Neerlandica extra Muros. Jaargang 1978

Diversen

Het opleiden van gespecialiseerde vertalers voor Nederland

Inleiding

Er wordt momenteel in Nederland heel wat afgepraat over de opleiding en status van gespecialiseerde vertalers.

(Wij verstaan hierbij onder gespecialiseerde vertaler iemand die zich vooral bezighoudt met gespecialiseerde teksten van wetenschappelijke, technische, medische, economische, rechtskundige of dergelijke aard, waarvoor men een goede kennis van het onderwerp moet bezitten om een juiste vertaling te kunnen leveren.) De belangrijkste hierbij betrokken partijen zijn werkgevers (Philips, Shell, het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken, enz.) en het Nederlands Genootschap van Vertalers. Dit Genootschap heeft onlangs een Commissie voor Opleidingen ingesteld om alle zaken die met opleiding verband houden te bestuderen.

Men kan stellen dat er in de nabije toekomst ieder jaar 10 tot 15 nieuwe gespecialiseerde vertalers voor werk vanuit het Nederlands naar het Engels nodig zullen zijn. Men hoopt een nieuw Instituut voor opleiding van gespecialiseerde vertalers op universiteitsniveau of daar zeer dichtbij in Nederland op te zetten, zodra er plannen voor kunnen worden uitgewerkt en goedgekeurd; maar hierbij zal de grootste nadruk worden gelegd op vertaling naar het Nederlands. Zeker enkele van deze nieuwe vertalers zouden de Britse nationaliteit moeten bezitten en in Groot-Brittannië zijn opgeleid, en er zijn goede redenen aan te voeren voor een verhoging van het aandeel van vertalers met Engels als moedertaal en een verlaging van het aandeel van Nederlandse vertalers die in het Engels vertalen - in Nederland van oudsher groot.

De hiervoor genoemde Commissie voor Opleidingen houdt zich eerst en vooral bezig met de opleiding van vertalers in Nederland. Toch kan men om de boven aangevoerde redenen zijn ogen niet voor toelating van vertalers uit Groot-Brittannië sluiten.

Uit de bovenaangehaalde besprekingen tussen de werkgevers en ook binnen het Nederlands Genootschap van Vertalers (NGV) is duidelijk naar voren

[p. 40]

gekomen dat ‘technische vorming en kennismaking met de technische denktrant onontbeerlijk zijn voor de technische vertaler - niet alleen om technische onjuistheden te vermijden, maar ook terwille van de sociale relatie tussen vertaler en technicus’ (C.v.d. Weijden, Eindhoven). En dit geldt evenzeer voor andere soorten gespecialiseerde vertalers.

Hoewel taalkundigen met een goede beheersing van het Nederlands op zich zonnige vooruitzichten voor een carrière in Nederland hebben, is het dus zeer wenselijk dat jongeren die aan een loopbaan als vertaler denken, ertoe worden aangezet een aanzienlijk deel van hun studietijd aan diepgaande bestudering van een bepaald niet-taalkundig onderwerp (b.v. rechten, economie, exacte wetenschappen e.d.) te besteden. Een aantal Britse universiteiten geeft nu reeds cursussen die een mengeling zijn van onderwerpen op taalkundig en niet-taalkundig gebied, maar in geen van deze cursussen komt Nederlands als taal voor.

Ik zou hier willen voorstellen dat men stappen gaat ondernemen om het voor de studenten in de Nederlandse taal op formele en informele wijze mogelijk te maken dergelijke niet-taalkundige vakken te studeren en ook studenten van andere faculteiten in staat te stellen Nederlands te studeren wanneer zij uiteindelijk hieruit willen gaan vertalen.

Zo is het in Cambridge mogelijk voor studenten die op deze manier hun studieprogramma wat willen uitbreiden dit vrij informeel te doen; zij kunnen bij voorbeeld een niet-taalkundig candidaatsexamen (B.A.) doen, alsmede het examen ter verkrijging van een ‘Certificate of Competent Knowledge’ voor een taal en naar ik meen mogen taalstudenten ook bij elke andere faculteit colleges bijwonen indien zij dat wensen. Maar in het algemeen is het klimaat op de universiteit zo dat men erop tegen is dat studenten een combinatie van onderwerpen als waardevolle basis voor hun loopbaan beschouwen - hoewel deze opvatting aan het veranderen is, getuige het reeds door mij vermelde feit dat er thans al verscheidene gemengde cursussen bestaan.

