Neerlandica extra Muros. Jaargang 1975

Allerhande

Oriëntatiereis in Portugal, Spanje en Frankrijk. W. Thys heeft van 20 tot 28 mei in zijn functie van buitenlands docent en in opdracht van het (Belgische) Ministerie van Nederlandse Cultuur een bezoek gebracht aan de Nederlandse lectoraten in Porto, Lissabon en Madrid. In Porto heeft hij met de coördinator van de Faculteit Letteren besprekingen gevoerd over enkele problemen rond het lectoraat Nederlands aldaar en over de kansen tot oprichting van een Nederlands lectoraat aan de Universiteit van Coimbra.

Tot vóór de Kerstvakantie 1974 was Nederlands in Porto een vrije cursus met 22 studenten (2 uur per week). Vanaf nieuwjaar 1975 werd er door de docenten en de studenten een nieuw programma voor de germanistiek ingevoerd. Nederlands werd nu keuzevak (4 uur per week). Er zijn nu nog 10 studenten (N.B. bestand in mei 1975). W.T. heeft voor de studenten van mej. Huylebroeck een korte commentaar gegeven over Adriaan Roland Holst en zijn gedicht ‘De Ploeger’.

Merkwaardig is wel dat aan de Universiteit te Lissabon meer dan 200 studenten Nederlands studeren op eerstejaarsniveau, zodat de lector, drs. L. Crespo Fabião tot 20 college-uren per week moet doceren om iedereen aan de beurt te laten komen. (N.B. een eigenlijk eerstejaars-niveau was er in 1974-'75 niet aan de Portugese universiteiten - wegens de benarde financiële situatie werd in 1974-'75 in alle vakken afgezien van het openstellen van de universiteit voor eerstejaars).

Voor de Gentse zomercursus hadden zich daar 50 kandidaten aangemeld zodat de lector een selectie-examen moest inrichten.

In Lissabon had W.T. de gelegenheid op de Belgische Ambassade besprekingen te voeren over de situatie van de Nederlandse lectoraten

[p. 86]

in Portugal.

In Madrid, waar drs. J.A.S. Tromp de leiding heeft over de Nederlandse afdeling, is de situatie anders: het aantal Nederlands-studerenden is kleiner, omdat de hele afdeling germanistiek, waaruit de neerlandisten hoofdzakelijk gerecruteerd worden, slechts een zestigtal studenten omvat (men weet dat het vreemde-talenonderwijs in Spanje niet sterk ontwikkeld is en dat b.v. Portugees niet gedoceerd wordt!). Indrukwekkend is wel de grote collectie Nederlandse boeken in de leeszaal van het Consejo Superior de Investigaciones Cientificas. Het Nederlandse lectoraat in Madrid staat voor een zware crisis wanneer straks de afdelingen germanistiek en anglistiek zullen worden samengevoegd en het twijfelachtig wordt of daar nog Nederlands bij kan. De studenten van de Nederlandse afdeling zijn evenwel bereid die klap op te vangen en op te komen voor het behoud van het vak. Het bezoek aan Madrid heeft mede bijgedragen tot het opnieuw opnemen van de contacten met het Nederlandse lectoraat in Barcelona (zie elders in dit nummer).

Op zijn terugreis heeft W.T. in Parijs besprekingen gevoerd met het hoofd van de afdeling germanistiek aan de Universiteit te Tours ten einde bij te dragen tot de spoedige bezetting van dit in 1974 ingestelde lectoraat (zie eveneens elders in dit nummer). Bij die gelegenheid werd ook gesproken over de kansen op een Nederlands lectoraat aan de Universiteit te Lyon waar een zeer belangrijke afdeling germanistiek bestaat.

In een rapport voor het Ministerie heeft W.T. de huidige toestand, de meest dringende behoeften, de speciale problemen en de toekomstmogelijkheden van elk der bezochte lectoraten beschreven.

