Neerlandica extra Muros. Jaargang 1981

[p. 8]

Van buiten de muren / Europa

Bondsrepubliek en West-Berlijn

Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule, Aachen. Door het vertrek van mw. Vos-Verhaeg was aan deze Hochschule een vacature ontstaan. Gelukkig is de plaats niet lang leeg gebleven. Sinds 1980 is als ‘Lektorin für Niederländisch’ in het Germanistisches Institut van de RWTH werkzaam mw. dr. Brigitte Schludermann. Zij werd op 17.12.1939 in Wenen geboren; nu bezit zij de Canadese nationaliteit. Haar middelbare schoolopleiding ontving zij in Oostenrijk, Nederland en Canada. Ook haar academische opleiding had een internationaal karakter. In 1960 kreeg zij haar B.A. Hons. Duits en Frans aan McGill University, Montreal, Canada; vijf jaar later behaalde zij aan de University of Manitoba, Winnipeg, Canada haar M.A. Duits (+ Frans). In de jaren 1979 en 1980 studeerde zij aan de universiteiten van Cambridge, Gent en Utrecht Middelhoogduitse en Middelnederlandse letterkunde. In 1980 promoveerde zij aan Cambridge University op een proefschrift: ‘A Comparison of German/Dutch Language Mixtures in Texts from the Gruuthuse MS, the Hague MS 128 E 2, and the Berlin MS mgf 922: A Quantitative Analysis’. Promotor was de Utrechtse professor dr. W.P. Gerritsen. Voor mw. Schludermann naar Aken ging had ze in Canada al onderwijservaring in Duitse taalbeheersing en Duitse literatuur opgedaan aan de universiteiten van Saskatchewan (1964-65) en Manitoba (1965-1974).

Van haar publikaties noemen we: een recensie van F.R. Jacoby, Van den Vos Reinaerde: Legal Elements in a Netherlands Epic of the Thirteenth Century, in German Life and Letters, 28 (1975), 138-39. Samen met W.P. Gerritsen publiceerde zij ‘Deutsch-Niederländische Literaturbeziehungen im Mittelalter: Sprachmischung als Kommunikationsweise und als poetisches Mittel’ in Akten des V. Internationalen Germanisten-Kongresses, Cambridge 1975. Jahrbuch für Internationale Germanistik, Reihe A, Bd. 2, 2 (1976), pp. 329-39. In het Journal 1981 van de Association for Literary and Linguistic Computing zal haar lezing gehouden op het Sixth International ALLC Symposium (Computers in Literary and Linguistic Research, 28.3.- 3.4.1980, Cambridge, England) over ‘Quantity versus Quality: A Quantitative Analysis of German/Dutch Language Mixtures in Medieval Texts’ worden opgenomen. Wij wensen mw. Schluderman veel succes bij haar werk in Aken.

(hme)

Freie Universität Berlin. In NEM-35 hebt u op blz. 4 al kunnen lezen dat mw. M.-M. Müller bij haar werk aan deze universiteit aandacht besteedt aan het onderwerp ‘literatuur en film’. Op 12 januari heeft ze uitvoerig verslag uitgebracht over alles wat zij in dit verband heeft ondernomen. De ruimte in NEM laat niet toe haar verslag in zijn geheel te plaatsen. Ik neem er een paar dingen uit over.

Op 10 december 1980 gaf dr. J.M. Peters (KU Leuven) in het Nederlands gastcolleges over

1.	Woord en beeld (wat wel en niet gezegd kan worden met woorden

[p. 9]

	of beelden; verschillen tussen het lezen van romans en het kijken naar speelfilms) en
2.	Verfilming is verandering (veranderingen die een roman meestal moet ondergaan als hij verfilmd wordt). Op 13 december sprak hij over de onderwerpen:
3.	De schrijver en het camera-oog (de aard van het filmische vertellen vergeleken met het verbale vertellen in een roman) en
4.	Het ik-verhaal in de film (problemen bij de verfilming van romans in de ik-vorm en de eigen mogelijkheden van de film om in de eerste persoon te vertellen).

In het kader van het onderwerp ‘Literatuur und Film’ werd op 15.1.1980 de film Pastorale 1943 vertoond en op 22.1.1981 Als twee druppels water. Zo juist deelt mw. Müller mij telefonisch mee dat de filmvoorstellingen een succes zijn geweest. Zij zal hierover nog een verslag sturen.

Ten slotte neem ik uit de brief van mw. Müller de lijst van titels die met het onderwerp verband houden, over. De samenstelster van de lijst heeft een aanvulling toegezegd.

(hme)

Literatur und Film

Arnheim, Rudolf: Film als Kunst, Frankfurt: Fischer 1979: Pudowkins Tabelle S. 115-121, Gestaltungsmittel, S. 149-153.

Kracauer, Siegfried: Theorie des Films, Frankfurt: Suhrkamp 1979, Bd. 3, Zwischenspiel: Film und Roman, S. 307-322.

Koningsberger, H., De Documentaire methode en het geschreven woord, In: CB, Beeld en Verbeelding, 1948, S. 170-176.

Lichtveld, L., Film en Kunst; In: CB, Beeld en Verbeelding, 1948, S. 7-30.

Ruprecht, Horst: Lehren und Lernen mit Filmen, Bad Heilbrunn: Klinkhardt 1970, Darin: Der Film als Medium, S. 35-44.

Schuitema, P.: Montage in de film en compositie in de literatuur, In: CB, Beeld en Verbeelding, 1948, S. 123-135.

Tazelaar, C.,: De filmische roman, In: ds, De proza der Nieuwe Zakelijkheid, Kampen 1936, S. 27-33.

Ter Braak, Menno: Cinema Militans, Utrecht: De Gemeenschap 1929.

Ter Braak, Menno: De zin van rhytme en vorm in de film, In: J. Schroofe Een keuze uit de internationale revue, i 10, Den Haag 1074, S. 454-459.

Verbong, Ben: Film en literatuur hebben niets met elkaar te maken, In: Mandala IV, 1, Amsterdam 1980, S. 55-60.

Wessem, Constant van: Film, roman en toneel; In: CB, Beeld en Verbeelding, 1948, S. 52-64.

Winter, Leon de: Aantekeningen over ‘de auteur’; In: Mandala IV/1, 1980, S. 70-76.

Zöchbauer, Franz: Film, In: Lexikon der audiovisuellen Bildungsformen, München: Kösel 1971, S. 114-117.

Universität des Saarlandes in Saarbrücken. Mw. J.E. Goedbloed heeft deze universiteit verlaten. Zij geeft nu Nederlands aan het Instituut voor Angewandte Sprachwissenschaft in Germersheim. In Saarbrücken is zij

[p. 10]

opgevolgd door de heer Carlos Vandoorne, die eveneens werkzaam is aan de universiteit van Trier (zie NEM-34, blz. 4). Zijn programma is voor beide universiteiten hetzelfde. Het omvat 4 uur per week voor beginners. Als leerboek wordt gebruikt Levend Nederlands van Peter King e.a. De gevorderden krijgen eveneens 4 uur per week les. Hier valt de nadruk op conversatie en op de voorbereiding voor het examen voor het certificaat Nederlands. (hme)

Finland

Bijeenkomst van docenten Nederlands in Scandinavië. Op 1 en 2 november 1980 kwam in Helsinki een helaas niet al te grote groep docenten bijeen. Door ziekte en andere oorzaken lieten de ‘Denen’ en een aantal docenten uit Noorwegen en Zweden verstek gaan. Wel aanwezig waren: uit Finland: prof. E. Erämetsä, J.A. Ailisto en drs. P. Starmans; uit Noorwegen prof. K. Langvik-Johannessen en uit Zweden mw. lic. C. Beke, B. Bohlin en M. Ivarson. De leiding was in handen van Peter Starmans. Op het programma stonden de volgende punten:

1.	Samenwerking binnen Scandinavië
2.	De Orde van den Prince
3.	Literatuuronderwijs (o.a. over 800 jaar Nederlandse literatuur (1180-1980) door prof. Johannessen)
4.	Lectoraat Nederlands in Finland. (In Finland is het Nederlands alleen een verplicht bijvak bij het Duits, het wordt op urenbasis gegeven en betaald en is volledig afhankelijk van de Duitse faculteit.)
5.	Zomercursussen
6.	Bijeenkomst 1981.