Dit vooroordeel tegen een combinatie van bij voorbeeld een exact vak en talen is in Nederland zelfs nog groter; de vertaler bezit hier van oudsher een veel lagere status dan iemand die b.v. in de natuurkunde of rechten is afgestudeerd. Terwijl de universiteitsopleiding hier zoveel langer en ‘degelijker’ is in vergelijking met haar Britse tegenhanger, is haar flexibiliteit juist zoveel geringer. Er dient dan ook nog heel wat aan de vorming van de openbare mening te worden gedaan voordat de door mij geschetste cursus algemeen als een geschikte opleiding voor vertalers kan worden beschouwd.

Ik zou hier echter willen stellen dat een van de beste manieren om de openbare mening op dit gebied te veranderen zou zijn: geef een aantal afgestudeerden met een gemengde taalkundige/niet-taalkundige opleiding een betrekking op vertaalgebied en toon op deze wijze aan dat zij bekwaam zijn en niet te hoge bevoegdheden bezitten.

[p. 41]

Achtergrond

Er zijn momenteel in de Nederlandse taalwereld een aantal interessante ontwikkelingen aan de gang:

1.	Een groot deel van de al werkende gespecialiseerde vertalers zal in de komende tien jaar met pensioen gaan, waardoor het nog noodzakelijker wordt ze te vervangen. (Volgens mij zijn er door de oorlog een groot aantal mensen met een gespecialiseerde opleiding en kennis van een of meer vreemde talen te voorschijn gekomen en de meesten van hen zijn nu aan hun pensioen toe.)
2.	Zoals hierboven al is vermeld, wordt er thans heel wat afgepraat over de opleiding van nieuwe gespecialiseerde vertalers, voornamelijk in verband met deze tendens. In het artikel ‘Ontwerpplan voor een opleiding tot technisch en wetenschappelijk vertaler’, in het Terminology Bulletin van Philips in Eindhoven (April 1977) is een uitstekend overzicht gegeven van de kijk die vertalers bij grote werkgevers op dit onderwerp hebben. Hoewel de mening van het NGV nog niet zo duidelijk is geformuleerd, bestaat er een zeer sterke stroming die vindt dat bovenvermeld plan nog altijd niet voldoende gewicht toekent aan niet-taalkundige opleiding, ofschoon het belang hiervan wel beklemtoond wordt. Het artikel van S. Henstra, ook weer in het Terminology Bulletin van Philips (September 1976) geeft een uitstekend overzicht van de redenen waarom zo'n niet-taalkundige opleiding noodzakelijk is. In het ‘Schedule of Courses in Translating, Interpreting, Practical Linguistics, and Degree-level Courses in Languages combined with Scientific and Technical subjects’, opgesteld door het Institute of Linguists (24A Highbury Grove, London N5 2EA) kunt u een overzicht vinden van de gemengde taalkundige/niet-taalkundige cursussen aan de Britse universiteiten. Ik heb voor Van Taal tot Taal (June 1977), het orgaan van het NGV, een artikel geschreven waarin een samenvatting van dit Schedule is te vinden.
3.	Het NGV heeft, tezamen met de Vertalersorganisaties in andere landen over de gehele wereld die lid zijn van de FIT (Fédération International de Traducteurs), op het Congres van FIT in Montreal in mei 1977 erin toegestemd mee te werken aan een verdere erkenning van de UNESCO-Aanbevelingen voor de Wettelijke Bescherming van Vertalers en Vertalingen en de Praktische Middelen om de Status van Vertalers te verbeteren, die in november 1976 in Nairobi zijn aangenomen (‘Aanbevelingen van Nairobi’). De Nederlandse tekst van deze aanbevelingen komt voor in het nummer van maart 1978 van Van Taal tot Taal.

