voor de hand: de terugkeer van de stamtafel. De hedendaagse media hebben ‘de stamtafel’ weer populair gemaakt. De televisiestamtafel is een machtig communicatie-instrument dat een breed publiek bij het publieke debat betrekt en waar de politici hun achterban kunnen bereiken. Breedveld beseft wel dat zijn pleidooi voor de stamtafel niet zonder gevaar is. Want nu de natie van de kook is, kan de stamtafel de sentimenten ook onnodig ophitsen en draagt ze vaak bij tot de ‘waan van de dag’ en zelfs tot een ‘virtuele burgeroorlog’. Heel intelligent beschrijft Breedveld deze virtuele oorlog aan de hand van de discussie tussen de columniste en NRC Handelsblad-redacteur Elsbeth Etty en de redacteurs van de bijlage ‘Letter en Geest’ van Trouw en hij concludeert dat onder zulke omstandigheden van een goed functionerende stamtafel geen sprake kan zijn. En de regering mijdt de stamtafel, trekt zich terug en laat het publieke debat over aan de spraakmakers. Daardoor degradeert de stamtafel tot de borreltafel die zich telkens weer laat verleiden tot het spuien van emoties en tot het versoapen van de politiek. Vraag is dan hoe de politiek, hoe de journalistiek de emoties van de stamtafel het beste een plaats kan geven. Breedveld pleit voor ‘rituelen en theater’ aan de stamtafel: ‘De Nederlandse democratie heeft recht op en behoefte aan een fatsoenlijk theater.’ Maar om een of andere reden kunnen Nederlandse politici dit niet leveren. In dat opzicht kunnen de Nederlandse politici nog wat leren van Belgische. De keren dat die in een Nederlandse uitzending kwamen was het geheid feest: Dat waren tenminste mensen met gevoel voor theater. In hun verhalen zat altijd een flinke scheut emotie, maar ook met ethos en pathos waren zij niet zuinig en dat alles gevat in fraaie volzinnen die schijnbaar moeiteloos van hun lippen rolden. Of het nu om Van Miert ging, Toeback (sic.) of desnoods Tindemans: dit was pure politiek, een tikkeltje theatraal ongetwijfeld, maar nooit besloop je het gevoel dat dit onecht, vals of zelfs maar oppervlakkig was. (187) | ||||
[pagina 29]
| ||||
Nederlandse politici zijn volgens deze auteur tot zulk theater niet te porren en het erge is dat ondertussen de stamtafel wordt geterroriseerd door een slechte vorm van theater, het demoniseren van medeburgers in opgeklopte hypes. In zo'n klimaat kan de stamtafel haar democratische werk niet naar behoren verrichten. Daarom loopt Breedvelds slothoofdstuk uit op een moraliserend betoog in drie punten: 1. media en politici mogen zich niet laten leiden door de markt, maar moeten hun eigen standaarden en idealen hooghouden; 2. beide partijen moeten zich inspannen om een kwalitatief hoogstaand debat te voeren dat niet vertekend wordt door emoties; 3. het debat aan de stamtafel moet worden gevoed door het geschreven woord van de krant. Maar Breedveld maakt zich geen illusies want hij merkt op dat de elites die het voortouw zouden moeten nemen, het laten afweten en alleen maar het spektakel bieden waar de massa naar snakt. De piramide is omgekeerd: het grondvlak dicteert nu de top, tot grote teleurstelling van de auteur. Een beetje mistroostig hoopt hij nog dat de stamtafel alsnog haar functie weer zal vervullen, met stamgasten die kans zien ‘het hoofd koel te houden en in alle rust het debat aan te gaan. Liefst met de krant binnen handbereik’ (236). Ik heb uit dit boek veel geleerd over de achtergrond van de Nederlandse politiek en over de verhouding tussen media en politiek. Verhelderend en verrijkend is de soepele integratie van de internationale literatuur over dit onderwerp. Iets minder overtuigend vond ik het allegorische kader van de stamtafel. Soms had ik de indruk dat de metafoor van de stamtafel ten koste van alles gered moest worden. En, ik kan het niet ontkennen, het belerende toontje deed mij ontzettend Nederlands aan en wat ongewoon voor een onderzoeksverslag.
Wat de vier besproken boeken ontegenzeglijk aantonen is dat er in Nederland een hausse is in de herinneringscultuur en dat die gevoed wordt door de heersende maatschappelijke malaise. Nederland is even ‘de kluts kwijt’ zoals Breedveld vaststelt, en dan wordt er van de geschiedenis zowel verklaring als soelaas verwacht. De verklaring heeft een bezwerende functie en het soelaas moet komen van een gelegitimeerde canon, baken van zekerheid in woelige tijden. | ||||
Besproken boeken
| ||||
[pagina 30]
| ||||
| ||||
Bibliografie
|
|