Neerlandica extra Muros. Jaargang 1965

Activiteiten van de Werkcommissie

Onder de titel ‘Naspel van het Tweede Colloquium’ werden reeds enige der bedoelde activiteiten vermeld. Wij noteren daarnaast nog kort de volgende:

Nieuwe docentenlijst in vernieuwde vorm. Zoals de lezer uit de nieuwe docentenlijst, gedateerd 1 november 1965 (nr. VII), zal blijken, bevat deze naast de noodzakelijke aanvullingen en verbeteringen enige vernieuwingen die ons wenselijk, voorkwamen. Omslag, titelpagina en landennamen verschijnen thans voor 't eerst behalve in het Nederlands in vier wereldtalen, en wel omdat onze lijst ook aan vele instanties toegestuurd wordt, waarvan aan te nemen is, dat zij de Nederlandse taal niet machtig zijn. Voorts zijn ook de landen buiten Europa en de Zuidafrikaanse universiteiten en universiteitscolleges in alfabetische volgorde geplaatst. Aan de docenten en oud-docenten in de nederlandistiek in het buitenland, aan de hoogleraren Nederlands in het binnenland, aan de officiële instanties, voorts aan dag-, weekblad- en tijdschriftredacties wordt de nieuwe docentenlijst met deze aflevering van Neerlandica extra Muros meegezonden. H.H. Uitgevers ontvangen de docentenlijst apart. De overige lezers van ons blad behoeven haar slechts aan te vragen, opdat zij hun kosteloos wordt toegestuurd. Uitsluitend aan onze docenten worden met dit nummer van ons blad meegezonden de brochure Tien Jaar Nederlandse Vertalingen van de ‘Stichting ter Bevordering van de Vertaling van Nederlands letterkundig Werk’, het jaarverslag van het ‘Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum’ te 's-Gravenhage en tenslotte een prospectus van het mooi geïllustreerde tijdschrift Nederland Nu, alle drie publicaties die ons voor onze docenten van belang schijnen.

Uitgave Barnouws ‘Monthly Letters’. Sinds enige tijd is de Werkcommissie in briefwisseling met Prof. em. Dr. Adriaan J. Barnouw te New York, die bij leven en welzijn in oktober 1967 zijn 90e verjaardag hoopt te vieren. Het is Prof. Barnouws wens dit te mogen doen met de uitgave van een door hem zelf gemaakte

[p. 6]

bloemlezing uit de ‘Monthly Letters’, die hij 37 jaar lang (1924-1961) heeft geschreven voor de leden van de ‘Netherlands-America Foundation’. Het manuscript is hier intussen aangekomen. Het bevat 472 getypte bladzijden, waaruit Prof. Barnouw de secretaris van de Werkcommissie, tevens zijn oud-leerling aan het Gymnasium Haganum, verlof gegeven heeft zonodig nog gedeelten te schrappen.

Deze hoopt dit niet te hoeven doen, want zijn indruk is, dat deze uiterst boeiende, geestig en puntig geschreven korte verhandelingen over velerlei aspecten, personen en verschijnselen uit de Nederlandse literaire, kunst- en cultuurgeschiedenis nog niets van hun actualiteit verloren hebben.

De Werkcommissie acht de totstandkoming van deze uitgave die een weerspiegeling geeft van de jarenlange werkzaamheid van een der meest eminente vertegenwoordigers van onze cultuur in het buitenland van groot belang en is hierover op dit ogenblik in onderhandeling. Zij verzoekt in verband hiermee de lezers van Neerlandica extra Muros haar zo mogelijk spoedig te willen meedelen, of zij bereid zijn voor hun persoonlijk boekenbezit of de onder hun beheer staande instituutsbibliotheken dit werk, dat naar schatting f. 15. - à f. 20. - zal kosten, te bestellen. Een groot aantal toezeggingen in deze zou de verwerkelijking van het plan zeker vergemakkelijken. Wij laten hieronder een proeve uit Prof. Barnouws maandelijkse brieven volgen:

February, 1958

A Dutch biologist

A few miles south of Taos, New Mexico, on the road to Santa Fe, stands the Sage Brush Inn, a popular hostel built in a fantastic style that is evidently meant to emulate the beautiful Spanish architecture of former days. It had a good restaurant in the early forties, which was capably run by two young women who had grown tired of teaching school and had turned, for a novelty, to the catering business. I attended a memorable dinner party there ten or twelve years ago. Our host was Mr. Jan van Houten, a western mining magnate and a prominent figure in those parts. He was not a resident of Taos but of Denver, Colorado, whither he had moved some years before from Raton, New Mexico. Van, as he was affectionately called by his many friends, had come from Holland at an early age and carved unaided a highly successful career for himself in the ‘Land of Enchantment’. Economic necessity did not compel him to leave his native country. It must have been love of adventure or, perhaps, recalcitrance to the authority of a domineering father that induced him to turn his back on the comforts of a well-to-do home. Old Mr. Sam van Houten played a conspicuous part in Dutch politics around the turn of the century. He died in 1930 in his ninety-third year, but the obituaries that appeared in the papers did not remind the readers of a long-forgotten celebrity. He had taken good care that his countrymen should not forget him after he had withdrawn from active participation in public life.

Until he was ninety years old he published at irregular intervals Political Letters, which were widely read for the originality of the writer's ideas and for the force with which they were expressed. He was a pioneer but not a leader. The electorate, half a century ago, was too conservative to care for his progressivism. He sowed radical ideas in an unreceptive soil yet thanks to his long life he had the satisfaction of seeing several of them enacted into law when he had become an inactive observer of the political turmoil.

The son in New Mexico was not a politician, though he had the mettle and the sagacity to follow in his father's steps. He chose to enter business and prospered beyond his own expectation. I do not remember what was the occasion for the party he gave at the Sage Brush Inn; it may have been in celebration of his

[p. 7]

seventienth birthday. Opposite me at the dinner table sat an English-born artist from New Hope, Pennsylvania, Mr. Harry Leith Ross. A few months earlier I had seen an exhibition of his water colors at the Ferargil Galleries in New York and I was glad of this opportunity to tell him how much I admired them. That started a lively conversation between us across the table. He had heard that I was an amateur painter and inquired what I specialized in. ‘Portraits’, I said. ‘Then life need not have a single dull moment for you; a training in the painting of portraits makes one observant of human faces’. I agreed and said ‘Even a subway ride in New York is to me not the distressing experience most people find it; I enjoy the opportunity to study potential models all around me’. When he smiled at that I felt encouraged to make a personal remark. ‘I have been studying your face’, I said, ‘and it struck me that you resemble Van in the shape of your nose and chin’. ‘Well’, he said, ‘that is not surprising, I am the son of his sister’. And then, with a twinkle in his eyes, he said: ‘You remind me of another Hollander whom I met a few years ago. My wife and I went to Europe on a ship of the Holland-America Line. We shared our table in the dining room with a Dutch couple who were most uncongenial company. We did our best to engage them into conversation, but they answered merely with yes or no. The man especially annoyed me. He often stared at me and studied my face and then he would shake his head as if he meant to say “I give up”. But at the Captain's dinner the general spirit of good-fellowship thawed his icy silence. He suddenly addressed me and said: “You are a Scot, aren't you?”. I admitted that I was. “I can't understand it. I have studied your face and came to the conclusion that you must be a Van Houten. You have the Van Houten nose and chin”. You should have seen his face when he heard that I actually was a Van Houten, he was so happy that he had not been mistaken. He was a biologist, he told me and was the director of a genealogical research centre at Leyden. I wish I could remember his name’. ‘I think I can tell you’, I said, ‘it must have been Van Bemmelen’. ‘Right you are, that was it!’

Johan Frans van Bemmelen was not the unsocial, taciturn man that Harry Leith Ross believed him to be. I had known him well forty years earlier, when we were collaegues at The Hague gymnasium. He was nearly twenty years my senior and far richer in knowledge and experience; he had studied in Leyden, in Jena, in Heidelberg, and at the Zoological Station at Naples, had travelled in Indonesia, and was the author of an impressive list of publications on zoology and paleontology. But he was never condescending to his much younger colleagues. I found him affable and very modest about the results of his research. His pupils were fond of him, not only because he was a first-rate teacher, but also for his artistic talent. Slides were not used in the classroom in those days, and motion pictures of course, were unknown. But he himself supplied the illustrations to his lessons. The children watched with fascinated attention the motion of his hand across the blackboard as he designed in white chalk the shapes and skulls and skeletons and prehistorical animals. That was creative motion more entrancing than the ready-made motion we nowadays watch on the screen. He did not remain my colleague long. Five years after I made his acquaintance he was called away to the University of Groningen, which appointed him professor of zoology. He taught there until his seventieth birthday, the age for retirement. The leisure that long service had won him gave him time at last to pursue his special hobby: the study of heredity. He assumed the directorate of a Bio-genealogical Institute at Leyden, where he collected data concerning the persistence of characteristic traits, both physical and mental, that run and spread through succeeding generations of families.