[p. 42]

Ik zou in het bijzonder willen wijzen op punt 14 (b) van deze aanbevelingen:

-	‘voor zover mogelijk dient een vertaler in zijn moedertaal te vertalen of in een taal die hij of zij even goed beheerst als zijn of haar moedertaal...’ (teneinde de kwaliteit van de vertalingen te verbeteren).

Dit is in Nederland een veelbesproken punt, waar (zoals ook in vele andere landen) de meeste vertalers niet in hun moedertaal vertalen. De Nederlanders zijn met recht trots op hun beheersing van vreemde talen, maar misschien nemen zij toch wel te snel aan dat deze beheersing even groot is als die van hun moedertaal. Andersom gaan zij heel gemakkelijk prat op hun ‘steenkolen-Engels’ - niet erg gepolijst, maar goed genoeg voor het doel, zeggen zij dan. Nu de mijnen in Limburg tot het verleden behoren, wordt het misschien tijd het delven van die andere soort ‘steenkool’ ook te beëindigen.

Het idee het nieuwe instituut voor de opleiding van gespecialiseerde vertalers, wanneer dat er al komt, in Limburg te situeren, ondervindt al een zekere steun. Hoewel Limburg voor Nederland weinig centraal ligt, is dat wel het geval voor de Europese Gemeenschap die aan zoveel Nederlandse vertalers werk biedt (in Brussel, Luxemburg, enz.). Dit biedt ons enige hoop dat Limburg ook de plek kan zijn waar er aan de winning van ‘steenkolen-Engels’ een eind zal komen.

Tot slot zou ik graag de heer S. Hoogstra, Eindhoven, willen bedanken voor het vertalen van dit artikel in het Nederlands. Aandachtig het ‘moedertaalprincipe’ van de UNESCO, schreef ik het artikel oorspronkelijk in het Engels. Ook dank ik mej. E. Strietman, Assistant Lecturer in Dutch, University of Cambridge, voor haar belangstelling; zij was het, die mij aanspoorde om deze gedachten op papier te zetten.

Einhoven

Schubertlaan 102

Dr. R.H. Bathgate

1978. Een Karel van de Woestijne-jaar. De docenten in de neerlandistiek aan buitenlandse universiteiten, die in de loop van dit jaar voor eigen genoegen of ambtshalve België bezoeken, maken we er attent op dat Karel van de Woestijne, de welbekende Vlaamse dichter, honderd jaar geleden, op 10.3.1878 te Gent geboren werd. Vandaar een heel jaar lang Van de-Woestijne-herdenkingen. Zo werd al, op 10.3.1978, in het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven te Antwerpen een herdenkingstentoonstelling geopend. Bij de opening werd het woord gevoerd door dr. E. Willekens, P.G. Buckinx, mw. L. Detiège en ondergetekende, die sprak over ‘Karel van de Woestijne en het Gentse Genie’. De tentoonstelling blijft tot 9 april in Antwerpen en is daarna van 14 april tot 1 mei te zien in Gent in het Ontvangstcen-

[p. 43]

trum van de Rijksuniversiteit. Tijdens de opening in Gent zullen mw. prof. dr. A. Deprez en prof. dr. A. van Elslander resp. spreken over ‘Van de Woestijne als briefschrijver’ en ‘Van de Woestijne als hoogleraar’. Van 16 mei tot 15 oktober 1978 zal de tentoonstelling opnieuw in Antwerpen te bezichtigen zijn; op 17 juni zal aldaar een Van de Woestijne-postzegel worden afgestempeld.

Voorts wordt Van de Woestijne herdacht op twee openbare vergaderingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse taal- en letterkunde, waarvan hij lid was in de tijd toen hij docent in de Nederlandse literatuur was aan de R.U. Gent: op 12 juli 1978 op Kasteel Beauvoorde, Wulveringen bij Veurne (spreker prof. em. J. Aerts); op 29 november 1978 in de zetel van de Academie in Gent, Koningstraat 18 (spreker A. van Wilderode). Van 19 augustus tot 7 september zal er in de Sint-Martens-Latem aan de Leie een tentoonstelling worden georganiseerd over Van de Woestijne te midden van de Latemse schilders.

M. Rutten