(hme)

Frankrijk

Nijhoffprijs voor Philippe Noble. Twee jaar nadat de Martinus Nijhoffprijs voor vertalingen was toegekend aan mevouw Ingrid Wikén Bonde, docente Nederlands in Stockholm, werd opnieuw een docent extra muros met deze onderscheiding geëerd: op 30 januari ontving de heer Philippe Noble, verbonden aan de Université de Paris-Sorbonne, de Martinus Nijhoffprijs 1981 voor zijn vertaling van E. du Perron, Het land van herkomst. De andere laureaten waren mevrouw Erika Dedinszky, voor vertalingen in en uit het Hongaars, en de heer Tom Eekman, voor vertalingen uit het Russisch.

De prijzen werden uitgereikt in de Oude Raadzaal van de Gemeente 's-Gravenhage door prof. dr. D.M. Schenkeveld, vice-voorzitter van het Prins Bernard Fonds. De voorzitter van de IVN was aanwezig om Philippe Noble namens bestuur en leden zijn gelukwensen aan te bieden.

Het juryrapport gaf niet alleen interessante informatie over vertaling en vertaler, maar plaatste een en ander ook in groter verband. Het leek ons daarom de moeite waard dit rapport - dat ons bereidwillig ter beschikking

[p. 11]

gesteld werd door de voorzitter van de jury, dr. Hans van den Bergh - hieronder af te drukken.

Juryrapport Philippe Noble. Eind 1978 verscheen in Le Monde een artikel dat heel Nederland in rep en roer bracht: de zeer gewaardeerde essayist Rudy Kousbroek, kort tevoren bekroond met de belangrijkste Nederlandse literaire prijs, had de brutaliteit gehad kritiek op zíjn ‘pays d'origine’ uit te oefenen. Eén citaat: ‘Les romans hollandais, pris dans la masse, sont incroyablement mal écrite et composés; les livres hollandais sont peu traduits... etc.’. Er kwamen zoveel boze reacties op dit stuk dat de redactie van het weekblad Vrij Nederland er een schriftelijk symposium aan wijdde waarmee een kleurenbijlage bijna geheel werd gevuld, en ook daarop gaf Rudy Kousbroek - die de ‘langue de bois’ (de houterige taal) van zijn landgenoten zo weinig waardeerde - weer een antwoord onder de veelzeggende titel ‘Het Nederlands tekort’. De strekking daarvan was: ‘Pas wanneer iets in een buitenlandse krant zoals Le Monde heeft gestaan, wordt voor de Nederlanders alles ECHT’.

Het lijkt erop alsof Kousbroek gelijk heeft gehad, want ook in 1980 nam de Nederlandse pers pas notitie van de vertaling van Het land van Herkomst ná de buitenlandse. In augustus van dat jaar verscheen - ook weer in Le Monde - ‘La découverte d'Eddy du Perron’ en pas één, twee maanden later werd er in de Nederlandse kranten gewag van deze ‘ontdekking’ gemaakt, ondanks het feit dat ‘Le pays d'origine’ in de vertaling van Philippe Noble reeds lang tevoren in de Nederlandse boekhandels aanwezig was.

Maar toch... De stelling van Kousbroek gaat niet altijd op, hoezeer de schijn hem ook in dit geval weer gelijk geeft, want meer dan een maand voordat Le Monde ontdekte dat er in Nederland een schrijver heeft bestaan die allerminst ‘une langue de bois’ hanteerde, merkte een rapporteur voor de Nijhoffjury reeds op:

Na kennismaking met deze ene vertaling van Philippe Noble ben ik van mening dat alleen reeds voor dit ene werk een Nijhoffprijs volledig verantwoord zou zijn, en wel om de volgende redenen:

- De vertaler heeft niet alleen dit werk van Du Perron voor Frans-lezenden toegankelijk gemaakt, maar hij heeft het tevens in internationaal perspectief geplaatst. In zijn ‘Avant-propos’ laat hij relaties zien tussen de dertiger jaren in Frankrijk (Malraux) en Nederland (Du Perron), maar ook alles wat daaraan voorafging en er omheen bestond komt aan de orde, zowel in letterkundig als in cultuur-historisch opzicht.

Philippe Noble toont duidelijk aan dat Du Perrons ‘Land van herkomst’ tot de wereldliteratuur behoort: ‘il nous promène sans cesse de 1900 â 1930, de Java â Paris, en une confrontation d'ou passé et présent, Orient et Occident tirent leur véritable sens’. Behalve dit ‘Avant-propos’ bevat het boek een ‘Avertissement’ waarin de vertaler een verantwoording geeft van een enigszins afwijkende orthografie van originele Maleise en Soendanese woorden, teneinde de Franse uitspraak ervan dichter bij het origineel te brengen, woorden waarvan hij bovendien in een ‘Glossaire’ achterin het boek de betekenis verschaft. Daarnaast vinden we ook onderaan de pagina's voortdurend ‘Notes du traducteur’ die bepaalde moeilijkheden verhelderen.

[p. 12]

Omdat de Fransen niet geacht worden van de geografische situatie op de hoogte te zijn, heeft hij zelfs kaartjes van Java en Batavia met omgeving laten reproduceren, met alle plaatsen die ter sprake komen. Bovendien treffen we ook nog een selectie uit de nooit eerder gepubliceerde noten van 1935 aan, speciaal door Du Perron aangebracht voor Jan Greshoff, even later gevolgd door een overzichtelijk schemaatje betreffende het koloniale bewind in het Nederlands-Indië van die tijd, met zowel de namen van Europese als van inlandse functionarissen.

Kortom, deze uitgave is niet alleen literair, maar ook wetenschappelijk volkomen verantwoord, wat ook blijkt uit het aantal deskundigen dat in de ‘Remerciements’ aan het eind van het boek wordt genoemd.

Als we voor bekroning met de Nijhoffprijs uitgaan van de volgende principes:

-	de vertaling moet een bepaalde moeilijkheidsgraad bezitten;
-	de vertaler moet een duidelijke verdienste hebben voor de ontdekking en de verspreiding van Nederlandse literatuur in het buitenland;

dan zullen we moeilijk kunnen ontkennen dat met deze vertaling een prestatie geleverd is die aan beide voorwaarden voldoet.

Tot zover dit eerste lezersrapport, waarvan de strekking overeenkwam met het artikel ‘Du Perron in het buitenland’ van H. van Galen Last in de NRC, waarin een tiental reacties uit Frankrijk, Zwitserland en België onder de loep wordt genomen, met als eindconclusie:

‘Het land van herkomst’ heeft, vermoed ik, veel ijs gebroken: ander Nederlands literair werk zal voortaan in Frankrijk gemakkelijker au sérieux worden genomen.

