Neerlandica extra Muros. Jaargang 2000

[p. 37]

Bron voor neerlandici: Bibliografie van de Nederlandse Taal- en Literatuurwetenschap
Annuska Graver (Amsterdam)

In de Haagse vestiging van NIWI, het Nederlands Instituut voor Wetenschappelijke Informatiediensten, wordt al sinds 1970 gewerkt aan de Bibliografie van de Nederlandse Taal- en Literatuurwetenschap (BNTL). Samen met het Bureau voor de Bibliografie van de Neerlandistiek te Brussel wordt ieder jaar een boekdeel gepubliceerd met de titels die in een bepaald jaar zijn verschenen of in herdruk zijn verschenen. De BNTL wordt aangevuld met de Bibliografie van de Friese Taal- en Literatuurwetenschap (BFTL), die wordt gemaakt door de Fryske Akademy en het Frysk Letterkundich Museum en Dokumintaasjesintrum.

Secundaire literatuur

De BNTL bevat bibliografische gegevens van boeken, tijdschriften en artikelen op het gebied van de Nederlandse en de Friese taal- en literatuurwetenschap. Naast Nederlandstalige titels worden ook anderstalige buitenlandse publicaties opgenomen. Voor de BNTL wordt zowel lopend als retrospectief materiaal bekeken. De doelstelling van de BNTL is een bibliografie waarin secundaire publicaties op het gebied van Nederlandse taal- en literatuurwetenschap worden geregistreerd. De redactie van de BNTL stelt het opnamebeleid vast en streeft daarbij naar volledigheid. Een kwaliteitsoordeel door de redactie over de opgenomen publicaties wordt in principe uitgesloten.

In de BNTL kan men dus secundaire literatuur vinden over de Nederlandse en Friese taal- en literatuurwetenschap. Publicaties die voornamelijk aankondigend of mededelend van aard zijn, worden niet opgenomen. Zowel naar de inhoud (1) als naar de verschijningsvorm (2) van publicaties is opname in de BNTL begrensd.

Ad1: naar de inhoud

Publicaties over Nederlandse taalkunde, inclusief haar regionale vormen, worden opgenomen. Daarnaast komen interdisciplinair gerichte publicaties voor opname in de BNTL in aanmerking indien een publicatie bijdraagt aan de Nederlandse taalwetenschap.

Publicaties over Nederlandse letterkunde worden opgenomen, evenals titels die populaire literatuur als onderwerp hebben en binnen de neerlandistiek een rol spelen, zoals streekliteratuur of jeugdliteratuur. Ook voor de letterkunde geldt dat interdisciplinaire publicaties opgenomen worden in de BNTL als de inhoud van toepassing is op de Nederlandse letterkunde. Daarnaast worden tekstedities opgenomen, mits het geen schooledities betreft.

Publicaties op het gebied van de didactiek van het Nederlands die meer bevatten dan lesadviezen, worden opgenomen in de BNTL. Interessant voor de

[p. 38]

neerlandicus extra muros is opname van titels die Nederlands als tweede en/of vreemde taal als onderwerp hebben. Leerboeken en methodes Nederlands voor buitenlanders vallen daar ook onder. Voor wat betreft de frisistiek worden schoolboeken Friese taal- en letterkunde, zowel voor het lager als het voortgezet onderwijs, opgenomen.

Ad2: naar de verschijningsvorm

De BNTL vermeldt in ieder geval zelfstandig verschenen publicaties. Periodieke publicaties en seriewerken worden opgenomen indien ze voor de eerste maal verschijnen of wanneer ze ophouden te verschijnen.

Voor niet-zelfstandig verschenen publicaties geldt dat over het algemeen onderdelen van monografieën, publicaties in bundels, publicaties in periodieken (met uitzondering van dag- en weekbladen) met een minimumgrens van 150 woorden worden opgenomen in de BNTL.

Sinds 1993 zijn alle verschenen titels in de BNTL beschreven op de eerste verschijningsvorm. Mocht een publicatie daarna in een uitgebreide of herziene uitgave verschijnen, dan wordt deze laatste als uitgangspunt genomen voor de beschrijving. In de annotatie vindt men dan de drukgeschiedenis.

Aanlevering van publicaties

De BNTL wordt gemaakt door vakspecialisten. Er wordt gebruikgemaakt van de collectie van de Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag, waarin de sectie neerlandistiek van NIWI zetelt. Binnen de KB is het Nederlands depot van publicaties gevestigd. Dit levert als voordeel op dat nieuwe uitgaven direct binnen handbereik zijn.

