Neerlandica extra Muros. Jaargang 2001

[p. 45]

Het Antwerpse Centrum voor Nederlandse Literatuurgeschiedenis (CNL)
P. Couttenier (Antwerpen)

Sinds 1996 bestaat aan de UFSIA-Universiteit Antwerpen het Centrum voor Nederlandse Literatuurgeschiedenis of CNL, dat onderzoek verricht en stimuleert op het gebied van de historische Nederlandse letterkunde. Dat een dergelijk centrum aan de Antwerpse universiteit werd opgericht is geen toeval. Antwerpen bezit een vrij jonge, maar toch opmerkelijke onderzoekstraditie in de literaire neerlandistiek, met het accent op een historische interesse. Kort na de oprichting van de UFSIA - nu één van drie campussen van de confederale UA, maar in 1965 een aparte universitaire instelling met kandidaatsopleiding Germaanse Filologie - werden voor de wetenschappelijke ondersteuning van het universitair onderwijs departementen en centra voor wetenschappelijk onderzoek geconcipieerd. Zo werden in het vakgebied taal- en letterkunde twee onderzoekscentra opgericht in het domein van de Nederlandse literatuurgeschiedenis: het Centrum voor Gezellestudie in 1966 en het Centrum voor Renaissance in 1972, resp. door R.F. Lissens en L. Rens. Dit initiatief sloot aan bij het werk van het Ruusbroecgenootschap dat sinds veel langer dan het bestaan van UFSIA werkzaam was op het gebied van de spiritualiteit en vroomheidsgeschiedenis, en dat zich nu ook toespitst op de editie en studie van de religieuze letterkunde van de Middeleeuwen, een domein dat momenteel met de verruiming van het studieobject van de medio-neerlandistiek volop in de belangstelling staat. De twee genoemde centra waren vooral opgevat als documentatie- en studiecentra die door het verzamelen van het relevante materiaal en door de verzekering van een min of meer vaste omkadering een fundamentele bijdrage wilden leveren aan het wetenschappelijk onderzoek op het gekozen domein. Hiervoor werd een gespecialiseerde bibliotheek en documentatie opgebouwd en er werd vooral aan vernieuwde bronnenstudie gedaan met het oog op betrouwbare bibliografieën, repertoria, editie en historisch-biografische studie. Resultaten van die filologische voorstudie verschenen in eigen reeksen en mededelingen, waaraan ook specialisten van buiten het Centrum meewerkten. Wat de Gezellestudie aangaat, vooral het tijdschrift Gezelliana (1970-1986), de reeks Teksten en Studiën en de editie van het Verzameld dichtwerk (ed. J. Boets e.a., 1980-1991). Wat het renaissancedrama betreft, referentiewerken (door L. Rens, G. Van Eemeren en H. Meeus gepubliceerd tussen 1983 en 1994) op het gebied van het ernstige drama in de Nederlanden tussen 1600 en 1650: een repertorium en, in het verlengde daarvan, ontsluiting van het materiaal door inventaris en studie van de genres, structurele inhoudsopgaven en een motievenindex.

Vanwege het belang van dergelijke onderzoekscentra voor de studie van de Nederlandse historische letterkunde werden in 1996 de krachten gebundeld. Met de oprichting van het CNL werd het onderzoeksprogramma verbreed, zowel wat het domein betreft als de methode. Om het in principe beoogde

[p. 46]

volledige gebied van de geschiedenis van de Nederlandse letterkunde optimaal te bestuderen, is gekozen voor een viertal zwaartepunten: de Middeleeuwen, de Renaissance, de 19de eeuw, inz. G. Gezelle en, sinds kort, ook een onderwerp uit de 20ste eeuw, met name G. Walschap. Gelet op de historische rol van Antwerpen als traditioneel raakpunt tussen Noord en Zuid is het ook de bedoeling de wisselwerking tussen Nederland en Vlaanderen en de algemeen-Nederlandse dimensie in het onderzoek te betrekken. Verder wil men ook aandacht besteden aan de raakpunten met anderstalig werk dat in de historische Nederlanden is ontstaan. Bij dit alles staat de literair-historische optie centraal. Niet zozeer hermeneutische of tekstimmanente benaderingen worden nagestreefd, maar vooral fundamenteel onderzoek van teksten uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis, ook waar het om teksten van gecanoniseerde auteurs gaat, in hun cultuurhistorische, intellectuele en institutionele context. Studie en editie van literaire bronnen ondersteunen dit onderzoek. Hiermee wordt gekozen voor een toonaangevende trend in het hedendaagse literatuuronderzoek. Het CNL tracht dit onderzoek een zo duurzaam mogelijke institutionele basis te geven binnen een universitaire instelling. Ook tracht het voordeel te halen uit de keuze om binnen één onderzoekscentrum het hele domein van de Nederlandse literatuurgeschiedenis te overkoepelen en diverse periodes met elkaar in verband te brengen.