Het zal u wellicht opgevallen zijn dat er nog steeds niet is gesproken over de kwaliteit van de vertaling zelf. Als Philippe Noble ‘veel ijs heeft gebroken’, komt dat in de allereerste plaats doordat hij Het land van herkomst zodanig heeft vertaald dat dit meesterwerk van Du Perron tot chef-d'oeuvre werd. Om tot een zo gedegen mogelijke beoordeling daarvan te komen, heeft de jury, zoals dat altijd gebeurt bij de beoordelingen van vertalingen van Nederlands werk in een andere taal, ook nog een aanvullend rapport gevraagd van een terzake kundige ‘native speaker’ (zoals wij dat zo mooi Nederlands aanduiden), een ‘native speaker’ die ook het Nederlands uitstekend beheerst, en die in de ‘Remarques générales’ opmerkt:

- Une lecture globale donne l'impression que le texte français est à la fois très fidèle à l'original et respectueux des structures de la langue française. En outre Philippe Noble se sert d'un vocabulaire très riche et varié’.

De Franse beoordelaar geeft hier dus allereerst een algemene indruk: een zeer getrouwe vertaling die met de typische eigenaardigheden van de Franse taal rekening houdt en waarbij gebruik gemaakt is van een zeer rijke, gevarieerde woordenschat.

Vervolgens worden enkele hoofdstukken aan een ‘examen détaillé’ onderworpen en de conclusie van dat onderzoek is dat de vertaler hoogstens verweten zou kunnen worden - maar ís dat een verwijt? - dat hij een enkele keer iets meer ‘littérair’ heeft gewerkt dan de oorspronkelijke auteur. In de Franse traditie past het juist uitstekend dat de schrijftaal een meer

[p. 13]

‘literair karakter’ bezit.

Eén korte passage als voorbeeld. In hfdst. 22 De maatschappij beschrijft Du Perron zijn eerste, afstandelijke liefde aldus: ‘Het was een Europees meisje (...). Zij deed niets dan voorbijgaan, letterlijk: zij kwam zó van de boot uit Holland over Bandoeng om in Oost-Java een onderwijzeressenpost in te nemen en zij was twee jaar ouder dan ik. Dat zij mij had opgemerkt durfde ik nauwelijks geloven, maar ik schreef haar dat ik van haar hield en haar antwoord bewees mij dat het onwaarschijnlijke toch juist kon zijn: het werd tussen ons een hartstochtelijke omgang in brieven alleen zodat ik mij voelde in mijn grootste kracht’.

Noble vertaalt: ‘Elle ne fit que passer, littéralement: débarquant du bateau de Hollande, elle passait par Bandung pour rejoindre son poste d'institutrice dans l'est de Java; elle avait deux ans de plus que moi. J'osais à peine croire qu'elle m'eût remarqué, mais je lui écrivis que je l'aimais et sa réponse me prouva que le vrai pouvait parfois n'être pas vraisemblable; il s'établit entre nous un commerce passionné, mais strictement épistolaire, si bien que je me sentais en possession de tous mes moyens.’ De letterlijke betekenis van ‘voorbijgaan’ wordt in de vertaling uitgedrukt door ‘passer’ te herhalen, maar met de toevoeging ‘par Bandung’. Heel korrekt en heel behendig, terwijl juist de herhaling van het werkwoord het terloopse en toevallige van de ontmoeting trefzeker onderstreept. Natuurlijk laat Noble zich even verder de gelegenheid tot de woordspeling vrai - vraisemblable niet ontgaan, hoewel het origineel daartoe niet verplichtte, en de ironie van de ‘hartstochtelijke liefde in brieven alleen’ is fraai geserreerd weergegeven met ‘un commerce passionné, mais strictement épistolaire’.

Slechts een enkele maal heeft het ‘litteraire Frans’ van Philippe Noble hem tijdens het vertalen parten gespeeld. Wellicht heeft hij aan ‘Maître Corbeau sur un arbre perché’ van La Fontaine gedacht, toen hij ‘de roep van een uil, telkens een kort hoog stootje’ vertaalde met ‘l'appel d'une chouette, toujours le même coup bref et haut perché’. Dat ‘hoge stootje’ wekt ten onrechte de associatie met ‘hooggezeten’. Eerlijk gezegd blijft er weinig van dergelijke detail-kritiek over wanneer we de conclusie van de Franse rapporteur vermelden:

- Toute traduction comporte des erreurs, mais la question qui se pose est de savoir si ces erreurs sont graves, si elles nuisent à la compréhension du texte et portent atteinte au style de l'original. En ce qui concerne la traduction de Philippe Noble on peut dire que ce n'est pas le cas (...); la qualité de la traduction témoigne d'une fidélité remarquable.’

‘Een opvallende getrouwheid aan het origineel...’; vergeleken bij de lof die naar voren komt uit de bespreking van Jacques Damade in het Parijse dagblad ‘Libération’ klinkt dat misschien nog te pover, want deze Franse criticus zegt onverbloemd: ‘Een groots boek, waarvan het onbegrijpelijk is waarom de vertaling (een staaltje edelsmeedkunst van Philippe Noble) in Frankrijk zo lang op zich heeft laten wachten’.

We zeiden het reeds: Philippe Noble was ons als vertaler volkomen onbekend.

De Nederlandse pers heeft inmiddels verschillende interviews met

[p. 14]

hem gepubliceerd en daardoor weten we, dat deze ongeveer dertig-jarige vertaler bijna 20% van zijn leven aan dit werk heeft gewijd. Het is evenwel niet in de hoeveelheid tijd, in het vertaalwerk gestoken, maar in de opvallende kwaliteit van het bewonderenswaardige resultaat ervan, dat de jury Philippe Noble voor de Martinus Nijhoffprijs heeft voorgedragen.

De Jury:

Hans van den Bergh, voorzitter

Marko Fondse

Daan den Hengst

Henk Mulder

Henriëtte Schatz

Barber Weeda-van de Pol

Aldert Walrecht

Fokke Procée, secretaris

In zijn dankwoord vertelde Philippe Noble (in onberispelijk Nederlands) dat hij, al werkzaam als leraar Frans en klassieke talen, als hobby Nederlands was gaan studeren. De vertaling van Het land van herkomst had hij in eerste instantie gemaakt als doctoraalscriptie. Hij had het boek toen al tweemaal gelezen en was er ‘weg van’. Op losse relativerende toon beschreef Noble zichzelf in zijn functie van vertaler als ‘zondagsschilder’. Hij had geen consequent, in alle opzichten verantwoord systeem voor het vertalen. Erg verheugd was hij over de goede ontvangst van het boek. Gezien zijn jeugdige leeftijd zou hij nog heel wat Nederlands letterkundig werk aan het Franse lezerspubliek kunnen presenteren - maar hij beloofde niet dat hij bv. over een halve eeuw de volledige Vestdijk vertaald zou hebben.

Toch heeft dit de voorzitter van de jury aan het denken gezet, zoals hij de schrijver dezes later op de avond toevertrouwde. ‘Verdere gegevens ontbreken nog’ - om een typische NEM-formule te gebruiken. We zullen zien en wensen de heer Noble in ieder geval het allerbeste voor zijn toekomst als vertaler.

(jdr)

Wij ontvingen van de heer P. de Klerk een overzicht van het onderwijs van het Nederlands in Grenoble.

Universiteit III van Grenoble: Nederlands derde taal - De mogelijkheden om Nederlands te studeren zijn (weer) uitgebreid. De studenten konden hier eerst twee jaar volgen op beginnersniveau, voor hun D.E.U.G. (2de jaar). Een derdejaar draaide al, maar telde nog niet mee voor de licence (diploma derde jaar). Vanaf dit studiejaar telt dit derde jaar wèl mee, hetgeen voor de studenten een aanmoediging is om Nederlands te studeren of ermee door te gaan na twee jaar studie.