During his visit to the United States, from which he returned on the same ship with Harry Leith Ross, he came to see me at Columbia University. Heredity was the main topic of his conversation, but ne never bored me, he talked, about it in a most entertaining way. With amusing anecdotes he illustrated his contentions.

[p. 8]

He was firmly convinced, and based his conviction on the famous theory of Mendel, that two persons who show a striking likeness to one another must have a common ancestor. His memory was stocked with stories that tended to confirm it. I remember one that he told with great pride and pleasure. He had to attend one day an international conference of biologists in Venice. Its president, a personal friend of his, wrote Van Bemmelen that he was too busy to go to the station to welcome him, but he would delegate one of his colleagues to meet him at the train. He gave him no description of the man, and Van Bemmelen was wondering how they would find each other, but to his surprise he was greeted with much warmth, as he stepped down on the platform, by an Italian whom he had never seen in his life. ‘How could you tell that I was Van Bemmelen?’ he asked. ‘That was easy’, the other answered, ‘I was told to look for a man who looked like Pietro Mascagni, and you were the only traveler who did’. That was a blow to Van Bemmelen's pet theory. He could not believe that he shared a distant ancestor with Mascagni. However, when he was back in Holland he started to investigate the history of his family as far back as he could trace it; and he actually discovered that they were related. A French artist, a Huguenot, escaped to Holland after the revocation of the Edict of Nantes in 1685, and settled with his family in Middelburg. He had two daughters, one of whom became the wife of an Italian and Mascagni was a descendant of that couple; the other married a Hollander and figures among the ancestors of the Van Bemmelens. Such discovery of unsuspected relatives on the strength of similar facial traits does not always result in pleased surprise. Last year an impostor in Vienna impersonated Mr. Eduard van Beinum, the conductor of the Amsterdam Concertgebouw orchestra. His double lived in great style as befits a famous maestro. Among his many victims was a lady to whom he owed, when he absconded, four thousand florins for the rent of an apartment. The Dutch conductor proved by an act of generosity that he had nothing in common with the crook except his looks. He paid the poor lady's bill in full and presented her with a free ticket to one of his concerts. Van Bemmelen would have said, those looks they had in common meant a great deal, they proved a distant relationship, descendance from a joint ancestor. And the impostor might say, ‘There you are, he accepts family responsibilities for my misdeeds’.

Physical likeness, of course, is more readily observed than the resemblance between mental traits. Everybody knows, to be sure, that musical and artistic talents are apt to recur in a family's successive generations, but the similarity between less conspicuous endowments of the mind such as reveal themselves in an aptitude for a special kind of work or in the choice of some definite avocation remains mostly unnoticed. Those who observe it usually ascribe it to the influence of education or of family tradition. But Van Bemmelen, though not denying that these two are contributory agents, was convinced that heredity is the determining factor in the choice of a career. Look at my own family, he used to say. All the male ancestors of his children in four consecutive generations devoted themselves to educational pursuits. His great-grandfather, though destined by his guardians to become a hydraulic engineer, chose to be a schoolmaster and wrote books on pedagogy; this man's son studied philology and was headmaster of a Latin school before he was thirty years old. His two sons, early orphaned as was their father before them, again chose a teaching career, although no parent could influence their preference. Van Bemmelen's great-grandfather had a brother in whose descendants the didactic strain cropped up repeatedly. He had a grandson who was active in commerce and insurance, but this man's three daughters founded a boarding school for girls which gained great reputation throughout the country, and the girls' brothers, who like their father followed other pursuits than education, each had a daughter who made teaching her profession. Van Bemmelen lived and died firmly convinced that the didactic propensity in his cognates was a hereditary characteristic more powerful than outside persuasion and family tradition.

[p. 9]

15e Conferentie der Nederlandse Letteren. Begin oktober j.l. vond te Brussel de 15e Conferentie der Nederlandse Letteren plaats, die door de Voorzitter van de Werkcommissie werd bijgewoond. In de Sectie Bibliotheekwezen pleitte hij voor het aanmaken van een tweede serie van de Reizende Tentoonstelling, voor de bevordering van de totstandkoming van een bibliografisch apparaat en voor de oprichting van een contactorgaan voor de aanschaf van antiquarische werken.

