Neerlandica extra Muros. Jaargang 1987

[p. 61]

Kroniek Land en Volk van Nederland en Vlaanderen
Lic. C. Vandoorne

Kossmann, E.H., De Lage Landen 1780-1980: Twee Eeuwen Nederland en België. Deel I: 1780-1914; deel II: 1914-1980. Amsterdam/Brussel Elsevier, 1986.
ISBN deel I: 90-10-06038-1 en deel II: 90-10-06039-X.
Deel I: Hfl. 39,90, Bfr. 765, -; deel II: Hfl. 39,90, Bfr. 765,-.

In 1976 publiceerde E.H. Kossmann zijn boek De Lage Landen 1780-1940 - Anderhalve eeuw Nederland en België, oorspronkelijk uitgegeven in het Engels onder de titel The Low Countries 1780-1940, dat in 1978 bij de Oxford University Press verscheen. De in 1986 verschenen uitgave, die uit twee delen bestaat, is de vijfde druk van het oorspronkelijke werk. Bij deze vijfde druk werd het boek uitgebreid met een inleiding, die het behandelde tijdvak situeert ten opzichte van de vroegere geschiedenis van de Lage Landen, drie nieuwe hoofdstukken van meer dan tweehonderd pagina's, die de in 1976 onbehandelde periode van 1940 tot 1980 beschrijven en een kort nawoord waarin de schrijver enkele overwegingen geeft over het karakter van de nieuwe hoofdstukken en over de zin van ‘nationale’ geschiedenis in het algemeen. Afgezien van de door talrijke auteurs samengestelde vijftiendelige Algemene Geschiedenis der Nederlanden bestaat er bij mijn weten in het Nederlandse taalgebied tot dusver geen werk dat op zo'n omvangrijke synthetische wijze de geschiedenis van de Lage Landen, van Nederland en van geheel België, sinds het einde van de 16e eeuw behandelt. Met deze nieuwe versie wordt dus een echte lacune aangevuld.

Prof. dr. E.H. Kossmann, die eind januari 1987 aan de Rijksuniversiteit van Groningen afscheid nam als hoogleraar in de geschiedenis van na de middeleeuwen, is geboren te Leiden in 1922. Zijn vader, de neerlandicus F.K.H. Kossmann, was bibliothecaris in Rotterdam, waar Kossmann zijn jeugd doorbracht. Zijn tweelingbroer A. Kossmann is de bekende Nederlandse dichter en prozaïst. De auteur van dit boek studeerde geschiedenis aan de universiteit van Leiden en werd daar in de jaren vijftig wetenschappelijk medewerker. Daarna vertrok hij naar Londen waar hij in 1962 hoogleraar werd en zich specialiseerde op het gebied van de Nederlandse geschiedenis. In 1966 keerde hij naar Nederland terug, waar hij tot zijn afscheid begin 1987 in Groningen doceerde.

Deel I begint met een Voorwoord bij De Lage Landen 1780-1940 (pag. 7 en 8) en een kort voorwoord bij De Lage Landen 1780-1980 (pag. 9), waarin de auteur deze nieuwe vijfde druk toelicht, en een langere inleiding (pag. 11-37). Daarna volgen acht hoofdstukken die de geschiedenis van de Lage Landen van 1780 tot 1914 behandelen: het politieke klimaat aan het einde van de 18de eeuw, de Franse tijd, de vijftien jaar dat België en Nederland samengaan, de periode dat de Lage Landen als zelfstandige Koninkrijken ieder hun eigen weg gaan en de geschiedenis van beide landen

[p. 62]

tot aan de Eerste Wereldoorlog. Deel I eindigt met een lange lijst van voetnoten (pag. 425-468) en een uitvoerig personen- en zakenregister (pag. 469-478).

Deel II beschrijft in vijf hoofdstukken de geschiedenis van 1914 tot 1980: de Eerste Wereldoorlog, de harde jaren tussen de twee oorlogen, de Tweede Wereldoorlog met de bezetting, het probleem van collaboratie en verzet, de Koningskwestie in België, de bevrijding en de terugkeer van de regeringen, de jaren van herstel en wederopbouw na de oorlog en een laatste hoofdstuk over de jaren zestig en zeventig in beide landen. Daarna volgt een nawoord waarin de auteur de door hem gevolgde werkwijze verantwoordt (pag. 367-386). Deel II besluit met voetnoten (pag. 387-409), een uitvoerige bibliografie van de belangrijkste werken (pag. 411-433), een overzicht van de Ministeries in België van 1831 tot 1974 en in Nederland van 1848 tot 1973 (pag. 435-438) en tot besluit eveneens een personen- en zakenregister (pag. 439-446). Deze herziene uitgave omvat ongeveer 900 bladzijden tekst over twee eeuwen historie der beide landen.