Nederlands tweede taal - Doordat de docent benoemd is tot assistant-associé, heeft de Nederlandse taal hier de status gekregen van zogenaamde tweede taal (zoals: Engels, Duits, Russisch, Spaans, Portugees,

[p. 15]

Italiaans, Arabisch en Hebreeuws). De eerstejaars studenten kunnen, ook vanaf dit jaar, colleges Nederlands volgen voor gevorderden en hiermee doorgaan in het tweede jaar.

De derdejaars studenten (derde taal) en de eerste en tweedejaars studenten (tweede taal) gebruiken met veel belangstelling de volgende recente studieboeken:

-	Voor wie Nederland en Vlaanderen wil leren kennen, Wilmots en De Rooij, uitg. Wetensch. Ond. Limburg, Diepenbeek.
-	Van tachtig tot tachtig, honderd jaar proza en poëzie, Calis, Huygens en Veurman, uitg. Meulenhoff Educatief.
-	Hedendaagse Nederlandse leesteksten voor volwassen buitenlanders, Geurtsen, Landbouwhogeschool te Wageningen.

Middelbaar Onderwijs in Grenoble: De heer De Klerk geeft les in Nederlands op twee lycea in Grenoble. Vorig jaar is er een begin gemaakt op het Lycée Mounier en dit jaar op het Lycée Stendhal. Het is eigenlijk geen echte les maar een club Nederlands, waar alleen gemotiveerde leerlingen komen. Dit vak telt niet mee op hun rapport, maar het kan wél geëxamineerd worden op het Baccalauréat. Het is alleen jammer dat de kandidaten dit dan moeten doen op minstens 600 km afstand van hun lyceum i.p.v. in Grenoble zelf. Dit examen kan wél afgelegd worden in Rijsel, Parijs, Straatsburg en zelfs in Bordeaux, waar helemaal geen docent Nederlands is! Ra, ra...

Promotie de heer Peter de Klerk: De heer De Klerk is op 6 november 1980 in Grenoble gepromoveerd tot docteur troisième cycle in de vergelijkende letterkunde, in het kader van het internationaal onderzoekscentrum C.R.I. (Centre de Recherche sur l'Imaginaire) van de Universiteiten van Grenoble en van Chambéry. Zijn proefschrift ging over het werk van de Belgische Nederlands- en Franstalige schrijver Jean Ray / John Flanders, bekendste pseudoniemen voor Raymond Jean-Marie de Kremer (Gent 1887-1964), beroemd in België, bekend in Frankrijk en vrijwel onbekend in Nederland. Deze schrijver is van onschatbare waarde voor de hedendaagse West-Europese fantastische letterkunde. Hij heeft o.a. Johan Daisne en Hubert Lampo sterk beïnvloed. Hier in Frankrijk wordt momenteel een belangrijk deel van zijn werk heruitgegeven.

Dit proefschrift houdt ook verband met de scriptie van de heer De Klerk voor zijn maîtrise de Lettres Modernes (Grenoble, 1976) bevattende de vertaling en letterkundig commentaar van twee werken van Hubert Lampo: De Madonna van Nedermunster en Idomeneia en de Kentaur (in het Frans!).

Groot-Brittannië

Bedford College, University of London. Na de geboorte van haar dochter heeft Eva Lloyd-Reichling ontslag genomen als Language Assistant,

[p. 16]

een functie die zij vijf jaar met groot enthousiasme vervuld had. In haar plaats is benoemd Jane Fenoulhet, een oud-studente van de Nederlandse afdeling. Zij is geboren en getogen Engelse, behaalde haar B.A. in 1973 en werd vier jaar later Master of Philosophy met een proefschrift over Vestdijks De symphonie van Victor Slingeland. Een paar hoofdstukken van haar proefschrift zijn inmiddels gepubliceerd in de Vestdijkkroniek.

Op 28 januari 1981 hield Professor Francis Bulhof van de University of Texas in Austin een belangwekkende lezing over de problemen die zich voordoen bij zijn vertaling van Het land van herkomst. Tijdens de discussie kwamen verschillende vertaalprincipes scherp tegenover elkaar te staan zodat er aan levendigheid geen ogenblik gebrek was.

(rpm)

Italië

Trieste. In de afgelopen jaren is er in de positie van de Scuola di Lingue Moderne te Trieste en ook binnen de afdeling Nederlands het een en ander veranderd. Reden om wat informatie te geven over de huidige situatie.

In 1978 is de status van de school gewijzigd in die van een faculteit; tot dien was zij een van de instituten geweest van de faculteit voor economie en handel. De nieuwe naam luidt: Scuola Superiore di Lingue Moderne per Interpreti e Traduttori. De oude driejarige cursus werd omgezet in een vierjarige en - dat was voor de studenten een belangrijk verschil - de studie zal worden afgesloten met een doctoraal examen. De afgestudeerden hebben dan de titel dottore. Aan het einde van dit academisch jaar kunnen de eerste studenten volgens dit nieuwe statuut de opleiding afsluiten, maar het zullen er weinigen zijn. Pas volgend jaar komt een echte nieuwe ‘lichting’ in het vierde jaar.

De studie is ingedeeld in tweeën. De eerste cursus van twee jaar is de basisopleiding: iedere student kiest een eerste en een tweede taal, sommigen kiezen nog een derde taal. De basisopleiding wordt afgesloten met een examen, waarna de studenten - in het bezit van het zgn. ‘klein diploma vertaler’ - eventueel de school verlaten. Aan het begin van het derde jaar moeten de studenten een keus maken: tolk worden of vertaler. De nadruk in de opleiding tot tolk ligt op de mondelinge vertaalvaardigheden, voor de vertalers ligt die op de schriftelijke. Het Nederlands is een tweede taal met dezelfde positie als het Spaans, Russisch, Sloweens en Servo-Kroatisch. Eerste talen zijn het Frans, Duits en Engels, die echter ook als tweede taal gekozen kunnen worden.

De afdeling Nederlands is in korte tijd aardig gegroeid. Frans Pijnenburg is hier het langst werkzaam; hij verzorgt voor de tolken het onderwijs in het consecutief vertalen, van het Nederlands naar het Italiaans. Mevr. Rita Trampus-Snel geeft in alle jaren les in de taalverwerving en de taalkunde van het Nederlands. Hans Groot tenslotte verzorgt het onderwijs in het vertalen van het Italiaans naar het Nederlands voor de eerste- en tweedejaars en de vertalers. Alle plaatsen voor Nederlands zijn echter nog niet definitief bezet en verdere uitbreiding ligt dan ook in het verschiet. Deze toekomstige

[p. 17]

veranderingen hangen o.m. samen met de uitvoering van de nieuwe wet op het universitaire onderwijs van juni 1980 (in het bijzonder op het wetenschappelijk personeel betrekking hebbend) die veel stof heeft doen opwaaien. Hopelijk kunnen we binnen niet al te lange tijd een definitieve docentenlijst verstrekken.

Namens de afdeling Nederlands, Hans Groot

Polen

Warschau. Het jaar 1980 betekende een doorbraak in de ontwikkeling der Poolse neerlandistiek, het was namelijk het begin van de neerlandistische specialisatie aan de hoofdstedelijke universiteit Warschau.

De voorbereidingen voor deze studie hebben enkele jaren geduurd. In die tijd werd een cursus Nederlandse taalbeheersing gegeven en werden wetenschappelijke alsmede populariseringsactiviteiten ontwikkeld.