Uiteraard wordt ook research gedaan naar titels die via andere publicaties gevonden worden. De extra informatie die bij een titelbeschrijving staat, komt soms na nauwkeurig speurwerk tot stand.

Ontsluiting

Aan iedere titelbeschrijving (volgens de ISBD-regels) zijn trefwoorden en systematische codes toegevoegd. Daarnaast wordt via een annotatie de meest noodzakelijke bibliografische en inhoudelijke informatie verstrekt. De trefwoordenreeks die aan iedere titel kan worden toegekend, vormt een directe toegang tot één of meer ontsloten publicaties. Trefwoorden maken een uitgebreidere inhoudelijke ontsluiting mogelijk dan alleen de systematische codering. De annotatie kan bestaan uit de vermelding van recensies, speciale drukken, drukgeschiedenis of informatie over bijvoorbeeld lezingen en proefschriften.

De systematiek binnen de BNTL is gevormd door verschillende ordeningsprincipes, namelijk vorm, inhoud, tijd en plaats. De opbouw van een systematische code is hierdoor zodanig dat de eerste decimaal steeds de grotere categorie omvat, terwijl de laatste decimaal steeds de meest bijzondere aanduidt. Publicaties kunnen bij meer dan één decimale codering worden ingedeeld.

[p. 39]

Gebruik

De BNTL wordt gebruikt door wetenschappers, docenten en studenten neerlandistiek, maar ook belangstellenden in de niet-wetenschappelijke sfeer raadplegen de BNTL. Uit onderzoek is gebleken dat men de BNTL een handig hulpmiddel vindt voor het verkrijgen van inzicht in een bepaald onderwerp binnen de neerlandistiek. Daarnaast speelt verificatie en controle van bibliografische gegevens een belangrijke rol bij het gebruik van de BNTL.

Het gebruik van de elektronische BNTL is flink gestegen in de afgelopen jaren. In 1997 bedroeg het aantal sessies binnen de elektronische BNTL 14 111. In 1998 was dat 21 619, een toename van 53,2%.

De gedrukte BNTL

De gedrukte BNTL verschijnt 1x per jaar. Iedere drie jaar verschijnt een cumulatief deel, waarin ook de voorgaande twee jaardelen zijn ondergebracht. De gedrukte delen zijn nog steeds een veel geraadpleegde bron op de studiezalen van bibliotheken, ondanks de ruimte die de jaardelen innemen. De perioden 1940-1945 en 1960-1997 zijn in gedrukte vorm raadpleegbaar. Zo juist is het cumulatiedeel 1996-1998 verschenen.

De gedrukte versie van de BNTL bestaat uit diverse registers:

-	Lijst van afkortingen: sommige periodieke publicaties die in de BNTL vermeld staan, zijn afgekort. De volledige titels zijn opgenomen in een lijst.
-	Systematisch gedeelte: het grootste gedeelte van de BNTL bevat titelbeschrijvingen van boeken en artikelen, inclusief annotaties. De titels zijn ingedeeld volgens een bepaalde systematiek die in de handleiding van de BNTL is te vinden. Aan de hand van deze systematiek kan de gebruiker nagaan hoe de verschillende onderdelen van de Nederlandse taal- en letterkunde geordend zijn en hoever de onderverdeling van de afzonderlijke rubrieken gaat.
-	Onderwerpenregister: dit register is, naast het systematische gedeelte, een goede ingang tot de bibliografie. Via systematische codes wordt vanuit dit register naar bibliografische beschrijvingen in het systematische gedeelte verwezen.
-	Personenregister: hierin zijn vermeld de auteurs van de in het systematische gedeelte opgenomen titels.

De elektronische BNTL

De elektronische versie van de BNTL bevat thans ca. 185 000 titels. Iedere week wordt deze databank uitgebreid. De perioden 1940-1945 en 1960-1997 zijn geheel ontsloten; deze zijn tevens in gedrukte vorm verkrijgbaar. De perioden 1946-1959 en 1998-1999 zijn in bewerking. Sinds kort is het mogelijk om gevonden titels te downloaden naar de eigen e-mailbox. Er kan daarbij worden gekozen voor een korte titelpresentatie of een uitgebreide titelbeschrijving.

