Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 114

Plaatsnamen
Paul Van Hauwermeiren
De namen van onze provincies

Nederland en België tellen samen tweeëntwintig provincies. De meeste daarvan dragen een naam die ze al hadden in de tijd van de XVII Provinciën en die teruggaat tot in de middeleeuwen: Drenthe, Friesland, Gelderland (Gelre), Groningen, Henegouwen, Namen, Overijssel, Utrecht en Zeeland. De provincie Luik heeft de naam overgenomen van het prinsbisdom Luik, dat niet tot de XVII Provinciën behoorde.

De grootste, dichtstbevolkte of anderszins belangrijke gebieden van de XVII Provinciën zijn gesplitst: de voormalige graafschappen Holland en Vlaanderen werden verdeeld in Noord-Holland en Zuid-Holland, respectievelijk Oost-Vlaanderen en West-Vlaanderen. Limburg en Luxemburg worden verdeeld tussen twee staten. Wat Limburg betreft, zijn dat Nederland en België, voor Luxemburg zijn die twee staten België en het Groothertogdom Luxemburg. De namen voor de gehele gebieden, Limburg en Luxemburg, werden behouden voor de delen aan beide zijden van de landsgrenzen.

Om de twee provincies Limburg van elkaar te onderscheiden, zeggen we wel eens Nederlands-Limburg en Belgisch-Limburg. Die niet-officiële benamingen geven niet aan waar de twee gelijknamige provincies gelegen zijn ten opzichte van elkaar. De twee Limburgse gouverneurs hebben onlangs voor hun provincies dan ook twee andere namen voorgesteld. Zij verkiezen Oost-Limburg voor Nederlands-Limburg en West-Limburg voor Belgisch-Limburg. De namen die de twee gouverneurs voorstellen, zijn gevormd zoals die van de provincies waarin de voormalige graafschappen Holland en Vlaanderen zijn verdeeld. Provincienamen als Noord-Holland en West-Vlaanderen zijn samenstellingen: het tweede lid is een aardrijkskundige naam, het eerste is een windrichting die een deel van het genoemde gebied aanduidt.

Het hertogdom Brabant is niet ingedeeld in twee provincies, maar in drie en later zelfs in vier: Noord-Brabant, Antwerpen en Brabant, dat vanaf 1 januari 1995 is gesplitst in Vlaams-Brabant en Waals-Brabant. Van de huidige vier Brabantse provincies heeft alleen de Nederlandse provincie Noord-Brabant een naam die gevormd is volgens hetzelfde principe als de namen Noord-Holland, Zuid-Holland, Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen, Oost-Limburg en West-Limburg. Voor de Brabantse provincies in België is dus afgeweken van de manier van benoemen die voor de deelgebieden van de voormalige graafschappen Holland en Vlaanderen is gebruikt en nu ook voor de Limburgse deelgebieden wordt voorgesteld.

De vroegere provincie Brabant was slechts het zuidelijke deel van het voormalige hertogdom Brabant, maar ze werd toch naar dat grotere geheel genoemd. Ze bestond uit een Nederlandstalig deel, een Franstalig deel en het officieel tweetalige gebied Brussel. Als gevolg van de staatshervorming van 1995 werd België ingedeeld in eentalige provincies. De provincie Brabant werd gesplitst in het Nederlandstalige Vlaams-Brabant en het Franstalige Waals-Brabant. De Brusselse gemeenten, die officieel tweetalig zijn, werden uit de provinciale indeling gelicht en kregen het statuut van Hoofdstedelijk Gewest.

[p. 35]

Nieuwe kaart van het Koningrijk der Nederlanden en het groot-hertogdom Luxemburg (1816) van F.J. Weygand, Cornelis van Baarsel en Willem Cornelius van Baarsel met centraal op de onderste helft van de kaart ZUID BRABAND. De benaming Zuid-Brabant was bijna tweehonderd jaar geleden dus al in gebruik, terwijl het hier voorgestelde Midden-Brabant toen al Antwerpen was.