Ondergetekende, oud-leerling van Prof. Dr. Gerhard Worgt in Leipzig is met dit lektoraat op het Germanistisch Instituut van de Universiteit Warschau in 1973 begonnen.

Gedurende deze 7 jaren, waarin de Nederlandse taal en cultuur werden gedoceerd, hebben we de basis gelegd voor de studie in de Neerlandistiek, zodat op 1.10.1980 de eerste groep studenten, 15 personen, aan een volledige neerlandistische opleiding kon beginnen.

Van groot belang bij het ontstaan van deze studierichting waren de persoonlijke inspanningen van de directeur van het Germanistisch Instituut Prof. Dr. Jan Czochralski en de jarenlange hulp van België en Nederland. Sinds jaren krijgen we steun van de beide ministeries uit Brussel en Den Haag, in de vorm van boeken en talrijke studiebeurzen voor onze studenten en wetenschappelijke medewerkers.

Ondergetekende heeft haar doktoraat ook voor een groot deel aan haar studieverblijf in Vlaanderen aan de Rijksuniversiteit Gent te danken.

De wetenschappelijke kontakten met de geleerden van de Lage Landen op het gebied van de neerlandistiek zijn al een goede traditie van ons instituut geworden. Vanzelfsprekend moet deze samenwerking nu nog intensiever worden; en gezien de vele bezoekers in de eerste maanden na de inauguratie van de neerlandistiek in Warschau zijn we al op de goede weg.

Reeds in oktober hadden we Prof. Dr. Jos Wilmots te gast, auteur van het leerboek Nederlands, dat we al jaren gebruiken. Zijn naam is intussen het synoniem van het leerboek en de zomercursus Nederlands geworden. Nu kwam hij persoonlijk voor de studenten spreken, 12-19 oktober, wat een levendige aanvulling betekende op de boeken, die ze bestuderen. Zulke ontmoetingen geven de studenten een nieuwe motivatie voor hun studie Nederlands.

De heer Wilmots heeft een hele reeks colleges gegeven. Hij is begonnen met drie rollenspelletjes bij de vijfde les van zijn boek Voor wie Nederlands wil leren en heeft daarna nog enkele lezingen gehouden; voor

[p. 18]

de neerlandici:

-	Algemeen Nederlands, Noord- en Zuid-Nederlands in hun historische en maatschappelijke kontekst
-	Valentie en distributie in enkele idiomatische uitdrukkingen (kontrastief: Nederlands en Duits), en voor de germanisten:
-	Die Pluralbildung des deutschen Substantivs in der Perspektive der pädagogischen Grammatik.

Onze eerste gast Prof. Wilmots vormde een goed begin van de reeks wetenschappelijke Vlaams-Poolse ontmoetingen.

In dezelfde maand, 22-26 oktober, hebben we ook Prof. Dr. Marcel Janssens ontvangen, die in Warschau met de universitaire overheid gesprekken voerde over een samenwerkingsverdrag tussen Leuven en Warschau. Bij elk bezoek aan Polen toont Prof. Janssens zijn grote belangstelling voor onze vertaalaktiviteiten. Ook ditmaal heeft hij een paar vertalers der Nederlandse literatuur ontmoet. Een aanleiding tot verdere gesprekken over de Nederlandse literatuur en de vertaalpolitiek was zijn lezing voor de studenten Nederlands over de trends in de ontwikkeling der Nederlandstalige literatuur in de 20-ste eeuw.

Het Warschause Instituut voor Germanistiek onderhoudt kontakten zowel met neerlandici als met germanisten. Zo is begin december, 30.11-6.12, Prof. Dr. Gilbert de Smet van de R.U. Gent onze gast geweest. Hij heeft voor de germanisten de termen Nederlands, Vlaams, Hollands wetenschappelijk toegelicht, en voor de groep van de neerlandistische specialisatie een lezing over de Belgische revolutie van 1830 gehouden.

In 1980 heeft de Warschause germanistiek haar 20-jarig bestaan gevierd. Ter gelegenheid hiervan werd een wetenschappelijk colloquium georganiseerd, 8-12 december, waaraan naast germanisten uit de Duitstalige landen ook gasten uit de Lage Landen hebben deelgenomen. Hun aanwezigheid symboliseerde de vaste plaats van de neerlandistiek in het kader der Warschause germanistiek. Twee gasten uit Vlaanderen Dr. Johan Taeldeman en Dr. Daniël de Vin hebben bij deze gelegenheid een panelgesprek voor de studenten van de neerlandistische specialisatie gehouden over de toestand in Vlaanderen.

Dat er tot nu toe vrijwel uitsluitend gesproken is over kontakten met België is niet helemaal toevallig, aangezien deze aanzienlijk intensiever zijn dan die met Nederland. Zo stelt het ministerie in Brussel elk jaar 30 plaatsen beschikbaar voor Poolse studenten en wetenschappelijke medewerkers voor de zomercursus in Diepenbeek, terwijl voor de zomercursus in Breukelen slechts 5 plaatsen voor Poolse neerlandici zijn gereserveerd.

Eveneens zijn er in het cultureel verdrag met Nederland geen aparte beurzen gereserveerd voor neerlandici, in het cultureel verdrag met België daarentegen zijn jaarlijks verschillende studiebeurzen voor neerlandici beschikbaar. Ook zijn de pogingen om een interuniversitair samenwerkingsverdrag te sluiten tussen de Vrije Universiteit van Amsterdam en de Universiteit Warschau ondanks onze bereidheid voorlopig gestrand.

Alleen via onze privé-kontakten hebben we voor de praktische beheersing van het Nederlands de hulp gekregen van de heer T. Klynstra uit

[p. 19]

Amsterdam, die het studiejaar 1980/81 met een studiebeurs aan de Universiteit Warschau verblijft.

Tot besluit zou ik de hoop willen uitspreken, dat onze samenwerking met België en Nederland zich ook in de toekomst positief zal ontwikkelen, waar mogelijk nog beter dan tot nu toe, hetgeen een garantie zal zijn voor de bloei van de Warschause neerlandistiek.

Dr. Zofia Klimazewska

Spanje

Universiteit van Madrid. Op 9 december 1980 vond te Madrid de officiële presentatie plaats van het boek Nueva narrativa neerlandesa, dat tien Nederlandse verhalen bevat - waarvan 9 uit de jaren '70 - en waarvan de vertaling verzorgd werd door een neerlandistisch kollektief, bestaande uit de journalisten Gonzalo Garcival en Juan Robredo, de kunsthistoricus Pedro José Lavado, en de lector Nederlands van de universiteit Hans Tromp, met incidentele samenwerking van anderen.

Uitgegeven door de Editorial Swan, Apartado 25, San Lorenzo del Escorial (Madrid), prijs 400 pesetas.

Inhoud:

Verantwoording

Inleiding op de nieuwe Nederlandse verhaalkunst, door Hans Tromp

De verhalen

1.	Belcampo: Het grote gebeuren (El Gran Acontecer)
2.	Maarten Biesheuvel: De heer Mellenberg (El Sr. Méllenberg)
3.	Mensje van Keulen: De breuk (La ruptura)
4.	Heere Heeresma: Een winkelier komt niet weerom (Un tendero que no vuelve)
5.	Maarten 't Hart: Hoge hoed (El sombrero de copa)
6.	Maarten 't Hart: Hoogzomer in april (Estín en abril)
7.	Bob den Uyl: Donker Spanje (España oscura)
8.	Jan Donkers: Ouders van nu (Padres de hoy)
9.	Frans Kusters: Koning Bariton (El rey barítono)
10.	Oek de Jong: De vogelmens (El hombre pájaro)

Bio- en bibliografische index op de vertaalde auteurs.