Wat het eerste punt betreft, daarvoor is in april 1965 door de Werkcommissie aan de Gemengde Technische Commissie een krediet van 30.000 B. Fr. aangevraagd. Er is goede hoop dat dit spoedig zal worden toegestaan.

Het tweede punt, het bibliografisch apparaat, levert veel meer problemen op en zal alleen door samenwerking van alle geïnteresseerden, w.o. vooral de binnenlandse bibliotheken en de binnenlandse centra voor nederlandistiek kunnen worden verwezenlijkt.

Aangaande het derde punt, een contactorgaan voor de aankoop van antiquarische werken, was de Sectie Bibliotheekwezen van oordeel, dat onze collega's in het buitenland ten einde met binnenlandse kopers te kunnen concurreren, de antiquariaten zouden kunnen verzoeken hun de catalogi, enkele dagen voor de verzending in het binnenland begint, toe te zenden. Men meende verder, dat opgave van desiderata bij enkele vertrouwde huizen met vermelding van de moeilijkheid die zich voor buitenlandse nederlandisten voordoet, niet noodzakelijkerwijs opdrijving van de prijzen ten gevolge zou hebben. De Werkcommissie harerzijds zal bovenvermeld verzoek tot een aantal belangrijke antiquariaten in Nederland en België richten en hun de nieuwe docentenlijst doen toekomen. Bovendien herinneren wij aan het in het vorige nummer van dit blad vermelde feit, dat de Koninklijke Bibliotheek zich bereid verklaard heeft het volgend jaar als contactorgaan voor de aankoop van antiquarische werken ten behoeve van de buitenlandse nederlandisten op te treden.

Nederlands Instituut van de Universiteit te Keulen. In het vorig nummer vermeldden wij reeds de benoeming van Prof. Dr. P.J.H. Vermeeren op de eerste leerstoel voor nederlandistiek aan een Duitse universiteit, n.l. te Keulen. Prof. Vermeeren is op 17.5.1965 zijn werkzaamheden aldaar begonnen en heeft zich op 1.7. d.a.v. met zijn gezin definitief in de oude aartsbisschopsstad gevestigd. Kort voor zijn vertrek had de secretaris der Werkcommissie een onderhoud met hem in zijn reeds enigszins onttakelde woning te Den Haag. Prof. Vermeeren toonde zich bij die gelegenheid enthousiast over de voortvarendheid, waarmee zijn nieuw instituut wordt opgebouwd. Behalve de reeds aanwezige lector, Drs. A.M. Duinhoven, zijn hieraan verbonden een wetenschappelijke assistent, Dr. G. Arendt¹⁾, een goed kenner en groot vriend van de Nederlandse taal en cultuur; en voorts twee eveneens Duitse hulpkrachten. De reeds oude instituutsbibliotheek omvat taal-, letter- en geschiedkundige werken, terwijl voor uitbreiding en vernieuwing behoorlijke middelen ter beschikking staan. Belangrijk is, dat met de oprichting van dit ordinariaat, Nederlands nu ook als onafhankelijk hoofd- of bijvak door de studenten kan worden gekozen.

Aanbieding verzoekschriften. Tijdens dit gesprek bleek Prof. Vermeeren ook volledig te sympathiseren met het verleden jaar mei door de Werkcommissie, het Algemeen Nederlands Verbond en de Kultuurraad voor Vlaanderen bij de ministers van onderwijs van de deelstaten Nordrhein-Westfalen en Niedersachsen ingediende rekest betreffende de wenselijkheid van invoering van facultatief Nederlands onderwijs in scholen in het aan Nederland en Vlaanderen grenzende gebied van de Bondsrepubliek. Zoals reeds vroeger vermeld, werd dit rekest voorzien van de

1) Wel van belang voor de samenwerking tussen hoger en middelbaar onderwijs Nederlands in de Bondsrepubliek schijnt ons, dat Dr. Arendt bevriend is met Oberstudienrat H. Combecher, de leider van de kring Nederlandse leraren in Duitsland.

[p. 10]

adhesiebetuigingen van een groot aantal Nederlandse en Vlaamse hoogleraren in de nederlandistiek en culturele instellingen in mei 1964 ingediend als ondersteuning van de officiële pogingen die in dit opzicht worden ondernomen. Daar de antwoorden der beide ministers een nog voorlopig karakter droegen, kwamen de drie genoemde organisaties in een tweede verzoekschrift op 28.5.1965 op deze zaak terug. Uit het antwoord van een der beide ministers en uit briefwisselingen gevoerd door de kring van Nederlandse leraren in Duitsland met de betrokken instanties krijgt men de indruk, dat het aan de top van het betreffend apparaat niet aan goede wil ontbreekt. Wij blijven dan ook vol goede hoop, dat Duitsland zijn beide buurlanden, partners in de Europese Gemeenschappen, niet duurzaam voor het hoofd zal stoten door een onderwijssysteem, dat voor deze laatsten in wezen discriminerend is.