Er gaan her en der stemmen op om de provincie Antwerpen om te dopen tot Midden-Brabant. Die naamsverandering heeft pas echt zin als uit de namen van de provincies blijkt dat de tot Midden-Brabant omgedoopte provincie werkelijk tussen andere Brabantse provincies gelegen is. De voormalige Belgische provincie Brabant had eigenlijk Zuid-Brabant moeten heten.

Zuid-Brabant zou een toepasselijke en eenduidige naam zijn voor de provincie die nu Vlaams-Brabant heet. Vlaams-Brabant is een verwarrende naam omdat Vlaams niet verwijst naar het vroegere graafschap Vlaanderen, maar naar de veel grotere huidige Belgische deelstaat die vijf provincies omvat: Antwerpen, Limburg, Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Vlaams-Brabant. Vlaams-Brabant is een verwarrende naam omdat men zou kunnen denken dat de zo genoemde provincie een deel van het hertogdom Brabant is dat ooit aan het graafschap Vlaanderen heeft toebehoord.

De naam Vlaams-Brabant is waarschijnlijk gekozen als tegenhanger van Waals-Brabant. Maar dat is geen argument om hem niet te vervangen door Zuid-Brabant. Waals-Brabant is een minder verwarrende naam dan Vlaams-Brabant omdat er in de middeleeuwen en de tijd van de XVII Provinciën geen regeringsgebied van een hertog, prins of graaf heeft bestaan met de naam Wallonië. De naam Waals-Brabant is bovendien enigszins te vergelijken met namen als Frans-Vlaanderen en Zeeuws-Vlaanderen, die aangeven dat de bedoelde deelgebieden zijn gaan behoren tot een andere staat of provincie dan die waaronder het hoofddeel (in het geval van de voorbeelden: Oost- en West-Vlaanderen) ressorteert.

Door de twee Limburgse provincies en ook Antwerpen en Vlaams-Brabant om te dopen in de boven beschreven zin, zou de naamgeving wat onze provincies betreft een stuk coherenter en doorzichtiger worden. De provincies zouden dan immers in principe vernoemd worden naar de middeleeuwse gebieden waarmee ze min of meer samenvallen; een provincie die slechts een deel is van een middeleeuws regeringsgebied, krijgt dan een naam die daarnaar verwijst, maar die ook iets zegt over de geografische situering van de provincie binnen die voormalige staatkundige entiteit. De samengestelde naam Midden-Brabant zou bijvoorbeeld aangeven dat de bedoelde provincie gelegen is in het midden van het vroegere hertogdom Brabant.

De hier voorgestelde naamsverandering voor vier provincies is meer dan een oefening in taalkundige rechtlijnigheid. De wijziging zou namelijk bevorderlijk zijn voor de historische en geografische beeldvorming in verband met de Lage Landen. De namen zouden aangeven welke provincies geschiedkundig bij elkaar aansluiten en waar ze ten opzichte van elkaar gelegen zijn. Vooral het voormalige hertogdom Brabant zou als onderliggende middeleeuwse staatkundige entiteit weer enige zichtbaarheid krijgen.

Een juistere historische en geografische beeldvorming op basis van adequate provincienamen is ook van onmiddellijk praktisch belang. In Neerlandia/Nederlands van Nu (2010, nr. 3) stond een berichtje over de vierde Brabantdag en meer bepaald over de Engelse uitnodiging en het protest daartegen van SP-statenlid Ron van Zeeland. Over de Brabantdagen zegt het berichtje: ‘Op 30 september vond de vierde Brabantdag plaats, een ontmoeting voor overheidsfunctionarissen en ondernemers uit Noord-Brabant, Vlaams-Brabant, Waals-Brabant en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deelnemende partijen zijn belangrijke economische regio's met een sterk gevoel voor commerciële mogelijkheden en een goed gevoel voor innovatie. Met het organiseren van de Brabantdag streeft de organisatie ernaar de kloof tussen Brabant en Europa te overbruggen.’ Noord-Brabant, Vlaams-Brabant, Waals-Brabant en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest waren van de partij, maar Antwerpen ontbrak op het appel. Mooie Brabantdag waar de belangrijkste economische regio van Brabant niet aan deelneemt! Zou dat ook zo geweest zijn als de provincie Midden-Brabant had geheten?