Buiten-Europese landen

Japan

Het is lang geleden dat Japan een plaats kreeg in de rubriek ‘Van buiten de muren’. Niet omdat we Japan die plaats niet wilden geven, maar omdat er geen nieuws te melden viel. Nu is dat anders: er is een universiteit met Nederlands op het programma bijgekomen; er zijn twee

[p. 20]

nieuwe docenten en een oude bekende, dr. Katsuo Toku is vertrokken.

Kyoto University of Foreign Studies. Deze universiteit staat wel in de nieuwe Docentenlijst, maar helaas met een verkeerd adres. Het juiste adres is: 6 Kasame-cho, Saiin, Ukyo-ku, Kyoto 615, tel. [phone]. Twee docenten, de heren S. Fukami en R.H. Hesselink geven hier Nederlands.

Kyoto University heeft 6 departementen: Engels, Duits, Frans, Spaans, Portugees en Chinees. Studenten van het departement Engels kunnen Nederlands als tweede taal kiezen. Sinds april 1980 volgen 6 studenten twee schooluren per week de cursus Nederlands. Een schooluur is 80 minuten. De cursus zal drie jaar duren.

Osaka University of Foreign Studies. Oudere lezers van NEM, die het Derde Colloquium in Den Haag (1967) hebben bijgewoond, zullen zich zeker dr. Katsuo Toku herinneren, die als vertegenwoordiger van Japan aan dit colloquium deelnam. Vorig jaar is dr. Toku met pensioen gegaan. Wij willen hem ook hier nog even danken voor wat hij voor de neerlandistiek in Japan heeft gedaan. En ook voor de trouw waarmee hij sinds 1967 het contact met de Werkcommissie en later met de IVN onderhield. Na zijn aftreden houdt dr. Toku zich bezig met het lezen en vertalen van Nederlands werk.

Hij werd aan Osaka University opgevolgd door drs. Sumio Fukami. De heer Fukami studeert Indonesische geschiedenis en daarvan vooral nationalistische bewegingen. Hij behaalde in 1976 zijn M.A. aan Kobe University; in 1980 voltooide hij zijn studie aan Kansai University. Van aug. 1976 t/m juli 1978 studeerde hij met een beurs van het Ministerie van O. en W. in Nederland (Utrecht) onder wijlen prof. dr. S.L. van der Wal.

De heer Fukami legt bij zijn onderwijs de nadruk op de ‘basis-grammatica’ met het doel de studenten in staat te stellen modern Nederlands te lezen. Hij gebruikt daarbij Orando-go e no michi (Beknopte grammatica van het Nederlands) door R.H. Hesselink, in het Japans vertaald door mw. Masako Moekawa, Nichiran Gakkai, Tokyo, 1979.

(hme)

Verenigde Staten van Amerika

Overwintering in Minnesota. ‘I love language,’ zegt Bernard Malamud ergens in een interview en in één van zijn gedichten geeft Howard Nemerov uitdrukking aan eenzelfde liefde wanneer hij spreekt van ‘the marvelous things that language is able to do.’ Liefde voor taal lijkt een natuurlijke zaak voor iemand die uit eigen verkiezing schrijft en schrijvers die taal haten hebben mijn pad evenmin gekruist als componisten die een afkeer hebben van klank. Maar als je taal wat dichter bij huis haalt, zodat je van ‘mijn taal’ moet spreken, blijft dan de liefde even zuiver? Of rijst soms een demoraliserende twijfel, het gevoel dat het misschien ook beter gekund had? Waarom zou je zielsgelukkig zijn met een schikking die buiten je om is getroffen, zonder inspraak, zonder een enkele vergadering?

In kleine landen die een kleine rol in de wereld spelen spreekt de

[p. 21]

onvrede van schrijvers ten opzichte van hun taal soms boekdelen. Hoewel het niet in elke publikatie opnieuw wordt bewezen, houdt de Nederlandse schrijver waarschijnlijk best van zijn taal, maar wie is beslist nooit jaloers geweest op zijn schilderende of componerende collega die zijn werk zomaar kan laten zien, aan welke kapitaalkrachtige buitenlander dan ook? En wie heeft nooit eens mismoedig gedacht dat alles in het buitenland toch wel beter zal zijn, gewoon omdat het te koop ligt op de Boulevard St. Michel, of in Charing Cross Road, of ergens in Greenwich Village? Is het een wonder dat Nederlandse schrijvers hun taal soms zien als hun ergste vijand? Misschien ligt hier een verklaring voor de ouderhaat die in de Nederlandse literatuur nogal eens uitdrukking vindt: de schrijver waant zich een ongewenst kind, want ouders die naar een schrijver hadden verlangd waren wel ergens anders gaan wonen. Een klein taalgebied brengt veel kleine en grote frustraties met zich mee en het Nederlandse publiek legt zich soms wel erg gemakkelijk neer bij het vooroordeel dat we toch geen schrijvers hebben van het kaliber van zo-en-zo in waar-ook-ter-wereld, en duwt daarna de verbouwereerde vreemdeling Bertus Aafjes onder de neus als onze meest moderne dichter. En een enkele schrijver kun je horen verzuchten, Is er eigenlijk nog wel een Nederlandse literatuur? Waaruit volgt dat schrijvers niet te veel met elkaar moeten praten over hun lot.

Onderschatting van het eigen product is misschien ‘typisch Nederlands’, maar de eigenschap is niet uniek voor ons volk. Het grote Amerika telt veel intellectuelen die menen dat de Amerikaanse literatuur nog steeds in de kinderschoenen staat. Maar nog nooit heb ik hier iemand ontmoet die twijfelt aan het bestaan van een Nederlandse literatuur. En al is de nieuwsgierigheid ernaar niet zo spektaculair dat het uitgevers tot grote daden brengt, nieuwsgierigheid is er wel. Dat hebben we tijdens eerdere verblijven in de Verenigde Staten ervaren en dat merken we weer in Minneapolis waar ik nu aan de University of Minnesota voor een tweede jaar writer-in-residence ben in het Nederlandse programma dat Ray Wakefield in 1974 binnen het German Department begon met een ‘individually paced’ en in de computer gegoten cursus voor beginners en gevorderden die al dadelijk een respectabel aantal studenten aantrok. Weinig mensen misgunden Ray zijn succes, want niet alleen had hij de cursus zelf geschreven, maar hij werkte naar Europese begrippen buitengewoon hard aan het werven van studenten. Zo wandelt hij aan het begin van het jaar nog steeds op de campus rond in zijn fladderende Erasmus costuum om de massa's - er zijn op de Minneapolis campus, een van de drie van de U of M, alleen al zo'n 47 000 studenten - te wijzen op het belang van het Nederlands. Amerikaanse academici krijgen nu eenmaal even weinig cadeau als politici en zelfs de uit Engeland overgekomen Neville Marriner maakte op de tv uitvoerig propaganda voor zichzelf en het prachtige Minneapolis Symphony Orchestra waarvan hij vorig jaar een van de vaste dirigenten werd.

