Neerlandica extra Muros. Jaargang 1985

Moderne letterkunde

Moderne poëzie en het Basiswoordenboek
Theo Hermans

Aangezien de hier volgende opmerkingen noodgedwongen vóór de oriënterende bijeenkomst van de ‘workshopleiders’ moderne letterkunde geschreven worden, dragen zij een zeer voorlopig karakter. Met het oog hierop lijkt het mij ook raadzaam het voorstel voor de inhoud van de poëzieworkshop beperkt te houden. Wie weet wat er straks nog allemaal aan mogelijkheden naar voren komt. Ik kan me echter indenken dat wij althans een gedeelte van de tijd waarover wij op het Colloquium te Nijmegen zullen beschikken, willen besteden aan een concreet en welomlijnd project. Ik stel met name voor een bespreking te wijden aan een materiaalverzameling bestaande uit moderne gedichten die van een beperkte woordenschat gebruik maken en die bij het onderwijs Nederlands in het buitenland dienstig kunnen zijn.

Literaire teksten komen bij het onderwijs Nederlands als vreemde taal uiteraard niet vanaf het prille begin aan de orde. Een elementaire kennis en een zekere basiswoordenschat zijn vereist. Zodra men echter van het laagste niveau, of in de terminologie van het Certificaat Nederlands het niveau ‘elementaire kennis’, overstapt naar het middenniveau, d.i. wat het Certificaat de ‘basiskennis’ noemt, kunnen literaire teksten langzamerhand ingevoerd worden. Nu leent poëzie zich verbazend goed voor gebruik als lesen illustratiemateriaal bij onderwijs dat zich naar het niveau basiskennis toe beweegt of dat niveau overschreden heeft. Doorgaans zijn gedichten vrij korte en (betrekkelijk) afgeronde gehelen. Door hun compacte vorm zijn zij gedwongen de mogelijkheden en nuances van de taal ten volle te benutten. Behalve het element taalspel - in de didactiek altijd meegenomen - bezitten zij natuurlijk ook meer algemene esthetische waarde, een factor die allicht bij een meer gevorderde studie aan bod zal komen.

Het feit doet zich echter voor dat er bij mijn weten geen poëziebloemlezing bestaat die zich specifiek richt tot buitenlandse studenten met een beperkte woordenschat. Wat mij dus voor de poëzieworkshop op het Colloquium voor ogen staat, is een discussie over de modaliteiten van een

[p. 31]

bloemlezing uit de moderne Nederlandse poëzie (zeg maar twintigste eeuw), uitgaande van de ongeveer 2000 woorden die in het Basiswoordenboek te vinden zijn. De workshop zou iets wezenlijks bereikt hebben als er na verloop van tijd ook echt een map met teksten op tafel zou liggen.

Dichters schrijven natuurlijk niet met het Basiswoordenboek naast zich. Toch valt hun woordenschat qua beperktheid van omvang soms mee. Luceberts korte gedicht ‘visser van ma yuan’, bijvoorbeeld, bevat slechts twee woorden die niet in het Basiswoordenboek voorkomen (‘visser’ en ‘daartussen’) en die zijn allebei gemakkelijk terug te brengen tot termen die er wel in staan. Paul van Ostaijens ‘Alpejagerslied’ telt 183 woorden, maar slechts 8 daarvan vind je niet in het Basiswoordenboek. Van die 8 zijn de meeste vrij doorzichtige samenstellingen: ‘afdalen’ = ‘af’ + ‘dalen’; ‘hoedenmaker’ = ‘hoed’ (mv.) + ‘maker’, welke term niet in het Basiswoordenboek staat maar via een eenvoudige regel tot het lemma ‘maken’ terug te voeren is; een woord als ‘beroemd’ (niet in het Basiswoordenboek) laat zich omschrijven als ‘zeer bekend’ (allebei wel in het Basiswoordenboek).

Als men op deze manier probeert niet-bekende woorden begrijpelijk te maken door ze vanuit het Basiswoordenboek te verklaren, stoot men uiteraard op allerlei probleemgevallen. Is ‘stedelijk’ voor de student op doorzichtige wijze met ‘stad’ in verband te brengen of als ‘van de stad’ te omschrijven, of moet de docent hier aan te pas komen? Volstaat het ‘omranden’ te reduceren tot ‘om’ + ‘rand’, ‘verregenen’ tot ‘ver’ + ‘regenen’, en ‘domweg’ tot ‘dom’ + ‘weg’? Al deze woorden komen voor in het gedicht ‘De Dapperstraat’ van J.C. Bloem. Over de behandeling, classificatie en notatie van dergelijke problemen kan van gedachten gewisseld worden. Mijn voorstel is dat we dit binnenkort doen.

Een eerste aanzet tot een bloemlezing moderne poëzie op basis van het Basiswoordenboek is reeds voorhanden. Bij het doorbladeren van enkele bekende anthologieën (Rodenko, Buddingh' & Van Vliet, Komrij) trof ik al gauw een twintigtal gedichten aan die grotendeels op de hierboven beschreven manier aangepakt konden worden. Er is ongetwijfeld veel meer materiaal te vinden, zonder al te veel moeite. Wie een exemplaar van mijn voorlopig dossiertje wil hebben, kan mij een briefje sturen. Het adres staat in de docentenlijst. Voor alle suggesties, liefst geruime tijd vóór het Colloquium, houd ik mij aanbevolen.