Momenteel spitst het onderzoek zich toe op de volgende onderwerpen:

1.

Het lopende onderzoek met betrekking tot de Middeleeuwen richt zich vooreerst, met een monografie in het vooruitzicht (F. Willaert), op de ‘Geschiedenis van het Nederlandse minnelied tot 1430’, waarin verschillende kwesties aan bod zullen komen, zoals het ontstaan van het hoofse minnelied van de troubadours omstreeks 1400, de liederen en gedichten van Hendrik van Veldeke, Hadewijch en Jan I van Brabant en de receptie van de Franse en Duitse lyrische tradities. Het ‘Repertorium van het Nederlandse lied tot 1600’, een VNC-project in samenwerking met het Meertensinstituut te Amsterdam (1997-2000), zal een volledige inventaris geven (boek, on line en cd-rom) van alle gedrukte en geschreven liedbronnen en liederen tot 1600; in Antwerpen wordt vooral het handgeschreven materiaal geïnventariseerd (J. Oosterman). In het project is gestart met ‘Memoria in de Middeleeuwen’, een vierjarig en met vier onderzoekers uitgevoerd onderzoek in samenwerking met romanisten van de Universiteit Antwerpen en het Ruusbroecgenootschap (voor het CNL: J.E. van Gijsen). Onderzocht zal worden in hoeverre vorm, inhoud en presentatie van Nederlandse en Franse teksten uit de late Middeleeuwen verklaard kunnen worden vanuit de belangrijke rol die het geheugen speelde in de productie en receptie van literatuur. Daarnaast loopt het promotieproject ‘De handschriftelijke overlevering van Jans Teesteye en Der leken spiegel’ over de receptie van twee werken van Jan van Boendale in de Middeleeuwen (M. Piters). Ten slotte loopt ook nog het project ‘Alchemie en religie in de middeleeuwse Nederlanden’, dat zich

[p. 47]