(wt)

Nederlands in Franse context. Van 6 tot 13 september 1975 vond in Luxemburg de zesde ‘Biennale de la langue française’ plaats. Er waren ongeveer 200 deelnemers, ofwel francofonen uit de hele wereld ofwel docenten Frans. Tot de drie thema's, die aan de orde waren, behoorde ‘l'Europe plurilingue’, d.w.z. de na te streven ideale toestand waarbij elke Europeaan drie talen zou beheersen.

In verband daarmee werd telkens in een referaat van ca. 20 minuten, waarop een korte discussie volgde, door een buitenlander uiteengezet hoe waardevol het voor zijn landgenoten kan zijn Frans te leren; daarna trad een Fransman op, die eveneens in 20 minuten uitlegde waarom de Fransen er belang bij hebben om zich de taal van de voorafgaande spreker eigen te maken. Zo kwamen successievelijk aan de beurt het Engels, het Italiaans, het Duits, het Portugees, het Spaans en het Nederlands.

[p. 87]

De heer Joop van Schaik, vertegenwoordiger van de Nederlandse Vereniging van leraren in levende talen, wist de toehoorders te boeien met een tegelijk vurig en overzichtelijk betoog over de moeilijke, maar lang niet wanhopige situatie van het Frans in Nederland, voornamelijk bij het onderwijs maar ook daarbuiten. Prof. Brachin had het vervolgens over het Nederlands. Misschien zal een samenvatting van zijn referaat voor de lezers van NEM enig nut hebben. Hij gleed bewust over de feiten van economische aard heen, die voor het Nederlands pleiten (EEG, Royal Dutch, Rotterdam...), niet omdat zulke argumenten niet doeltreffend zouden zijn - dat zijn ze wèl! - maar omdat zijn gehoor op een ander niveau stond. Hij wees er eerst op dat de Nederlandstalige gemeenschap, die 20 miljoen mensen telt, op een roemrijk verleden kan terugblikken en nog steeds een belangrijke plaats inneemt in de Westerse cultuur, dat de Nederlandse letterkunde drie hoogtepunten vertoont (Middeleeuwen, Gouden Eeuw, wederopleving sinds 80), dat de zeer nauwe culturele betrekkingen tussen de Nederlanden en Frankrijk door de eeuwen heen hun neerslag hebben gevonden in de vele woorden die het Nederlands aan het Frans heeft ontleend en in de minder talrijke, maar wel kenmerkende Franse woorden die van Nederlandse afkomst zijn.

Voorts trachtte spreker aan te tonen in hoeverre de omgang met de Nederlandse taal voor een buitenlander heilzaam kan zijn, hoe deze daardoor in de gelegenheid komt zijn geest te verfijnen.

Juist doordat het Nederlands zoveel Franse woorden heeft overgenomen moet men op zijn hoede zijn voor de ‘faux amis’. Consumptie of distributie is heel wat anders dan consomption of distribution. Het gaat regenen betekent in 9 van de 10 gevallen niet il va pleuvoir, maar il se met à pleuvoir.

Ook het verschil in de woordvolgorde kan de buitenlander tot een gezonde gymnastiek dwingen. Hij zal merken dat het simpele zinnetje Leuk was het niet vertaald moet worden met Ce n'était pas drôle (crescendo i.p.v. decrescendo), dat de schijnbaar neutrale mededeling Op 3 september brak de oorlog uit al naar gelang de context op drie verschillende manieren dient te worden weergegeven, dat in andere gevallen de volgorde wel kan blijven bestaan, maar dat dan b.v. de hoofdzin in een bijzin moet worden herschapen en andersom.

Deze opmerkingen gelden eveneens voor het Duits. Maar daarenboven munt het Nederlands uit door soepelheid, vooral in de constructie. Doordat er van de norm afgeweken wordt, krijgt een bepaald woord reliëf, of wordt de zin in zijn geheel harmonischer. Spreker haalde uiteraard telkens voorbeelden aan, die hier door gebrek aan ruimte moeten worden weggelaten. In veel gevallen gaat soepelheid gepaard met subtiliteit. Voor deze laatste is o.a. de uitgangs-e wel

[p. 88]

typerend. Ik heb een vriendelijke dokter ontmoet, maar ik ben behandeld door een bekwaam dokter. Het verschil tussen een jonge dichter en een jong dichter mag voor een Nederlandstalige evident zijn, de buitenlander zal zich steeds weer moeten afvragen: a) waarin de nuance bestaat, b) of ze in zijn moedertaal dient te worden overgebracht (want sommige dingen die in de ene taal het liefst uitgedrukt worden, mogen in de andere impliciet blijven) en zo ja c) door welk procédé.