In zijn voorwoord verantwoordt Kossmann zijn opzet als volgt: ‘... ik heb geleerd dat er tussen België en Nederland ook in de negentiende en twintigste eeuw voldoende overeenkomsten zijn geweest om zin te geven aan een geschiedenis van beide landen in één boek.’ (deel I, pag. 7 en 8.) Verder merkt de schrijver in dit voorwoord op dat hij niet heeft gestreefd naar volledigheid: ‘De geschiedenis van de beeldende kunsten en de muziek heb ik buitengesloten en ten aanzien van de letterkunde is mijn houding zuiver pragmatisch geweest’ (pag. 8). De klemtoon ligt volgens de auteur vooral op de behandeling van de politiek-sociale geschiedenis.

Bijzonder interessant is de contrastieve aanpak die als een rode draad door het hele werk heen loopt. Daardoor worden niet alleen de vele overeenkomsten tussen Nederland en België duidelijk, maar vooral ook de vele verschillen. Reeds in 1976, bij het verschijnen van de eerste druk van De Lage Landen 1780-1940 werd deze comparatieve benadering allerwegen geprezen. Ook nu weer is Kossmann er in zijn drie nieuwe hoofdstukken bijzonder goed in geslaagd de Nederlandse en Belgische geschiedenis met elkaar te vergelijken. Enkele citaten uit deze hoofdstukken in deel II tonen dit aan.

In hoofdstuk X - Stabiliteit, 1919-1939: de economische geschiedenis van beide landen zegt Kossmann: ‘Tot 1928 verkeerde België in een fase van moeilijke wederopbouw. Het reële inkomen per hoofd van de bevolking was aanmerkelijk lager dan in 1913, in 1929 zelfs 9 pct. In Nederland steeg het sneller dan ooit, ondanks het feit dat de bevolkingsgroei er veel sterker was dan in België. Terwijl de Belgische bevolking van 1913 tot 1930 met nog geen 6 procent toenam en de Nederlandse met 28 procent, steeg het reële inkomen per hoofd in Nederland met 35 pct...’ (pag. 116 en 117).

Bij de behandeling van Nederland en België vanaf 1945 tot 1950 merkt de auteur op: ‘In drie opzichten verschilden de Nederlandse problemen in de eerste jaren na 1945 totaal van de Belgische. De Nederlandse armoede was in 1945 veel groter en vereiste dan ook een ander economisch beleid. Daarnaast raakte Nederland direct verwikkeld in een koloniaal con-

[p. 63]

flict dat veel energie en geld opslorpte en waarvan de uitslag voor de toekomst van Nederland hoogst belangrijk werd geacht. De Nederlandse bevolking, ten slotte, bleef groeien en wel zo sterk dat de autoriteiten die dit overigens om ethische redenen positief waardeerden, zich over de economische gevolgen ervan ernstig bezorgd maakten, want hoe zou men al die mensen op den duur werk kunnen verschaffen?’ (pag. 230).

En tot besluit ter illustratie van de comparatieve benadering nog een citaat uit het laatste hoofdstuk, De jaren zestig: ‘Van de enorme hoeveelheid cijfers waarmee men de groei van de welvaart kan tonen, is één misschien voldoende: in Nederland nam het autopark van 522.000 personenauto's in 1960 tot 3.230.000 in 1973 toe, in België van ongeveer 700.000 in 1960 tot 2.400.000 in 1973. Of om het anders uit te drukken, in Nederland waren in 1960 per duizend inwoners ongeveer 46 personenauto's beschikbaar, in 1973 ongeveer 200 en in België op die tijdstippen 130 en 240’ (pag. 306).

Ook al zal de aandachtige lezer het beslist niet altijd eens zijn met de mening van de schrijver (bijvoorbeeld zijn visie op de jaren zestig van deze eeuw), toch stoort dit het geheel geenszins. De Belgische geschiedenis van de laatste twee eeuwen neemt in het werk van Kossmann een zeer ruime plaats in. Van de meer dan 800 pagina's tekst zijn er ongeveer tweehonderdvijftig uitsluitend aan de geschiedenis van België gewijd. Daarbij wordt bijvoorbeeld ook uitvoerig aandacht besteed aan de Vlaamse Beweging, de Koningskwestie en de Belgische koloniale politiek.

Het is een vlot leesbaar werk geworden, geschreven in een goed verzorgde taal. Enkele zetfouten (carière in plaats van carrière, deel II pag. 140, m in plaats van om, deel II pag. 203) en het een enkele keer verkeerd gebruik van het lidwoord (het BSP in plaats van de BSP - Belgische Socialistische Partij, deel II pag. 229) doen daar niets aan af. De prijs, Hfl. 39,90 of Bfr. 765 per deel, is voor de vele uren leesgenot zeker niet overdreven. Een onmisbaar standaardwerk voor elke docent extra muros.