	concentreert op twee belangrijke handschriftelijke bronnen met alchemistische teksten die in de Nederlanden zijn ontstaan (V. Fraeters, overgenomen door J.E. van Gijsen). Laatstgenoemde concentreert zich op het tweede handschrift van de Gentse calvinistische arts Justus Balbiaen, waaruit een becommentarieerde bloemlezing met biografie over de samensteller zal worden gepubliceerd.
2.	Het zwaartepunt Renaissance wenst het onderzoek uit te breiden tot het Nederlandse toneel uit de periode 1550-1714. De reeds voorhanden zijnde documentatie wordt in die zin aangevuld. Ook wordt de inhoudelijke ontsluiting van de bestaande documentatie voortgezet; twee delen inhoudsopgaven moeten nog verschijnen. Sinds januari 1999 loopt het VNC-project ‘Muziek in het Nederlandse en Vlaamse toneel van de zeventiende eeuw’, in samenwerking met het Meertensinstituut in Amsterdam. Voor het CNL werkt onderzoekster I. de Cooman vooral op liederen, muziek en dans op het toneel in de Zuidelijke Nederlanden, met aandacht voor aspecten van institutionele en genologische aard. Enkele edities van toneelstukken en studies over auteurs als Samuel Coster en Zacharias Heyns zijn op stapel gezet. Dat geldt ook voor artikels over de literaire relaties Noord-Zuid in de periode 1648-1714, zoals over Zuid-Nederlandse toneelstukken in de Amsterdamse Schouwburg en over straatliederen. Naast het toneel wordt ook de geschiedenis van het gedrukte boek tot ca. 1700 bestudeerd, onder meer met een bio-bibliografische studie van de uitgever en boekhandelaar Z. Heyns, de publicaties van de jezuïeten en de drukkerij van Plantijn en de Moretussen en met een databank van alle in Antwerpen verschenen drukken tot 1700.
3.	Sporen van de wending naar een meer historiserend onderzoek op het gebied van de Gezellestudie, zonder dat dit de bronnenstudie in de weg hoeft te staan, zijn sinds 1989 te lezen in het tijdschrift Gezelliana. Kroniek van de Gezellestudie dat door de UFSIA wordt uitgegeven en nu door het CNL verzorgd. De traditie van het eigenlijke bronnenonderzoek wordt overigens vervolgd met een digitale concordantie op het verzameld dichtwerk van Gezelle en een in 1991 gestart langlopend project voor een elektronische inventaris op de briefwisseling en archiefeditie van briefwisseling van Gezelle. Vanaf 2000 gaat er een vierjarig VNC-project van start, in samenwerking met het Constantijn Huygens Instituut Den Haag, dat moet leiden tot een eerste historisch-kritische editie van een belangrijk deel van Gezelles werk, m.n. zijn ongebundelde en nagelaten lyrische poëzie (voor het CNL: J. Pauwels). In 2000 verschijnt in de Deltareeks voor Nederlandse Klassieken een - in termen van de editiewetenschap - verantwoorde bloemlezing uit Gezelles werk (met poëzie en proza) (P. Couttenier en A. De Vos). Het literair-historisch onderzoek van Gezelles werk nam concrete vormen aan in het promotieproject van A. De Vos over de historische verankering van Gezelles poëzie in de Zuid-Nederlandse, vooral religieuze literatuur van de 17de eeuw (publicatie in 1997). De FWO-onderzoekster werkt momenteel aan een tekstuele en contextuele studie van de sermoenen van Gezelle. Een

[p. 48]

	nieuwe Gezelle-biografie (P. Couttenier) is te verwachten, een historisch-poëticaal onderzoek van Gezelles poëzie is gestart (D. Willockx). In het Gezellejaar 1999 organiseerde het CNL een tweedaags colloquium te Brugge, Een eeuw Gezelle. De acta zullen verschijnen in de eigen reeks.
4.	In 1999 werd bij de UFSIA de Stichting Gerard Walschap opgericht. Wetenschappelijk onderzoek dat in dat kader wordt verricht is ondergebracht in het CNL. Door K. Wauters en J. Gerits is gestart met een editie van het volledig kritisch werk van Walschap.

Het CNL heeft een eigen publicatiereeks: Antwerpse Studies over Nederlandse Literatuurgeschiedenis (ASNL), uitgegeven door Peeters, Leuven. Verschenen zijn:

1.	A. De Vos, Gezelles ‘Gouden Eeuw’. De Zuid-Nederlandse zeventiende-eeuwse literatuur in het werk van Guido Gezelle. 1997, 485 p., ISBN 90-6831-877-2.
2.	F. Willaert (ed.), Veelderhande liedekens. Studies over het Nederlandse lied tot 1600. Symposium Antwerpen 28 februari 1996. 1997, 193 p., ISBN 90-6831-945-0.
3.	V. Fraeters, Gods Gouden Thesaurus. Het Middelnederlandse handschrift ÖNB, 2372 in de alchemistische traditie. 1999, 346 p., ISBN 90-429-0789-4.
4.	R. Faesen, Begeerte in het werk van Hadewijch. 1999, 376 p., ISBN 90-429-0830-0.

Gezelliana. Kroniek van de Gezellestudie. Kernredactie: P. Couttenier (hoofdred.), A. De Vos (secr.), L. Simons, N. Bakker. Redactieadres: A. De Vos, CNL, UFSIA, Kamer D 219, Prinsstraat 13, B-2000 Antwerpen (tel. [phone]).

Adres: Centrum Nederlandse Literatuurgeschiedenis (CNL), Universiteit Antwerpen (UFSIA), Prinsstraat 13, B-2000 Antwerpen (tel. [phone]).

CNL-adres op internet: http://www.ufsia.ac.be/Gezelle/