Bij wijze van conclusie gaf spr. als zijn overtuiging weer dat, hoe belangrijk de rol van de audio-visuele middelen bij het onderwijs ook moge zijn, de vertaling een wezenlijke functie blijft vervullen, niet alleen als contrôle-middel, maar ook en vooral met het oog op de intellectuele vorming. Dit bleek eveneens de mening te zijn van de overgrote meerderheid van de toehoorders.

(ingezonden)

Een vereniging voor de verspreiding van de neerlandistiek in Frankrijk. Onder verwijzing naar NEM-24, waarin wij verslag uitbrachten over de Vierde conferentie van docenten Nederlands in Frankrijk en daarbij o.m. (op blz. 17) berichtten over de bovenstaande vereniging - toen in statu nascendi - kunnen wij thans meedelen dat de A.D.E.N., dat is de ‘Association pour le développement des études néerlandaises en France’, intussen een feit is geworden. De vereniging heeft haar zetel aan no 117, rue de Rennes, 75006 Paris (tel. [phone]). Wie er het bestuur van uitmaakt vermeldt de blauw-wit-rode folder niet, wel dat de Belgische en de Nederlandse Ambassadeur in Frankrijk, René Huyghe en Roger Caillois van de Académie Française, Yves Cazaux en Pierre Brachin tot het Bescherm-comité zijn toegetreden. Een belangrijke zin uit de folder: ‘Le néerlandais ne sera connu en France que si de nombreux postes sont créés dans les lycées et collèges. Il faut former des professeurs. Il faut obtenir l'ouverture de nouvelles classes’.

De vereniging werd eigenlijk al in het Journal Officiel van 10 februari 1974 officieel ‘erkend’. Toen was nog niet bekend dat men vanaf 1974-'75 Nederlands als hoofdvak kan studeren aan de Université de Lille III. In de folder is dus nog uitsluitend sprake van ‘seconde langue au D.E.U.G. et à la licence’.

Wie minimum 500 Ff. betaalt kan ‘membre bienfaiteur’ worden, voor min. 200 Ff. wordt men ‘membre actif’, voor min. 20 Ff. ‘membre correspondant’ (voor studenten: min. 10 Ff.).

‘Personnes morales’ en verenigingen hebben recht op het lidmaatschap voor min. 500 Ff.

(wt)

[p. 89]

Vijfde IVG-congres, Cambridge. De Internationale Vereinigung für germanische Sprach- und Literaturwissenschaft hield haar vijfde congres in Cambridge (Engeland) van 4 tot 9 augustus 1975. Zoals haar naam al aangeeft wil de IVG een vereniging van beoefenaren der germanistiek in ruime zin zijn. Weliswaar rekent ze de anglistiek niet tot haar domein, maar het is wel de bedoeling dat naast de Duitse ook de Scandinavische, Nederlandse en Friese talen en literaturen aan bod komen op de vijfjaarlijkse congressen. Tot nog toe was met name de inbreng van de neerlandistiek echter naar verhouding gering geweest.

Daar was op dit congres verandering in gekomen, niet het minst door de activiteit van de congresvoorzitter, prof. dr. Leonard Forster, een Engels germanist die ook de neerlandistiek beoefent en voortreffelijk Nederlands spreekt. De Leidse universiteit heeft de gelukkige gedachte gehad hem bij haar 400-jarig bestaan een eredoctoraat toe te kennen. Prof. Forster heeft in de jaren voor dit vijfde congres contact gezocht met enkele neerlandici in België en Nederland, waaruit een ‘pressiegroep’ is voortgekomen die er bij de vakgenoten op heeft aangedrongen lid te worden van de IVG, aan het congres in Cambridge deel te nemen en zo mogelijk een voordracht over een neerlandistisch onderwerp te houden. Deze ijver is niet onbeloond gebleven: het meest opvallende resultaat was wel, dat er op dit vijfde IVG-congres 16 ‘binnenlandse’ neerlandisten (8 uit België en 8 uit Nederland) een lezing hielden, 7 over een taalkundig en 10 over een letterkundig thema. Dat de onderwerpen een enkele keer meer tot de algemene taal- of literatuurwetenschap dan tot de neerlandistiek in engere zin behoorden, zal wel niemand een bezwaar gevonden hebben.