Dr Ray Wakefield, die uit Michigan komt, is assistant-professor in Duits. Het Nederlands dat hij studeerde aan Indiana University in Bloomington onder Dr W.Z. Shetter is in de eerste plaats een hobby. Hij leest en verstaat de taal uitstekend en tijdens zijn bezoek aan Nederland in 1978, toen we hem voor het eerst ontmoetten, begon hij al aardig Nederlands te

[p. 22]

spreken. Hij is een voortreffelijk organisator en bezit de gave van diplomatie en daarbij een onstuitbaar optimisme, noodzakelijke eigenschappen voor wie aan de steeds verder bezuinigende academie nog iets van de grond wil krijgen. In 1974 ontmoette Ray de Nederlandse schrijver Esteban López, die na zijn deelname aan Paul Engles vermaarde International Writing Program aan de University of Iowa in de Verenigde Staten was gebleven en als ‘handelsreiziger in de Nederlandse literatuur’ de universiteiten langsging waaraan Nederlands werd gedoceerd. Samen smeedden zij het plan om het Nederlandse programma uit te breiden met een literair gedeelte en een poging te wagen om voor een ‘writer-in-residence’ althans een basisloon te krijgen. Ray Wakefield, die al zoveel studenten voor Duits had doen warmlopen, had het in zoverre gemakkelijk dat de writer-in-residence aan de Amerikaanse universiteit al sinds jaar en dag een geziene gast is in plaats van een vreemde eend, zoals in Nederland nog steeds, waar hij door veel instanties en geleerden met het grootst mogelijke wantrouwen bezien wordt. Ray wist de universiteit ervan te overtuigen dat een writer-in-residence voor het Nederlands het German Department ten goede zou komen en kreeg de toezegging voor een klein salaris dat over negen maanden zou worden uitbetaald. Aan Esteban López was het om aan het thuisfront, waar het naderende financiële onheil in een hartverscheurend jargon begon door te klinken - de geldstroom moest worden teruggedraaid of afgeknepen of zoiets -, bij dit salaris een ‘menswaardige’ subsidie te verkrijgen, een reisvergoeding en wat geld om iets warms te kopen bijvoorbeeld, zodat je ook bij 25^o vorst de straat op kunt.

Esteban López is een niet minder voortvarend mens dan Ray Wakefield en toen de steun vanuit Nederland in 1976 nog steeds niet door C.R.M. was toegezegd besloot hij om dan maar op goed geluk naar de Twin Cities te gaan en zijn drie uur cultuur in de week aan Ray's praktische taalprogramma toe te voegen. Hij schijnt dat even stormachtig te hebben gedaan als het organiseren van de twee-wekelijkse ‘borrelpraat’, informele bijeenkomsten voor belangstellenden en hun aanhang in de bibliotheek van het German Department waar bij kaarslicht wat werd gedronken en al dan niet gepraat over het vastgestelde onderwerp. Verder begonnen Esteban en Ray een serie lezingen die ze ‘Dutch Scenes and Perspectives’ noemden. Niet alleen spraken Esteban en zijn latere opvolger Jean-A Schalekamp zelf in deze serie over literatuur en aan literatuur verwante onderwerpen, maar met behulp van wat geld uit het ‘potje’ van het instituut en wat steun van ‘Concerts and Lectures’ trokken ze ook sprekers aan die niet al te onbereikbaar waren, zoals Dola de Jong, Leo Vroman, prof. J.W. Schulte Nordholt en anderen. Zelfs minister Den Uyl ging op zijn Amerikaanse toernee Folwell Hall niet voorbij.

Estebans gok bleek een wijs besluit. C.R.M. kwam over de brug met een subsidie, al had het heel wat voeten in de bureaucratische aarde voor het zover was, en het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen dat een bizondere belangstelling heeft voor alle Neerlandistiek in het buitenland bleek bereid om een boekensubsidie te verschaffen voor het aanleggen van een Nederlandse bibliotheek.

Zoals het programma begon, is het in wezen gebleven: de drie

[p. 23]

colleges, de lezingen, de ‘borrelpraat’, een tentoonstelling af en toe, Nederlandse films en Nederlandse muziek, het onderhouden van contacten met belangstellenden buiten de universiteit.

In principe wordt een writer-in-residence benoemd voor een jaar, maar toen zich vorig jaar op het laatste moment twee candidaten terugtrokken en Ray Wakefield en het hoofd van het German Department Dr Tom Plummer ons vroegen om nog een jaar te blijven, hebben we het verzoek aangenomen. We hebben er geen spijt van gehad. Het is aardig om een programma te zien groeien en voor de buitenwereld een duidelijker gezicht te krijgen, terwijl je zelf beter weet wat je kunt verwachten en vragen van zo'n gevarieerde groep studenten - gevarieerd zoals we het thuis niet gewend zijn, want het keuzesysteem hier brengt met zich mee dat bijna alle studenten een andere weg hebben behandeld.

Het ‘wij’ en ‘ons’ waar ik het steeds over heb wijst niet op een voorgoed versleten persoon, maar op de omstandigheid dat Ray voor mijn vrouw in het eerste jaar al een plaats in het taalprogramma kon inruimen als ‘resource person’ wat hem in het tweede jaar, waarin hij belast was met het organiseren van een Duits programma voor meer dan tweeduizend studenten, een welkome taakverlichting opleverde.

Een ‘resource-person’ is een redder in een soort nood die de computer nog niet helemaal aankan. Want hoe vindingrijk het apparaat ook is bij het stellen van problemen en het verbeteren van fouten, het in druk laten verschijnen van een bemoedigend woord, een wijze raad of een berisping, een ongeprogrammeerde constructie uitleggen kan hij nog evenmin als het gesprekje voeren waar een enkele student rijp voor is.

Het peil van de studenten is vaak verrassend, naar het positieve zowel als naar het negatieve. In gesprekken heb ik vooral de betere studenten veel horen klagen over de onduidelijke en gebrekkige schoolopleiding die een erfenis is van de grote democratisering van de jaren zeventig. En hoewel die opleiding er thuis ook niet beter op wordt, toch vind je in de oude wereld misschien niet zo gauw een student die verbaasd is dat poëzie tot de literatuur behoort of niet weet in welk opzicht een onderwerp verschilt van een gezegde. Evenmin een student in de physica trouwens die zich uit bewondering voor Anne Franks dagboek in eenzaamheid op het Nederlands heeft geworpen met niets dan tekstboeken en een paar bandjes, en na drie jaar monnikenwerk bij zijn eerste gesprek met een echte Nederlander een verbluffend goede uitspraak blijkt te hebben en de grammatica uitstekend blijkt te beheersen. (Deze student had zich trouwens ook Roemeens bijgebracht en kon een minder begaafde collega-student dan ook wijzen op de problematiek van het gebruik van het woordenboek; deze minder begaafde student had in een beeldverhaaltje een ‘billcollector’ herkend die hij in het Nederlands omdoopte tot een ‘snavelverzamelaar’, en het opgewekte ‘Hey you guys!’ vertaalde hij met ‘Hij jij touw!’)

De taalverwerving is uiteraard aan het programma gebonden. De writer-in-residence is daarentegen vrij in de keuze van het werk dat hij wil behandelen en hij wordt aangemoedigd om het behandelen op een persoonlijke manier te doen. De enige voorwaarde is, voor de eerste twee kwartalen althans, dat het werk in een vertaling beschikbaar moet zijn (‘no knowl

[p. 24]

Dutch req’). En aangezien de betrekkelijk weinige gepubliceerde vertalingen vaak ook nog moeilijk verkrijgbaar zijn, speelt bij de voorbereiding van de colleges de Stichting ter Bevordering van de Vertaling van Nederlands Letterkundig Werk een belangrijke rol.