Tot de pogingen meer Nederlands onderwijs in Duitsland te bewerkstelligen, behoort ook een verzoek, uitgegaan van het Algemeen Nederlands Verbond aan alle Nederlandse gemeenten die speciale contacten met Duitse gemeenten onderhouden, bij hun ‘Patengemeinden’ op de oprichting van Nederlandse taal- en cultuurcursussen hetzij op hun scholen of ‘Volkshochschulen’ aan te dringen.

Besprekingen. Nuttige besprekingen mochten wij het laatste half jaar voorts hebben met Prof. Dr. W. Kempen van de Universiteit van Stellenbosch (Zuid-Afrika), die in april ons land bezocht, met Prof. Dr. E. Krispijn van de Universiteit van Pennsylvania te Philadelphia, die in juli hier was en met Lic. J.L. de Meester, lector te Freiburg im Breisgau, die met een van zijn studenten, de Heer P. Nelde, de Leidse universiteitsbibliotheek had bezocht, daar deze laatste hoopt te promoveren op Hoffmann von Fallersleben, een Duits-Nederlands onderwerp dus. Tevens kwam de Heer de Meester bedanken voor het feit, dat wij een andere van zijn studenten, de heer Volker Sauer, die een tijdlang als werkstudent in Nederland wilde doorbrengen, een plaats als hulpassistent op de Koninklijke Bibliotheek alhier hadden kunnen bezorgen.

Inlichtingen Minister Fayat. De bekendheid van de secretaris der Werkcommissie met het Nederlands onderwijs in Duitsland leidde er voorts toe, dat op zijn verzoek, hieromtrent inlichtingen konden worden verschaft aan Prof. Mr. H. Fayat, Minister-Adjunct van Buitenlandse Zaken van België, de deelnemers aan het Tweede Colloquium welbekend.

Nederlandstalige zomercursus. Tot de activiteiten van de Werkcommissie in het vorige nummer vermeld die gedurende het afgelopen ‘semester’ werden voortgezet, behoren ook de pogingen te komen tot de oprichting van een Nederlandstalige zomercursus, waarop door onze Commissie krachtens resolutie 7 van het Tweede Colloquium en eveneens door de kring van Nederlandse leraren in Duitsland en namens deze door het Algemeen Nederlands Verbond wordt aangedrongen. Concrete resultaten zijn er helaas nog steeds niet te vermelden.

Nederlands onderwijs in Argentinië. Tenslotte willen wij, hoewel enigszins buiten het kader van ons werkterrein vallend, een uitvoerige correspondentie vermelden, gevoerd met de Nederlandse hispanologe, Mevrouw J.J.A. Baartman-Runckel, directrice van het ‘Centre de Ensen̂anza Internacional’ te Rawson, Prov. Buenos Aires, Argentinië, die zich in het land van haar inwoning met opvallend succes voor de verbreiding van de kennis der Nederlandse taal en cultuur grote inspanning getroost. Wij trachtten haar onderwijs te ondersteunen o.a. door haar inlichtingen van verschillende soort te verschaffen en correspondeerden o.m. met oud-collega Dr. H.Th. Oostendorp van het ‘Romaans Instituut’ te Groningen en met het ‘Spaans, Portugees en Ibero-Amerikaans Instituut’ te Utrecht inzake Nederlandse leerboeken in het Spaans. Over het resultaat hiervan zie elders in dit blad. Ook stelde Mevrouw Baartman zelf zulk een leerboek samen. Manual de Lengua y Cultura Holandesas dat in gestencilde vorm door haar bovenvermeld instituut is uitgegeven. Daar een Nederlandse cursus in het studieprogramma van de Argentijnse universiteiten niet schijnt te passen, wendt Mevrouw Baartman nu pogingen aan zulk een

[p. 11]

leergang ingericht te krijgen aan het ‘Instituto Nacional Superior del Professorado en Lenguas Vivas’, dat op academisch niveau werkt. Naar het zich laat aanzien, zullen deze pogingen succesrijk verlopen.