Het was een groot congres: ruim 400 deelnemers uit 34 landen.

Afgezien van de excursiedag waren er 's morgens plenaire zittingen, waar ‘Hauptreferate’ van ongeveer een uur of een podiumdiscussie gehouden werden. 's Middags was het congres verdeeld in secties; er waren er 14 en in iedere sectie waren telkens maximaal 4 lezingen geprogrammeerd, elk van een half uur, inclusief discussie. Deze krap toegemeten tijd bracht uiteraard de sprekers, de voorzitters en de toehoorders die lezingen in verschillende secties wilden horen, wel eens in moeilijkheden. Verder was het uitzonderlijk warme weer een andere factor die het de deelnemers moeilijk maakte het vrij zware programma ‘völlig auszunützen’.

Het behoeft geen betoog dat het onmogelijk is in deze bladzijden van NEM een enigszins volledig overzicht te geven van het uitgebreide congresprogramma. We zullen ons daarom beperken tot de bijdragen van de ‘neerlandistiek extra muros’.

Allereerst kan dan collega P.K. King M.A. (Cambridge) genoemd

[p. 90]

worden, die deel uitmaakte van de ‘Wissenschaftliche Leitung’. Prof. dr. J. Goossens (Münster) en prof. dr. H.M. Heinrichs (Berlijn) hielden beiden een ‘Hauptreferat’, resp. over ‘Konstituierendes in der Herausbildung der niederländischen Sprache’ en over ‘Mündlichkeit und Schriftlichkeit: ein Problem der Sagaforschung’. Verder vermeldde het programma lezingen van dr. I. Bernáth (Budapest) over ‘Gattungstheoretische Approximationen der Sagaliteratur aus weltliterarischer Perspektive’, van prof. dr. E.C. Polomé (Austin) over ‘Die Stellung des Germanischen im Kreise der indogermanischen Sprachen’ en van mw. dr. E. Raidt over ‘Linguistische und soziologische Faktoren des Sprachwandels im Afrikaans des 18. Jahrhunderts’.

Prof. dr. P. Ramat (Pavia, vh. Cagliari) behoort momenteel wel niet tot de docenten extra muros, maar de lezing van deze oud-collega over ‘Typologie der germanischen Syntax’ mag hier toch wel vermeld worden. De voordracht van prof. dr. S.A. Mironow (Moskou) over 17e-eeuws Nederlands, kwam helaas niet in het gedrukte programma voor, waardoor een aantal belangstellenden dit onderdeel gemist heeft.

Behalve deze sprekers waren ook nog prof. dr. R. Breugelmans (Calgary) en mw. mgr. Z. Klimaszewska (Warschau) onder de deelnemers Van het IVN-bestuur waren aanwezig prof. dr. D.M. Bakker, die een voordracht hield over ‘Bezeichnungsakt und Grammatik’, dr. J. de Rooij en prof. dr. M. Rutten, die sprak over ‘Martinus Nijhoffs poëzietheorie’.

Het spreekt vanzelf dat er op dit vijfde IVG-congres, zoals op alle congressen, niet alleen naar lezingen geluisterd en gediscussieerd werd, maar dat er voor de deelnemers, dus ook de neerlandisten extra en intra muros, ruimschoots gelegenheid was om met elkaar kennis te maken of de kennismaking te hernieuwen, ervaringen uit te wisselen en soms ook heel praktische dingen te doen, zoals het vergelijken van de gecorrigeerde drukproeven van Dutch studies, deel 2....

(jdr)