[p. 40]

Een van de grootste voordelen van de elektronische BNTL is dat het zoeken in de bibliografie veel eenvoudiger gaat. Zoeken kan men op alle woorden, titelwoorden, trefwoord, (mos) micro-ontsluiting, toelichting trefwoorden, systematische code, auteur, nummer, taalcode, landcode, update datum. Scannen kan ook, op alle bovengenoemde velden; men komt dan in de index van de BNTL terecht. Men kan zien hoe vaak een term een treffer oplevert.

Om het zoeken in de BNTL te vergemakkelijken kan gebruikgemaakt worden van een eenvoudige zoekfunctie en een expert-functie. Deze laatste is bedoeld voor gecompliceerdere zoekacties en voor de ervaren gebruiker van de BNTL.

Docenten extra muros

Sinds 1 februari 1998 bestaat de mogelijkheid voor neerlandici in het buitenland om on line de BNTL te raadplegen. De elektronische BNTL kan worden geraadpleegd via kanalen van de hostorganisatie PICA. De Nederlandse Taalunie heeft een kanaal ten behoeve van de neerlandici extra muros beschikbaar gesteld. Inmiddels zijn er meer dan 100 docenten extra muros geregistreerd die een abonnement op de elektronische BNTL hebben aangevraagd. Iedereen die zich buiten Nederland en Vlaanderen bezighoudt met de bestudering of het onderwijs van de Nederlandse taal- en letterkunde kan (in principe) toegang krijgen tot de elektronische versie van de BNTL. Toegang wordt op persoonlijke basis verleend door middel van het verstrekken van gebruikersnummer en wachtwoord. Instellingen en vakgroepen krijgen als orgaan dus geen toegang.

In oktober 1998 is door het NIWI een gebruikersonderzoek gehouden speciaal onder de docenten extra muros. Het bleek dat de meeste docenten de BNTL voor hun werk gebruiken. Nog niet alle docenten hebben gebruikgemaakt van de mogelijkheid vanwege technische problemen of tijdgebrek. Het (relatieve) gemak en de snelheid waarmee men de elektronische BNTL kan raadplegen, wordt als groot voordeel door de docenten genoemd. Blijkens het onderzoek denken veel docenten in het buitenland als eerste aan de BNTL als zij op zoek zijn naar literatuur of bibliografische gegevens.

Veel docenten bekijken de informatie vanaf het computerscherm of printen deze vanaf het scherm. Verbetering en/of vereenvoudiging van de download-mogelijkheden lijkt hier noodzakelijk. Er wordt over het algemeen meer, beter en sneller literatuur gevonden met behulp van de elektronische BNTL.

De ervaringen met betrekking tot het uitvoeren van een zoekactie in de elektronische BNTL zijn erg verschillend. Enkelen geven aan dat het moeilijk, complex en technisch ingewikkeld is om binnen te geraken en te zoeken. Vooral de drukte op het net geeft vaak problemen.

De interface en de ontsluiting stemmen over het algemeen tot tevredenheid, hoewel er ook enkele kanttekeningen zijn. De technische en inhoudelijke problemen die zijn genoemd, hebben de aandacht van NIWI. De handleiding die aan iedere nieuwe abonnee is gestuurd, wordt door de meeste docenten als nuttig ervaren. Er zal overigens binnenkort een nieuwe handleiding verschijnen

[p. 41]

en het idee van gebruikerssuggesties zal worden uitgewerkt.

Als u als neerlandicus extra muros ook toegang wilt krijgen tot de elektronische BNTL, dan kunt u zich hiervoor aanmelden bij NIWI. ([e-mail]). De kosten hiervan worden door de Nederlandse Taalunie gedekt (in ieder geval tot eind 2000). Toegang wordt op persoonlijke titel verstrekt. Om gebruik te kunnen maken van deze mogelijkheid moet u beschikken over:

-	een e-mailadres in het buitenland
-	een toegang tot internet (IP)
-	een PC met minimaal een 486-processor en 8 MB intern geheugen
-	Netscape 4.0 (of hoger) of Microsoft Internet Explorer 3.0

Een abonnement op de gedrukte BNTL kost een instelling f 130 per jaaraflevering. Sinds 1 januari 1999 vergoedt de Nederlandse Taalunie deze abonnementen niet meer. Docenten neerlandistiek kunnen voor f 80 een persoonlijk abonnement krijgen.

Nederlands Instituut voor Wetenschappelijke Informatiediensten (NIWI), Postbus 95180, 1090 HD Amsterdam; tel. [phone], fax. [phone].

e-mail: [e-mail]

Internet: http://www.niwi.knaw.nl