Dit bedrijf en zijn directeur Joost de Wit had ik wel eerder mogen noemen, want niet alleen stelt de Stichting zijn arsenaal van goede vertalingen van poëzie, verhalen, romanfragmenten en toneelstukken aan de docenten Nederlands ter beschikking en kan zij de writer-in-residence alle inlichtingen verschaffen over wat er ooit in het Engels is verschenen, maar ook is Joost de Wit nu officieel de zaakbezorger van C.R.M. voor de writer-in-residence geworden, wat betekent dat alle zaken voor de schrijver snel en efficiënt worden geregeld en dat hij op tijd zijn subsidie krijgt uitbetaald. Daarbij is Joost de Wit ook bizonder behulpzaam geweest bij het oplossen van allerlei onvoorziene problemen en probleempjes die een langdurig verblijf in het buitenland altijd wel met zich meebrengt.

Omdat er van dit werk voortreffelijke vertalingen zijn, ben ik dit jaar begonnen met de romans van Willem Elsschot (Soft soap, The Leg, Will-o'-the-wisp) en Chapel Road van Louis Paul Boon. Het werk van deze schrijvers riep voldoende uiteenlopende reacties op om een avontuurlijke discussie te voeden. Amerikaanse studenten zijn zelden blasé en een gesprek wordt al gauw ‘opwindend’ gevonden. Will-o'-the-wisp hoefde ik tegen geen hevige aanvallen te verdedigen. Dat het met Boon wat stroever verliep verbaasde me niet meer. Een studente beschreef haar gevoelens als een ‘intense dislike’, een afkeer die eerder de vorm gold dan de soms wat scabreuze inhoud, het schijnbaar chaotisme van het boek dat verwarrend is voor wie een rechtlijnig verhaal verwacht en weinig vormexperimenten onder ogen gehad heeft. Aan zo'n afkeer is wel een mouw te passen.

Moeilijker is het om de vraag te beantwoorden, Where do you go from here? die een van de studenten stelde na het lezen van de door Alex Brotherton prachtig vertaalde Brief uit Gosfield van G.K. van het Reve. Als de meest virtuose stilist van de naoorlogse generatie heeft Van het Reve, afhankelijk als hij is van zijn pen, misschien het meest van allen te lijden gehad van de beperkingen van het taalgebied. Alle ups en downs die voor een schrijver zijn weggelegd heeft hij doorstaan, de vroege erkenning, de bijna totale verwaarlozing, armoe die tenslotte werd opgelost in een succes dat een in het Engels schrijvende schrijver levenslang uit de zorgen zou hebben geholpen, maar hij is eigenlijk nooit ergens naar toe gegaan in zijn werk. Wel vaak opnieuw ergens vandaan.

De voorwaarden waarop je writer-in-residence wordt zijn eenvoudig. Je moet Nederlander zijn en schrijver, en in min of meer verstaanbaar Engels over boeken en schrijven bereid zijn te praten. Voor een Nederlander zoals ik die aan een Nederlandse universiteit werkt brengt de functie de ongekende weelde met zich mee dat je geen excuses hoeft te verzinnen voor het feit dat je schrijft. Ze keuren het zelfs goed dat je het doet en dat je je schrijvende gang gaat in deze aantrekkelijke stad met een universiteit waaraan Allen Tate, Saul Bellow, Howard Nemerov en John Berryman hun colleges hebben gegeven en waaraan Angus Wilson vorig jaar gastdocent was om ongeëvenaard over Dickens te praten en in zijn vrije tijd zijn grote

[p. 25]

kennis over wilde bloemen verder te verrijken.

Minneapolis deed ons dadelijk het meest aan Australië denken. Melbourne: hetzelfde gevoel van ruimte, dezelfde gemakkelijke vriendelijkheid, onbekenden die je, ondanks al het gruwelijks in de wereld, vriendelijk groeten en je bij de minste aanleiding hun dank betuigen (‘Thank you for letting me look at your dog’), mensen die Duitse en Zweedse namen dragen en soms, hoe jong ze ook zijn, een ongeloofwaardige dikte bereiken, mensen die al joggend rond één van de ‘10.000 lakes’ converseren op een toon van maak-je-niet-druk, alsof de rest van de wereld niet werkelijk bestaat (In Amsterdam is een jogger onmiddellijk kwaad wanneer hij even voor wat dan ook uit moet wijken.). Bumperstickers treffen de geest van de tijd en de plaats. Een buurman heeft zijn knalgele Chrysler beplakt met de onverstandige uitdaging ‘Wave if you love Jesus’, als om je eraan te herinneren dat Minneapolis het hoofdkwartier is van Billy Graham, en de intensieve belangstelling voor het behoud van de bedreigde natuur toont zich onder andere in een beer die een geweer vasthoudt: ‘Support the right to arm bears’. En een vriend van ons die op Proust is gepromoveerd draagt op zijn uiteenvallende en in alle opzichten onveilige auto een samenvattend ‘Eschew obfuscation’ in hard rose en zwart.

De laid-back toon van het midwesterse gesprek wordt nog het mooist getroffen door Garrison Keiller in zijn ‘Prairie Home Morning Show’, 's morgens van zes tot negen op ‘public radio’, een van de instellingen waar we in Nederland jaloers op kunnen zijn. In dit ontbijtprogramma praat Garrison Keiller allerlei soorten muziek op zijn licht spottende toon aan elkaar, houdt interviews met mensen die in de stad iets gaan brengen en leest af en toe een van zijn schijnadvertenties voor nog niet bestaande vindingen voor (of schudt ze gewoon uit zijn mouw) en geeft hij de laatste berichten over het stadje dat hij zelf heeft bedacht: Lake Woebegone, met zijn Pastor Inquist en zijn kittyboutique, het ideale oord ‘where all the women are strong, all the men are good-looking and all the children are above average’. Dat dezelfde Garrison Keiller ook de schrijver is van geraffineerde verhalen die af en toe in The New Yorker verschijnen, weten de meeste van zijn luisteraars misschien niet eens.

Terug bij kwaliteit op papier wil ik tenslotte nog een opvallend voortbrengsel noemen van de U of M waar je niet alleen kunt leren hoe je ruimteschepen ontwerpt, maar ook hoe je de mens moet begraven (‘Mortuary Science’ waarbij onder andere colleges worden gegeven over ‘Orientation Funeral Service’ en ‘Embalming’ - aan het laatste kun je maar liefst acht credits verdienen!). Dat voortbrengsel is de Minnesota Daily, het beste studentenblad in de Verenigde Staten blijkbaar, en in ieder geval een blad dat probeert te doen wat de wel erg slechte lokale pers nalaat. Het brengt in beknopte vorm veel meer dan universitair nieuws alleen en verzandt niet in het uitvoerig verslaan van de gebruikelijke langdradige debatten, het geeft vaak in kernachtige analyses commentaar op het internationale gebeuren en de rol die de Verenigde Staten hierbij spelen, en het ruimt eens in de week plaats in voor de serieuze boekbesprekingen die bij de grote kranten steeds minder in trek zijn. Dat studenten er plezier in hebben om hun blad vrij te houden van het spektakel en de sensatie lijkt me even verheugend als het

[p. 26]

weer opkomen in Amerika van kleine literaire uitgeverijen als tegenwicht tegen de grote gefuseerde bedrijven, uitgeverijtjes die niet op zoek zijn naar block-busters maar naar werk van hoog gehalte waarnaar een betrekkelijk klein publiek reikhalzend uitziet. Wie zou dat tien jaar geleden hebben voorspeld? De toekomst blijft nu eenmaal een fenomeen dat zich nooit helemaal door de profeten laat leiden en in zijn sterven bewees Marshall Mc Luhan dat ook hij maar een mens was.

Henk Romijn Meijer